Staatsgevaarlik. Jaargang 1

Aktivismus
Enige nota's.

De jeugd neemt nog al gemakkelik jonge denkbeelden aan en werpt er zich vol geestdrift voor in't strijdperk, doch, bereikt helaas niet altijd de verwachte, verhoopte resultaten, wat wel te wijten is aan het vaak luttele weten van de dingen waarvoor ze in't strijdperk treden. De jeugd kiest met trommel en trompet ‘a priori’ partij vóór of tegen een zaak, zich alleen latende leiden door haar strijdlust, instinktief voelen van juist en onjuist, dat door opvoeding (lectuur, omgang en omgeving) en eigen aanleg beïnvloed wordt om naar een of andere zijde te hellen.

Vandaar waarschijnlik de wens t'allen kante om nieuw te zijn, nieuw spijts alles, al ware't in negatieve zin door een vernieuwing van 't oude.... alleen omdat het nieuw is. Jeugd is anders dan bejaardheid, wil en zoekt iets anders, in zich een besef dragend dat het er op aankomt iets te zijn en vooreerst U zelve, wilt ge bestaan en leven kunnen.... terwijl de ouderen, wier tijd van heersen voorbij is, zich nog op hun ondermijnde voetstukken pogen te houden, met te donderen en vervloekingen uit te spreken tegen het nieuw geslacht.... dat eigen wegen zoeken durft op eigen gevoel en oordeel - en de doode ondergebaande wegen, waar de toekomst hen gereed ligf te wachten, versmaden, vrucht van eigen arbeid als het eigen recht op leven en zijn vooropstellend.....

Men aanbidt.... men verkettert veelal zonder onderzoek der beweegredens die tot ‘veranderen’ of bestrijden brachten, en 't besturen van willen en doel eener nieuwe richting is meestal uitgesloten.....daar strijd geen studie is - maar aanval en verweer ter eigen handhaving.....

In die strijd gaat men dood..... men twist en redetwist en zit elkaar in 't haar en.... brengt geen aarde aan de dijk, noch doet iets ter verwezenliking van't ideaal.... De kunstenaar gaat in 't machien als kritikus of apostel eener richting

[p. 12]

dood wanneer hij verdedigen en aanvallen moet.... om ze weg te banen - op andere wijze dan door er aan te werken - en voor hem geldt als wegwijzer Goethe's Bilde künstler, rede nicht!

Werk, uw werk alleen zal blijven staan, van u en uw willen getuigen, en meer dan alle kunst-theoriën licht brengen in de geesten.

Mijns inziens hebben de leiders van de in 1910 in Duitschland ontstane kunstrichting als aktivismus bestempeld dit best begrepen, en beantwoordt uit bestaande eisen van de tijd, dat is ontwikkeling, wil, het wezen der dingen doorgronden, en de waarheid bevrijden uit sleur, slenter, konvensie en gewoonte.....

Nu geldt het geen schoonheid meer, maar waarheid, geen woorden meer, maar daden.....

‘Zij willen geen onvruchtbare idealogie-verkondigers, maar zij vragen van den denker en dichter de onmiddelike daad. (Herman Wolf).⁽¹⁾

‘Er bekämpft im gehirnlichen nicht den Idealist, sondern der inrealisierenden Idealist, im Politiker nicht der Praktiker sondern den Idealosen-Praktiker: sein wollen geht auf realisierùngpolitik. (Kurt Hiller).

Het streven gaat naar Umgestaltung der welt nach dem befehle der Idee. De idee beheerst alles.... in zooverre dat Giltag verklaart ‘in allen grossen künstwerke ist das sie künstwerke sind (und nicht Religionen, nicht Philosophiën, nicht Politiken) zufall und nebenssach’.... waarmee ze niets doen dan de hoogste stempel drukken op de formule van Radinsky: ‘das wichtigste in die Formfrage ist dass, ob die form aus der inneren Nodwendigkeit gewachsen is joder nicht’.... Alles groeië uit, als een gedachten-opeenvolging in een gezonde geest..... zeg wat ge voelt met het juiste en sterkste woord, maar alleen met dat wat het meest de werkelikheid nabijkomt.... en het sterkst beeldt, het zichtbaarst doet uitkomen wat ge te zeggen hebt.... maar dit laatste blijft altijd hoofdzaak.

