De Stem. Jaargang 1

[p. 476]

Tooneel

In korte spanne tijds werden drie hollandsche tooneelspelen opgevoerd, die - eigenaardigerwijze - dit gemeen hebben, dat er in elk een waarheid verkondigd wordt, die de auteurs zelf verzuimden ter harte te nemen.

In ‘Wedergeboorte’ beweert de heer C.P. van Rossem dat de mensch door gebrek aan humor haat. De fransche uitdrukking ‘ne t'en fais pas’ vindt een meer pretentieus equivalent in zijn eigen woorden, als verklaring bedoeld; ‘de lach, die over alle haat louterend heengaat.’

Doch deze zelfde heer van Rossem, die overtuigen wilde van de genezende kracht van de humor, de lach, greep naar de pen om de gehate kritiek eens op zijn plaats te zetten, toen hem bleek, dat deze ‘Wedergeboorte’ eer als fausse couche werd beschouwd. Dit bewijs temeer hadden wij echter niet van noode, om te weten, dat de auteur - toen hij zijn stuk schreef - nog een zeer vage en oppervlakkige opvatting koesterde van wat humor eigenlijk is.

‘Jezus was de grootste humorist,’ zulk een paradox in een humoristisch werk van een humorist als van Rossem, doet wel aan Jezus denken, maar dan aan diens woorden: ‘Vader vergeef het hun; want zij weten niet wat zij doen.’ Uit deze woorden blijkt immers angstig duidelijk hoe klein de heer van Rossem de Humor ziet of hoe groot hij de zijne waant.

- Ein Buch will seine Zeit, wie ein Kind’ zegt Heine, en deze woorden zijn bovenal waarschuwend voor de auteur, in wie een proces zich volvoeren moet. De heer van Rossem gunde dit innerlijk proces, de deemoedige, algeheele overgave van geest en hart aan 't nieuwe ideaal: de beelding van diepere menschelijkheid, niet de noodwendige baringstijd om zich tot wedergeboorte te voltrekken.

Reeds vele maanden gelee schreef Mr. van Rossem, dat wij behoefte hebben aan een moderne Molière, 't geen zeer zeker waar is. Een enkele maand later beweerde hij, dat alle opgevoerde ‘oorspronkelijke’ stukken, de zijne incluis, vrijwel zonder uitzondering waardeloos zijn; ook dit is volkomen juist. Ja het beste misschien, dat de heer van Rossem, die zich in enkele spelen een handig mégotier van boulevard-tooneeleffekten toonde, ooit schreef, zal

[p. 477]

wel deze waardebepaling van eigen oeuvre zijn. Doch 't sympathieke van deze daad verdwijnt wel geheel en al, nu uit zijn houding blijkt, dat hier geen daad werd verricht. Immers wat zelfverloochening geleek, blijkt zelfoverschatting te zijn, nu geen twijfel kan bestaan, of hij veroordeelde zijn oude werk niet, voor en aleer hij meende in zich een aspirant moderne Molière ontdekt te hebben.

Was zijn wonderlijke en onverklaarbare zelfoverschatting - misschien toch wel verklaarbaar zoo men gelieve te bedenken dat Mr. van Rossem geregeld Surprises levert aan 't meest gelezen weekblad, en hierdoor een sterk ontwikkelde smaak voor surprises mogelijk kreeg - bepaald gebleven tot zijn tooneelspel, wij zouden met vele aanmoedigende woorden het heugelijke feit besproken hebben: de poging van de auteur om ernstig en zichzelf te zijn, en op elke glanzing van verwezenlijking hoopvol hebben geduid. Bang te ontmoedigen, nu hij zich afkeerde van de vroolijk verlichte boulevard van 't gemeene succes, om de lijdensweg te volgen die elke kunstenaar zichzelf banen moet, zouden wij er slechts even op gewezen hebben, op al wat de goede bedoeling niet te verwezenlijken vermocht.

Het zoude nu echter verkeerd zijn niet te trachten de auteur van deze waarheden te overtuigen, die hij bij eenige zelfkritiek in zijn Wedergeboorte ontdekt had. Vooreerst, dat ondanks het ten tooneele voeren van een ‘malade’, een auteur zichzelf blijft ‘malgré lui’. En dan, dat geestlijke kleptomanie niet, mèt het verlangen, zich omzet in originaliteit. Vervolgens dat studentikooze grappigheid en huiskamer-filosofie, zich niet op bevel verheffen tot sublieme gedachten en diep kervende aforismen.

Wedergeboorte zouden wij het liefst willen noemen een zeer sympathieke mislukking, om de zichtbare poging van de auteur zich in dit werk te verheffen.

Het Cor Ruys ensemble komt de eer toe meer van 't stuk gemaakt te hebben, dan de auteur gaf; het décor van den heer C. v.d. Sluys lila fond waarin glanzende gordijnen in geel en groen gelukkig de blijde lente die buiten bloeide, aangaven, was volkomen in stijl met het werk, dat de heer van Rossem... meent geschonken te hebben.

* _**

In het jongste en, naar althans te hopen is, laatste tooneelspel ‘Klatergoud’ des heeren A. Jurriaan Zoetmulder, beweert een dorpspastoor dat elke tijd zijn eigen kunst verlangt. Deze waar-

[p. 478]

heid nam de auteur niet ter harte, waarschijnlijk wijl hij beter wist. Hij wist namelijk dat het momenteel voldoende is om een zoogenaamd katholiek tooneelstuk vol te schrijven. Indien slechts niet tegen het katholicisme gezondigd wordt, zorgt de katholieke pers wel voor de noodige reclame, waardoor de opvoering tot een bijna gegarandeerd financiëel succes voert.

Desnietemin valt het te betreuren dat de leiders van het Schouwtooneel dit vooze, zwakke en brutaalonechte en onware stuk opvoerden, temeer waar ook de auteur met de weigering een dienst bewezen zou zijn.

* _* *

Mevrouw Ranucci-Beckman kent het leven, het tooneelleven, zij kent het tooneel zoowel als het publiek. Zij bezit een goede kijk op de dagelijksche dingen en weet onderhoudend haar gedachten te formuleeren. Haar tooneelspelen wijlen bovenal in haar wereld en hun betrekkelijke waarde is in 't eigenaardige locale gelegen.

‘Klatergoud’ groeit niet boven dit locale uit, al leende het onderwerp zich hiertoe wel, immers in. ieder menschenleven straalt bij tijden het klatergoud vol verleiding op.

Technisch meer handig dan sterk, meer vermakelijk door blijheid dan door originaliteit, en ook bezighoudend bij wijle, is 't jammer dat het boeiende zoo breed uitgesponnen is, de enkele frappeerende gezegden in noodelooze uitwijding of herhaling alle spankracht verliezen.

Humor met een traan moge een onfeilbaar recept zijn om het publiek te winnen. Bij Mevr. Ranucci-Beckman raken wij er aan verslaafd en verliest het zijn kracht. ‘Versmaad het goedkoope vooze succes’; deze uitgesproken gulden woorden dient de schrijfster zelf nog in gedachten te houden.

De vertooning van Het Schouwtooneel was voortreffelijk. Noemen wij slechts Mevr. Lobo-Braakensiek en Van der Horst zoowel als Jan Musch, die de hoofdpersonen gaaf creëerden.