De Stem. Jaargang 1

[p. 2]

Brief aan de medewerkers van ‘De Stem’

In April 1920 verzonden.

Dit nieuwe tijdschrift stelt zich geen bepaald program. Wij hopen slechts, voor zooverre mogelijk, de levende stemmen van Nederland en Vlaanderen te vereenigen en tot een harmonie te doen samenklinken. Wij zullen niet in de allereerste plaats vragen wàt deze stemmen betoogen. Iedere bijdrage, ieder betoog dat blijkt voortgekomen uit een strijdende menschelijkheid, waarin een onvervangbare persoonlijkheid zich openbaart, zal door ons met dankbaarheid worden aanvaard en geplaatst. Om vergissingen te voorkomen, verklaren wij nadrukkelijk, dat ons tijdschrift zich niet op speciaal aesthetisch, en zeker nog minder op speciaal ethisch standpunt wenscht te stellen. Integendeel: alle litteraire verschijnselen die deze benamingen verdienen, beschouwen wij als ontaardingen en eenzijdigheden, waartegenover slechts een afwerende houding mogelijk is. Het z.g. ‘ethicisme’ en ‘aesthetisme’ in de litteratuur zijn voor ons twee uitingen van eenzelfde tekort: tekort aan leven en aan ernst des levens. Het maakt niet zooveel uit, of de mensch speelt met de religie dan wel met de schoonheid, waar toch de ontaarding niet in de vormen, maar in het spel zelve schuilt. En wij gelooven, dat deze vereenzijdigingen in de toekomst weder tot hun natuurlijke synthese zullen samensmelten: de wijsheid zal noodwendigerwijze tot schoonheid worden, wanneer de mensch haar slechts met hevigheid beleeft, en zoo de drang naar schoonheid diep en hevig is, zoo dringt zij den mensch met gelijke noodwendigheid tot levende wijsheid.

[p. 3]

Dostojevski in Rusland, - de kunst van Mevr. Roland-Holst in Nederland, gaven van zulk een synthese ons alreeds de richtende voorbeelden. Leven, zij 't worstelend leven zoo het slechts leven is, dat vóór alles is het, wat wij met diep verlangen voor ons land verlangen’....

(w.g.) De Redactie.

Een enkele toelichting op deze zinsneden meenen wij, ten behoeve van een wijder lezerskring dan waartoe dit manifest bestemd was, ons te mogen veroorloven: ‘Aesthetisme contra ethicisme’. Nog altijd is het Nederlandsche geestesleven te zeer verdeeld in twee scherp-gescheiden kampen: zij die de bevrediging hunner geestelijke behoeften zoeken in godsdienst en moraal, en zij die deze bevrediging vóór alles vragen aan de schoonheid of de kunst. En toch moeten wij het feit onder oogen zien, dat geen machtig geestelijk leven mogelijk zal zijn in Nederland, wanneer niet beide stroomingen zich vereenigen om zich tot een hoogere eenheid om te vormen. Altijd was dit zoo! Alle groote geestelijke openbaringen van het verleden waren terzelfdertijd èn schoon èn religieus, en het was eerst aan deze eenheid, dat zij hun onsterfelijke grootheid ontleenden. De religieuse gevoelens kwamen uit zulke diepten van persoonlijk beleven opgerezen, dat zij schoon werden door den gloed en de kracht der ziel die ze bewoog en uitsprak, en alle schoonheid die van de aarde uitging, richtte zich naar aanbidding. Geen groote kunstuitingen in het verleden, die niet hun hoogtepunt vonden in een geweldig gebed, en zich met dit gebed in een oneindigheid verloren. En de volledig-levende mensch der groote perioden kon niet anders! - Hij volbracht slechts de wet, die in hem zelf was neergelegd. Want deze volledig-levende mensch vraagt schoonheid aan de aarde, maar

[p. 4]

daarachter wil hij een eindelooze toekomst, een oneindig-meer van schoonheid en liefde. En uit dien drang tot oneindig-meer wordt de overgang van schoonheid tot religie natuurlijk voltrokken, een overgang waarin de schoonheid niet ten onder gaat, maar tot steeds ziels-zuiverder karakter wordt herboren.

Eerst in de 19^de eeuw heeft zich deze natuurlijke orde gewijzigd. Toen miste de mensch de kracht, geheel te leven. En deze verzwakking eerst schiep zich de dwaling, dat er splitsing mogelijk was: dat er stichting en zielsvol-making mogelijk was zonder schoonheid, dat er kunst mogelijk was zonder beloften van hooger levenswijzen, een kunst die zich tot een specialen schoonheidszin zou kunnen wenden. Deze dwaling te bestrijden, een dwaling die de wortels van ons geestesleven aantast, die ons verengt en verarmt, is een der eerste doeleinden die ‘de Stem’ zich stelt. Want er is geen aparte schoonheidszin! Er is de mensch die schoonheid en liefde wil, en die het niet laten kan deze te willen, zelfs al dompelt hij zichzelf in hellen van haat en afschuwelijkheid.