K. W. over Heinrich Mann's Der Muntertan, zegt in De Amsterdammer, dat het een reaktieop het aesthetisme is, wat het wel is, wanneer de aestetiek gediend is met gewilde schoonheid. Maar dan blijft de vraag, of die gewilde en gezochte schoonheid, waar leven aan ontbreekt, niet altijd af zal steken tegen een natuurlike, uit gedachte, stemming en streven gegroeid.

We leven in een tijd van koorts, De mens durft niet denken, en de kunstenaar die hem de dingen ontmaskert wordt gesteenigd.... de dichter die de aandacht op de werkelikheid vestigt, gehoond, de denker die aantoont hoe we van alle kanten bedrogen worden door oude politiekers die alle mooie menselikheidsbegrippen op hun vlaggen schrijven, en de massa voor de idiootste idee doen te velde trekken.... mits ze maar klinkt en wat verdraaid wordt, - de denkers, die de vingers op de wond durven leggen, voor zot uitgemaakt en vertrappeld onder de hoeven der kudde.... Maar 't Weten nadert.... het Licht dringt door, en wie zich ook blind dekke en waar men ook molle-holen grave om 't verschrikt gezicht te bergen voor de naakte waarheid, zij zal tronen en lichten en de wereld veroveren voor de Geest.... en hem zuiveren van logen en leugen die mooi klinken, maar de gemeenste kwalzalverij verhult ‘voor't vaderland.’

(1) Onderlijning door mij.

[p. 13]

De aktivismus is demokraat, anti-militarist en pacifist: en in Duitschland hebben zij gedurende de oorlog hun karakter geen ogenblik verlochend en stonden tegenover de al-duitsers aan de zijde van Liebknecht o. a., en kunnen op eene lijn gesteld worden met A. Latzko, in Roumenië, Romain Rolland, A. France en H. Barbusse, in Frankrijk, Nico Van Suchtelen en Fr. van Eeden, in Holland, om maar enkelen te noemen.

Hoofdzaak is de idée.... Niet ieder is aktivist die roept om daden, alleen hij die werkt in de lijn en ter verwezenliking van z'n ideeën.....die propagandeert..... En dat de mensheid dom is en voorlichting noodig heeft, is door deze domme oorlog op duizenderlei wijze bewezen.... als we gezien hebben hoe ze zich lieten behandelen en ter slachtbank voeren voor hun vijandige belangen.

Het leven heeft een stadium bereikt van bewustwording.... als men begint zich zijn wezenlikheid bewust te worden en worstelt z'n geest los van de aarde..... 't stoffelike is alleen maar middel en sine-qua-non voor 't bestaan, maar leven doet alleen hij die mens is.... en z'n geest ontwikkelt, ten productieven arbeid van gedachten.... De natuur heeft als enige zorg, als wet: Bestaan.

De mens, de vrij-geworden mens, stelt voorop omhoog.... en dit is een Godswet, en de enige een menswaardige bekommernis....

Zo zal het hoogste in de kunst zijn, de mens hier te helpen, te leiden. 't Verstand ontdekken- maar 't gevoel, ontwikkeld en geadeld, zal hem leiden uit de doolhof van 'n werelden z'n pomperijen, ter waarheid....

Niet omdat iets oud is moet het verdwijnen, maar omdat het heeft uitgediend.

Niet omdat iets nieuw is moet het gepropageerd worden, maar opdat het bekend en beoordeeld zou kunnen worden.

En het is de plicht van ieder, na geoordeeld te hebben en gekozen, getrouw te zijn spijts spot of laster en scepties lachen - en de gedachte hoog te houden tegen alle tegenkanting en kuiperij in, zoolang men zelf gelooft en het tegendeel niet bewezen is....

Maar vooreerst moet men trachten te begrijpen.... en dan komt de rest wèl.... want op het begrijpen volgt de liefde spoedig.... of de haat... En dit laatste in ons liever dan onverschilligheid.

Hopst!