De Stem. Jaargang 1

[p. 479]

Boekbespreking

Carry van Bruggen. Het huisje aan de sloot. Uitgave: Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, Amsterdam, 1921.

Carry van Bruggen mist ‘het aanvankelijk-litteraire’ en het brengt haar winst en verlies beide. Winst: want nimmer verstrikt zich haar sentiment in de begoochelingen van het schoone woord zonder meer, noch vervloeit haar bewogenheid tot een te vluchtig spel van wisselend rhytme. Maar ook verlies: want vele woorden worden vlak en haveloos en het rhytme gelijkt soms een uit vele, even lange, eindjes samengeknoopt touw.

Men kan dit noemen het noodlot van haar werk. Het was in haar eerste boek en het zal in haar laatste zijn.

Wellicht laat zich deze onevenwichtigheid herleiden tot de wezensstrijd der moderne vrouw: Sentiment-intellect, die een enkelvoudige of harmonische uiting van haar aanleg belet. In elk geval komt hierbij haar Joodsch temperament en het heeft haar behoed voor ineenschrompeling en verstarring. Het gaf haar de hartstocht, die wel in menigeen verkommerde tot trage bestialiteit, maar in de grooten van haar ras van ontzaggelijke pracht is.

Zóó Carry van Bruggen's nieuwste werk.

Er is iets in dit boek, sterker dan in haar vorige - ‘Heleen’ daargelaten, ‘Prometheus’ blijft thans vanzelf buiten beschouwing - dat de secundair functie, die ten slotte haar kunstenaarschap vervult, op den achtergrond dringt, dat den criticus nonchalant maakt ten opzichte van dè technische details en hem de halfslachtige compositie, allerminst overigens een detail, van weinig ingrijpend belang doet achten voor de verbeelding van het geheel: de gave, volle ontplooiing van haar Joodsch temperament. Ik ken in onze litteratuur geen boek waarin het zich schooner spiegelde.

Men zou er op het eerste gezicht misschien toe komen dit een te ver gezochte schoonheid te vinden, niet rakend waar het om gaat bij aesthetische waardeeringen als deze, welke slechts de artisticiteit in haar onmiddellijke verwerkelijking betreffen.

Doch men bedenke dat de huidige stand tenminste van onze proza-litteratuur in het algemeen geen andere maatstaf gedoogt, indien men niet alles over één kam wenscht te scheren: tachtiger-

[p. 480]

epigonisme! Onmiddellijk-aesthetisch geschat is ons ‘modern’ proza tè laat. De meest-vooruitstrevenden kijken tegen de hielen van Strindberg aan, het gros experimenteert nog in de naturalistische school.

Men dient met twee maten te meten. Het ware een laaghartigheid ‘le vieux style’ te beoordeelen naar nieuwe verwachtingen, zoolang de generatie, waarin hij groot werd, hem in een zekere mate van volkomenheid beheerscht. Wanneer men dit laat gelden zijn de terreinen der kritiek ruimer en minder met stekelgewas begroeid.

Carry van Bruggen behoort tot hen, die - hoewel moeizaam - een zekere mate van stijl-volkomenheid hebben bereikt. Haar ouder werk leed, naast vluchtigheid, vooral onder een gemis aan eigen, zuiveren stijl (een typisch kenmerk van menig nà-tachtigertalent), dit heeft zich in haar laatste boek geheel ten goede gekeerd.

Ten bewijze een citaat:

‘O het is al zoo lang geleden... zoolang, dat het haar soms wel eens lijkt, alsof ze het maar had gedroomd. Ja ze weet nog wel alles van dien avond - hoe buiten het hekje de lantaarn stond 'te schijnen midden in de dikke, glinsterende sneeuw, die heelemaal tegen hem opgekropen was; hoe de glijbaantjes blonken in het midden van de straat er donkerder afliepen, naar de rollaag toe, hoe uit de verte, aan den schuddenden kop van een langzaam stappend paard, de bellen rinkelden, en hoe stil het verder was...’

(Het huisje aan de sloot, pag. 65).

Misschien is het heele boek niet anders dan een herinnering, een bescheiden souvenir van één, die groot heeft durven leven. En deze levensdurf verging met de jaren niet! Doch het is beter over deze dingen met zeer weinige woorden te spreken, waar zoovelen thans luide hun terugtocht verkondigen en de begraving hunner ‘dwaze’ illuzies voltrekken in grootschen praal.

Nobeler dan resignatie de late, maar volledige aanvaarding.

Ook dit is een winst van Carry van Bruggen 's nieuwste werk.

ROEL HOUWINK