Wij zeiden, dat deze splitsing van ‘ethicisme’ en ‘aesthetisme’ in laatste instantie op zwakte van leven berust. De godsdienstzoekende mensch die zich vergenoegt, zijn religieuse gevoelens te laten wringen in oude theologische schema's, hij die de ethische termen uitspreekt zonder één trilling van persoonlijk rhythme, kan dit slechts doen, doordat de zwakte dier gevoelens hem dit vergunt. Hij leeft in zelfbedrog en overschatting. Wat hij zijn gevoelens en zelfs zijn begrippen durft te noemen, zijn in wezen nog anders niet dan ongevormde voorgevoelens die zich zonder verzet krachteloos vasthechten aan bestaande vormen. - De schoonheidzoekende mensch daartegenover die als eenige geestelijke bevrediging niets wenscht dan afbeelding, verhouding en welluidendheid, verraadt de zwakke doelloosheid

[p. 5]

van zijn leven, verraadt zijn krachteloosheid die slechts bij machte is het leven te spelen, en dit leven tot een schouwspel te vernederen. Beiden spelen, omdat zij niet leven kunnen! Beiden, de stichtelijke en de aesthetische mensch, dralen doelloos en verdofd buiten den stroom des levens. Want wij gelooven daarentegen dat alle leven, zoolang het slechts hevig is en waarachtig, zich vanzelf tot schoone religie verdiepen zal. Het is niet noodig daartoe dogma's voorop te zetten. Wij gelooven dat het leven zelf zijn wetten met zich mede voert, die schoonheid en wijsheid beide baren zullen wanneer de tijd daartoe gekomen is in ieder mensch en ieder tijdperk - en zelfs zoo de mensch dit zelf verspeelt, zoo baart diezelfde wet in hem de oneindige treurnis om wijsheid en schoonheid. - Wij kunnen nog niet weten, tot welke machtige religieuse concepties de verhevigde levenswil van dezen tijd zal leiden; wij weten alleen dat deze conceptie komen zal, en zichzelf voltooien zal met een zekerheid, die alle menschelijke berekening overstijgt.

En daarom ook zullen wij den opstand, zelfs den meest absoluten opstand voorzeker nimmer uit ons tijdschrift weren, zoo slechts die opstand zichzelf rechtvaardigt door den aangrijpenden ernst van zijn klank, en zich niet verraadt als litterair of ethisch spel. - Wij kunnen niet anders beloven dan aandachtig te luisteren of die klank aanwezig is. Want den modernen mensch zijn alle ideeën en levenshoudingen van tevoren zoozeer bekend, dat het nog slechts de klank dier ideeën is en deze alleen, die hunne waarachtigheid verraden kan.

Oorlog dus aan het dilettantisme en de intellectueele vervalsching in alle vormen, oorlog aan alle spelen waarin de mensch zijn bittere natuur heeft leeren verhelen, oorlog aan stichtelijkheid zonder leven, ethisch streven zonder schoonheid, fanatisme zonder medelijden,

[p. 6]

starre dogmatiek, oorlog ook aan de zelfbehagelijke verburgerlijking die reeds de eeuwenoude Verzoeking van den Nederlandschen geest geweest is, - dat is de strijd dien wij onzen medewerkers vragen te strijden. En verder vragen wij hun niets dan waarachtigheid en leven. Den grooten naam van Dostojevski schreven wij daarom met diepen eerbied boven ons tijdschrift. Hij wees de richting! Hij gaf het voorbeeld, van wat een mensch kan zijn, van wat een kunst kan zijn, in de twintigste eeuw! Door strijd, door gevaren, door leegten van twijfel en verblindingen van hartstocht, rees uit zijn stralend-schoone kunst ten slotte het machtigste gebed - het weergevonden gebed waarvan wij de eerste strophen nog niet stamelen kunnen, - dat eerst nieuwe geslachten wellicht hem rustig en gezuiverd zullen kunnen naspreken.

In één opzicht echter kan Dostojevski de twintigste eeuw niet meer ten voorbeeld zijn: in de tijdelijke vergissing van zijn reactionarisme. En een verwijt ons tevoren gemaakt, moeten wij ten slotte hier nadrukkelijk afweren: ‘De Stem’ zal zich niet onverschillig toonen voor maatschappelijke problemen. Wij meenen dat het voorgaande dit reeds bewijst. Want geen leven kan krachtig zijn, geen kunst kan zuiver zijn, geen religiositeit kan verzoenend zijn, wanneer niet ‘de dorst naar rechtvaardigheid,’ naar aardsche rechtvaardigheid, erin ligt besloten. - Het ligt echter in het karakter van dit tijdschrift, dat de Redactie aan de medewerkers alle vrijheid laat, dit ideaal der maatschappelijke rechtvaardigheid op hun eigen wijze te zien en te bepalen. En zoo wij hiermede de maatschappelijke dogmatici van alle richtingen afstooten: hun bijval is de laatste, die wij ons zouden wenschen.

dirk coster