De Stem. Jaargang 1

[p. 863]

Boekbespreking

‘Kunst en kunstenaars in de veranderde maatschappij’, Uitg. M. Nijhoff, 's Gravenhage 1921.

Dit zijn de handelingen van het Algemeen Kunstcongres, in October 1920 te 's Gravenhage gehouden. Men vindt hier, met de voordrachten, een getrouw verslag der gedachtenwisselingen. En het is een aardig boek geworden.

Het zou zeker zeer gemakkelijk zijn het omgekeerde te zeggen. Want het is zeer gemakkelijk congressen te bekritiseeren. Wat richten zij uit? Waartoe dient al dit vele gepraat? De practische nutteloosheid der congressen komt nadrukkelijk aan den dag in een boek als dit, dat alle gesproken woorden bevat zonder de sfeer aan te geven. Men ziet het leven, maar leeft 't niet mee. 't Is alsof men actieve, levende, ageerende menschen van uit de verte bekijkt: en hoe dwaas kan dan de actie schijnen! 't Is alsof men 's avonds langs een verlicht venster wandelt, waarachter gedanst wordt: men ziet de bewegende paren, maar men hoort de muziek niet, die de dans-beweging draagt. Zoo gezien wordt dansen een wezenlooze bezigheid.

Om dit boek te verstaan moet men er zich in-leven. En dan zal men niet vragen of congressen nuttige instellingen zijn: men zal het congres voelen als een levens-uiting. En als levens-uiting, als cultureel document, heeft dit werk een eigenaardig belang.

Een congres is een gemeenschaps-gesprek. Het staat ieder vrij gesprekken praatjes te noemen, maar ik houd 't voor juister aan het gesprek te hechten. Hoe zouden zij ons zoo aandoen en zóó scherp bij blijven kunnen, indien gesprekken slechts praatjes waren?

Er was een groote onrust in dit congres voelbaar. Een onrust over de toekomst, een onrust over 't heden. Alle sprekers getuigden daarvan. Er was slechts onrust eigenlijk, een onrust die tot angst zich soms verscherpte. Het gemis aan samenhang tusschen de kunst en de samenleving vormde het eene, groote motief. En daarachter voelde men de breuk der beschaving, de verspletenheid van heel ons geestelijk leven. En een verzoening vond niemand. Er waren er, die verlangend terugzagen naar de Middeleeuwsche cultuur - Prof. der Kinderen bleef hun meest

[p. 864]

imponeerende vertolker - er waren er die naar Rusland wezen, maar zij deden het dreigend, boos, niet met de blijdschap, de zekerheid, de wijsheid van 't geloof. Tusschen beide groepen in stond de schilder Bakels, wiens gezichts-veld beperkt bleef tot 't individualistisch artiestendom, die zijn onrust luchtte in kleine, scherpe ontevredenheden, in nijdigheden over 't domme publiek, over den arroganten kritikus. En boven deze groepen uit ver-hieven zich enkele wijsgeerigen: de architect Van Loghem, die niet te begrijpen was; de Bazel, steeds verzoenend, begrijpend, kalmeerend; eindelijk Verkruysen, die het meest bewust een brug bouwde tusschen de Katholieken en de Communisten. En al was het dan een zeer abstracte brug (welk een ijle omzichtigheid bij 't uitspreken van 't voor hem onontkoombare woordje God!)hoe genoot men, dankbaar, van dit verlossend tafereel: een brug!

Ik wil hier slechts enkele aanduidingen geven; reeds dit weinige echter zal doen verstaan hoe dit congres typisch geweest is voor onzen tijd, voor deze jaren vlak na de beroering van den oorlog. Maar het boek toont nog iets aan: n.l. dat de menschen van 't oogenblik te zenuwziek, te moreel gehavend zijn, om zich te kunnen gedragen, om elkaar te kunnen ver-dragen. Het is een ondervinding die men ook buiten de congressen, die men dagelijks en pijnlijk genoeg opdoet. Men kan niet meer van meening verschillen, want men kan niet meer luisteren en men heeft zelf meer ‘gevoel’ dan overtuiging, meer drift dan inzicht. Welk een schromelijk gemis aan zelfbeheersching, aan innerlijke waardigheid! Welk een impotente onvolwassenheid! Welk een individualistische ontreddering en kilte en eigengereidheid, óók bij vele gemeenschaps-profeten!

Er waren twee groepen die van dieper cultuur getuigenis aflegden: de wijsgeerigen en de Katholieken.

Mocht er wat meer wijsgeerigheid komen, wat meer wijsgeerige traditie, wat meer redelijkheid in het jonge geslacht! Mochten wij weer iets terugwinnen van die zelf-beperking, die zelf-tucht, die zedelijke stijlvolheid onzer katholieke broeders!

Vóór dien tijd zal er geen sprake van zijn, dat de kunst en de maatschappij samensmelten, want vóór dien tijd zal er van gemeenschapsleven geen sprake zijn. Maar dan zal men ook niet, gelijk een der enthousiaste onrustigen deed, den bandeloozen Renaissancist Cellini moeten aanroepen als een voorbeeld van den kunstenaar die verzekerd is van zijn maatschappelijke roeping!

just havelaar