De Stem. Jaargang 1

[p. 860]

Tooneel
door Dop Bles

Toen Edmond Rostand zijn ‘Les Romanesques’ dichtte, had het woord ‘panache’ voor hem nog niet die beteekenis, welke hij eerst later er aan zou hechten. Eerst in Gyrano de Bergerac wordt het hem duidelijk, dat het niet de romantiek is die hij zocht, maar le panache, waarvan hij de beteekenis aldus omschreef in zijn Discours de réception à l'Académie: ‘Si je ne craignais pas d'avoir l'air bien pressé de travailler au Dictionnaire, je proposerais cette définition: le panache, c'est l'esprit de la bravoure’. Deze zucht vinden wij reeds in dit jeugdwerk, waaraan romantische liefde, of juister gezegd de droom, de romantische droom der liefde vrijwel vreemd bleef. Wonderlijk is het zeker, dit jeugdwerk zoo geheel en al ontdaan van bruischende liefde, zoo leeg van jonge hartstocht en lente-blije ontroering, te weten. Zeker, Rostand zou nimmer de dichter der menschelijke, diep-doorhijgde liefde worden, maar dit wel jonge werk, het doet haast pijnlijk aan, om het louter geestlijke van dit product.

De liefde, die uit dit werk spreekt, het is de liefde voor het romantische gebaar, de romantische kleur, de romantische verrassing. En dan ook nog de liefde voor het vers, het vloeiende rythme, waarop de flonkering van den geest hem lief is, als de paillette-schittering op het kleed der schoone.

Les Romanesques is in zekeren zin de eerste poging om het ‘panache’ te beelden. Percinet zegt, als hij zijn vermeende heldendaad, de schaking, bespreekt:

Mon panache excessif leur devient importun.

Juist in dit onbewuste gebruik van 't woord ligt voor mij het onbewuste streven om meer dan de romantiek ‘l'esprit de bravoure’ te geven, even aangestipt.

‘Les Romanesques’ ontstond uit het verlangen om wat romantiek te geven, waaraan alleen zijn hart nog gelooven kon, doch die zijn geest verwierp, als kind van zijn tijd. Vandaar dat deze co-

[p. 861]

medie het bewijs werd van 't onbestaanbare van de romantiek, bewijs dat zijn vernuft aan 't hart schonk, een opdracht, die de geest met groote vreugde aanvaardde. Aldus is het duidelijk, dat de vaders, die hun kinderen van de romantiek wenschen te genezen, zich er met hetzelfde genot aan overgeven als de geest van Rostand dit deed. Vandaar dat de titel niet op de twee zoogenaamde geliefden slaat, maar op heel het gebeuren. En als was hij, Rostand, bevreesd, dat zijn bescheiden bedoelen niet wel begrepen zou worden, lichtte hij tot besluit met een rondel zijn bedoelen nog nader toe:

Des costumes clairs, des rimes légères,
L'Amour, dans un pare, jouant du flüteau...
Des coups de soleil, des rayons lunaires
Un peu de musique, un peu de Watteau.

En dit heeft hij bereikt, dank een bewonderingswaardig scènisch inzicht en vlotte, geestige, soms zeer geestige versificatie, de latere auteur van Cyrano geheel waardig.

Om een opvoering van deze comedie tot zijn recht te doen komen, moet men zich van de drie voornaamste hoedanigheden van dit werk rekenschap geven, zoodat volkomen tot hun recht komen: vooreerst het scènische, vervolgens de monteering, en bovenal het vers.

Door dit spel als openlucht-vertooning te brengen en op het volle middaguur te doen plaats hebben, moest al veel verloren gaan, zelfs het noodwendige, de romantische maanverlichting, waarin de schaking gehuld moet zijn. Maar erger waren de costumes, die ontworpen door een jong acteur verdienstelijk mogen zijn als dilettantenwerk, mits zij dan ver blijven van het tooneel. Werkelijk, de tijden liggen te ver achter ons, waarin eenige waarde gehecht kon worden aan gedoe, waaraan stijl en kleurcombinatie vreemd bleven.

Hier had het woord nog kunnen redden, doch de vertaling bleek zeer matig. De Heer Dekking begreep vooreerst de bedoeling niet juist; immers ‘Romantische Liefde’ verkondigt ten onrechte de meening, bij de opvoering gehuldigd, dat in de zoogenaamde liefdesydille het romantische uitsluitend gelegen is.

Het verwondert ons dan ook werkelijk, dat de Heer Dekking niet begreep er een zekere routine noodig is, om alexandrijnen te vertalen, en dit werk alleen aan een dichter is toe te vertrouwen. Afgescheiden of er een betere vertaler te vinden was, had ons

[p. 862]

inziens aan Bernard Canter deze overzetting in Nederlandsche verzen moeten worden toevertrouwd, wijl zijn tooneelwerk in versvorm wel het meest aan dit cerebrale werk verwant is. Wat ons nu geschonken werd, kan nauw een vertaling genoemd worden. Wij hoorden een soms sentimenteele, vaak zeer burgerlijkplatte taal die schier immer rijmde, maar weinig maat en rythme vertoonde. Hier en daar werd niet alleen gesupprimeerd, doch soms bleek uit de vertaling dat zelfs de zin niet werd gesnapt. Ter nadere aanduiding een enkel voorbeeld:

......Du roman, j'en voulais bien un peu

Comme on met du laurier dedans le pot-au-feu!......

Nu kregen wij ongeveer te hooren:

Ik houd wel van 'n laurierblaadje, maar in een haringslaatje.

En waar de aardige toespeling ontstaat, wanneer Sylvette vraagt of Percinet's verzen soms niet goed van ‘facture’ zijn, wanneer de factuur, die hij in handen heeft, hem al te duidelijk zegt dat er geen reden tot bezingen meer bestaat, wordt hier kalm weg ‘facture’ door ‘rekening’ vertaald, alsof geen toespeling van noode was.

Uit de regie bleek dat niet hooger werd gestreefd dan naar grappige verpoozing.

Le scène se passe oü 1'on voudra, pourvu que les costumes soient jolis.

Pour les détails de mise en scène, s'adresser à M. Gaillard, à la Comédie-Française.

Uit deze woorden blijkt hoe welbewust Rostand zich was dat deze comedie ‘du théâtre’ is, en alle geraffineerde middelen verlangt, waarover het tooneel beschikt. Door dit kleurig, fleurig en geestig bedrijf tot een grapje te verlagen, kregen de acteurs een al te ondankbare taak. De levendige mimiek van Hubert Laroche liet ons veel tekort vergeten, zijn Straforel de leutige open schavuit was voortreffelijk. Van Ees als de jeugdige aanbidder was 't beste in 't derde bedrijf als keerend vagebond: hier kon hij iets wezenlijks geven.

Noemen wij nog Martha Walden, op wier schouders wel het zwaarste het veelzijdig tekort woog, en die ons verraste door de wijze waarop zij met charme levendig spel wist te geven.

De poging van 't Hofstad-tooneel om ook modern werk in de open lucht te geven, verdient lof, mits het brengt wat er zich toe leent, en dan wèl verzorgd en wèl begrepen, revanche nemend op wat nu in Wassenaar geschonken werd.