De Stem. Jaargang 2

[p. 474]

Tooneel
door Dop Bles

De Haghespelers. Njoe door Ossip Dynow.

Naar Njoe, de vrouw, werd dit drama genoemd en ook de Epiloog werd louter toegevoegd, om deze figuur in andere belichting nogmaals te geven. Want in 't drama zelf zien wij haar in den grilligen gloed van de wisselende hartstochten, en daarom kon de jonge auteur de verleiding niet weerstaan haar nogmaals te geven in den zachten schemer der zuivere ouderlijke herdenking. Dus toont de Epiloog duidelijk de bedoeling van Ossip Dynow; niet uitsluitend wilde hij Njoe geven, die verteert in haar droom, 't hunkerend smachten naar een hooger blijvend geluk, boven de fatamorganische zaligheid van liefde's hartstocht, maar ook, en bovenal wilde hij zich de herinnering der liefde verwezenlijken, die zich hem, den dichter, openbaarde niet alleen in al haar verblindenden goddelijken schijn, maar ook te fel en wreed in haar aardsche machteloosheid en jammer en vernedering. Want Njoe werd innerlijk geheel en al beleefd, en deze beleving, die als een samoem schroeiend zijn ziel doorhijgde, heeft de auteur gegeven bovenal! De conceptie bewijst dit ten overvloede. Dit drama is de kreet van den dichter, die als mensch doorleed, en die ééne kreet heeft hij inéénen willen geven, en de herinneringen simultaan in smartlijke en beschamende vizioenen. Dit heeft hij zooveel als doenlijk bereikt, door de tafereelen, meedoogenloos in hun felheid, kort uit te stooten tot één gil.

Dit psychologisch proces, waaruit het drama ontstond, deze hartstochtelijke belijdenis, zij werden geenszins door de regie erkend. Niet meer en niets meer werd gegeven dan een fragmentarisch drama, een opvolging van episoden, door diep donker van elkaar gescheiden. Hier werd van de meening uitgegaan dat de auteur puur objectief tegenover zijn werk stond, en 't den regisseur vrij stond om den toon, het tempo en de sfeer te bepalen. Dat deze opvatting onjuist is, of liever, dat dit slechts intellectueel omvatten onvoldoende was, het bleek uit de vertooning, die wel in zekere stemming bevangen bleef, doch geen raad wist met den Epiloog,

[p. 475]

die hierdoor volkomen inhoudloos werd. De Heer Verkade had beter gedaan deze dan in godsnaam maar te supprimeeren, waar hem het organisch verband ontging. Nu werd door dezen hier uit den toon vallenden Epiloog niets anders verkregen, dan een wonderlijk en verwonderend theatraal gedoe, in hinderlijke tegenstelling met het voorafgaande, dat - dank zij den vertolkers - bezield en levend bleef. Trouwens, nauwelijks was 't scherm op, of de regie bleek reeds te kort te schieten.

Een bal. Njoe, bewonderd en aangebeden, zweeft, wegdroomend op de zoete melodieën, van danser tot danser, om 't even welken. Is 't haar lichaam, zijn 't haar droomen, of zijn 't beiden, die hier zacht deinen op melodie? Hoe irreëel is haar deze werkelijkheid, hoe boordevol dit irreëele van elke mogelijkheid. En dan tusschen elken dans, in die korte spanne tijds van lichte bezinning, nadert de dichter haar met zijn taal, een jonge man met voor haar het irreëele van het dichterlijke. De bedoeling van den auteur is hier duidelijk! Niet op 't klare uur van nuchteren dag, maar in deze zwoele atmosfeer, waarin als een giftigzoete geur de zucht naar overspel zwaar hangt, moet de dichter Njoe beslissend naderen, Njoe, de in dansmuziek verlorene, wegdroomend in den zwijm der verheerlijking. Van dezen droom moet de dichter haar realiteit maken, en verblind door 't geloof ziet zij de reëele smart niet van haar man, ziet zij in 't geheel geen realiteit, eer droom en werkelijkheid haar ontglippen. Den beslissenden inzet zagen wij echter nuchter en koel. Nuchter en koel was ook de wijze, waarop de zin van dit drama werd voorbijgegaan en men zich bepaalde tot het ‘geval’ Njoe. Vandaar dat èn dichter èn echtgenoot, hun individueele opvatting niet toetsen konden aan de idee, vandaar dat de laatste woorden van den dichter, het eindelijk doorbreken van het smartelijk inzicht in de leegheid van alle hoog hartigheid, het eerste pijnen van 't berouw, hier geen verband en noodwendigheid vonden. Dat hier De Meester Jr. zich bepaalde tot een zeggen op gevoelige wijs. Teekenend is dat zijn geheele knappe vertolking slechts op die enkele plaats te kort schoot, waar hij den specifieken gevoelstoestand, die de zoo speciale karakteristiek van dezen dichter even doet oplichten, in enkele woorden moest uitzeggen. Deze afwezigheid van 't decisieve in de karakterbeelding moest noodwendig volgen uit het feit, dat aan de regie de zoo noodwendige psychologische verdieping ontbrak. En dit is jammer, want het volmaakte was hier te benaderen geweest. De echtgenoot van den gevoeligen voortreffelijken acteur Van Dalsum, wiens vertolking volkomen

[p. 476]

inleving bewees, behoefde ons inziens slechts lichte waarschuwing, om niet tot 't sentimenteele te dalen, waar verwezenheid en doffe berusting werd gevraagd. Elsa Mauhs gaf spel van subtiele en tragische schoonheid. Wij hadden echter met het Russische, voor zoover door ons Westerlingen te bevatten, hier in den zin van verheviging, meer bedacht kunnen worden. En dit zou toch absoluut van noode geweest zijn, wilden wij Elsa Mauhs in de volheid van haar talent, zonder voorbehoud, kunnen bewonderen. Deze voorstelling werd weliswaar de belangrijkste die de Haghespelers ons tot nu toe schonken, zij bewees echter helaas een belangrijk tekort aan psychologische verdieping, waardoor het bereikte toch weer bleef onder hetgeen wij mochten verlangen.