De Stem. Jaargang 1

[p. 487]

De Toulouse Lautrec (1864-1901)
Portret door Plasschaert

Ik weet niet, of ge ooit, zinnende in u zeiven, bedacht wat de Stad kan zijn voor een waaksch oog en voor een waakschen geest. Ik weet niet of gij haar ooit zaagt, zooals zij toch is te beschouwen: als een Schoone Vervloeking. Maar zoo u dat mocht zijn overkomen, dan is in u een rijke zekerheid gegroeid omtrent veel, dat anderen luchthartig voorbijgaan. Ge zult dan begrepen hebben, waarom in de stad de morgen het eind van den avend is, en niet het einde van den Nacht; ge zult dan gevoeld hebben dat de lichten, die daar aan de hooge staketsels bengelen, bengelen over afgronden. Ge zult dan begrijpen, waarom ge in zulke kloven nooit den morgen ontmoet, en het morgenkrieken, maar ge zult weten ook, dat in de stad het Leed zich eindeloos schakeert. En het Leed is onze Rijkdom, zoo als onze vreugd. Het Leed is die Rijkdom, die ons gewoner werd, en het Leed verzint subtieler, beweegt onophoudelijker, is niet te mijden; het Leed is altijd bezig met zijn roetdof Web. Maar wij willen dezen Rijkdom niet erkennen; wij vlieden hem onophoudelijk. Wij hebben tegen het Leed de Feesten gevonden, die dorre medicijn tegen dat invretend zeer. Of meent ge, dat om iets anders, die willige kudden 's avends optrekken naar de theaters, om daar de bizarre Tooneelspelers te zien, wier handen neêrhangen uit hun mouwen, als lichte bloemen, die in 't verterend licht worden tot onwezent-

[p. 488]

lijkheên? Meent ge, dat om iets anders daar de menschen zitten in het felle witbleekend licht? Meent ge dat om iets anders, diezelfde optrekken naar de circussen, met de gepoederde clowns en met de verschrikte, onnatuurlijk gedresseerde beesten? Meent ge dat om iets anders de danszalen vol zijn van deernen, met den vicieuzen lok geplakt voor de ooren, en met de oogen, droog als een woestijn? Meent ge, dat om iets anders de mannen zich vergooien in die huizen, waar de Liefde zelfs een leugen is, en waar veil schijnt te zijn, wat nooit koopbaar werd: gemeenzaamheid ten-eenenmale? Meent ge dat om iets anders alles is, al dat vertier, met doode oogen, al dat vertier met moede lijven, al dat vertier met de vrees voor het Leed voortdurend vlak bij!

Als ge het anders meent, zult ge den tragischen Lautrec nooit verstaan. Hij toch is dit alles. Hij toch wil dit alles geven; hij toch, de subtiele teekenaar, heeft dit alles gegeven. En de wil dit te geven was innerlijk. Hij meende soms zelf, dat hij alleen zag; niets meer. Maar er was meer. Er was het meelij in hem om dat Leed, en de erkenning van het Leed in het meest gewaagde Feest. De cancaneerende Meiden van de Moulin-Rouge; zij krijgen den blik van een Norne tegen ons; la Goulue, 't symbool van de brute Lust, schijnbaar maar een anecdote uit het Parijsche Leven, wordt een aanklacht. De vrouwen in de verstoken huizen, die wachten om te verkoopen wat ze niet bezitten, de verkoopsters van die Lust, hij teekent ze, lusteloos wachtend. Hij teekent de Actrice, die na het spel, in het donker staat, bij een uitgang, en wacht. Hij teekent de zangeres, met den scheeven mond, en het te haten slappe vleesch, die in de café-concerts schijnbaar den angst verdrijft. Hij teekent in het circus den ploert, die het angstige beest

[p. 489]

mishandelt; hij teekent de wandeling, en de ijdelheid van die wandeling in een na-gebootste natuur!

Lautrec teekent het gewaande, waarin wij allen, vreezig, gelooven, maar hij teekent het niet als een waarheid. Hij doorziet die onwaarheid; hij wordt geen dupe. Maar hij haat dáárom niet dezeBevreesden. Het spreekt van zelf, dat hij de dieren liefheeft, die bangen moeten, omdat andren bang zijn, maar hij haat de Bevreesden niet. Ik weet, dat sommigen willen denken, dat hij die geest is, de geest der Franschen, die hun ironisch lijkt te zijn, maar hij is meer gemoed dan zij dat zijn, die zóó meenen hem te karakteriseeren. En dat gemoed onderscheidt hem voor mij van den bewonderden Degas, die objectiever was, en van den bewonderden Forain, die als een zweepslag slaat, en met teekening haat en met onderschrift haat. Ik vind geen haat in Lautrec, en ik vind in de meest vluchtige teekening Liefde, die Meelij is. Dat isLautrec's grootheid. Daardoor wordt hij tragisch; daardoor doet hij aan als tragisch. Daardoor wordt zijn wachtende Tooneelspeelster grooter dan zij u lijkt te wezen; zij is de stad, die, na het Feest, terug keert in een donker of te schel verlicht huis. Daardoor worden zijn zangers en zangeressen en deernen wezens, die deel hebben aan die schoone vervloeking, die de stad is, die wij allen handhaven met het spitse spel van onzen opstijgenden geest, en waarvan wij de donkre rottende bloemen plukken, dag na dag, tot een altijd weer bedriegend Boeket.