Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 Den Apostel Petrus na het opschrift ende groetenisse, 3 verhaelt eerst hoe overgroote genade ende weldaden Godt aen de geloovige Ioden bewesen heeft tot hare saligheyt. 5 waerom hy haer vermaent in ’t geloove ende Godtsaligheyt meer ende meer toe te nemen, ende by het geloove te voegen oock andere deughden. 8 leerende datse als dan recht vruchtbaer sullen zijn. 10 ende datse daer door meer ende meer versekert sullen worden van hare verkiesinge, ende van den ingangh in het Koninckrijcke Christi. 12 Hy verklaert dat, hoewel sy dese dingen wel weten, hy evenwel haer heeft willen opwecken door dese vermaninge. 14 alsoo hy haest uyt dit leven soude genomen worden, na de voorsegginge Christi, op dat sy na sijn doot daer aen souden gedencken. 16 Betuyght dat de leere die haer van Christo ende sijne toekomste gepredickt was, geen fabelen en zijn, maer dat hy selve ende de twee andere Apostelen aengeschouwt hebben sijne heerlickheyt op den bergh, ende gehoort uyt den hemel het getuygenisse des Vaders van hem. 19 ende dat deselve oock betuyght wort door de Prophetische schriften. 20 die door den Geest Godts zijn ingegeven.

1

¹ SIMEON ² PETRUS, ³ een Dienst-knecht ende ⁴ Apostel JESU CHRISTI, ⁵ den genen die ⁶ even dierbaer geloove ⁷ met ons verkregen hebben, ⁸ door de rechtveerdigheyt ⁹ onses Godts ende Salighmakers Iesu Christi:

1 Ofte, Simon. Siet Matth. 4.18. Marc. 1.16.

2 Van desen naem siet 1.Petr. cap. 1. vers 1.

3 Siet Rom. 1.1. Philip. 1.1. Iac. 1. vers 1.

4 Siet Luce cap. 6. vers 13.

5 Dat is, aen de geloovige ende verstroyde Ioden, aen welcke hy sijnen eersten Sendtbrief oock heeft geschreven. siet Cap. 3. vers 1.

6 Dat is, het selve dierbaer geloove: want hoewel het geloove van den eenen dickwils grooter ende stercker is als van den anderen, soo is nochtans alle geloove, als het maer een oprecht geloove is, even dierbaer ten aensien van het gene daer het geloove op steunt, ende van het gene men door het geloove verkrijght: waerom het oock een geloove genaemt wort, Ephes. cap. 4. vers 5.

7 Namelick, Apostelen ende andere Ioden, die alhier, ofte te Ierusalem ende in het Ioodsche lant, in Christum gelooven. Gr. met ons door lot verkregen, Luce 1.9.

8 Gr. in de rechtveerdigheyt, Dat is, door de waerachtigheyt ende stantvastigheyt Godts in sijne beloften, dat hy in sijne komste in ’t vleesch eenige uyt de Israëliten krachtelick soude beroepen. Het geloove dan en wort niet verkregen door onse krachten ofte na onse verdiensten, maer door een genadigh geschenck Godts, volgens sijne beloften ende sijn voornemen. Siet Ephes. cap. 2. vers 8.

9 Siet van dese twee tijtelen de aenteeckeninge op Titum cap. 2. vers 13.

2

^a Genade ende vrede zy u ^{b 10} vermenighvuldight ^{c 11} door de kennisse ¹² Godts, ende Iesu onses Heeren: [kolom]

a Rom. 1.7. 1.Petr. 1.2.

b 1.Petr. 1.2. Iude vers 2.

10 Siet de aenteeckeninge op 1.Petr. cap. 1. vers 2.

c Ioan. 17.3.

11 Gr. in de kennisse. Want in ofte door dese kennisse is het eeuwige leven, Ioan. 17.3

12 Namelick, des Vaders: want die wort in het volgende hier onderscheyden van den Heere Iesu: gelijck oock Ioan. 17.3.

3

Gelijck ons ¹³ sijne Goddelicke kracht alles wat tot ¹⁴ het leven, ende ¹⁵ de Godtsaligheyt [behoort] ¹⁶ geschoncken heeft, door de kennisse ¹⁷ des genen die ons geroepen heeft ¹⁸ tot heerlickheyt ende deught:

13 Namel. Godes des Vaders.

14 D. wat tot het eeuwige leven noodigh is ende dienstigh, om dat te verkrijgen.

15 D. om Godt recht te dienen, ende eenen Godtsaligen wandel te leyden.

16 Namelick, uyt enckele genade, sonder onse eenige weerdigheyt ofte verdiensten: gelijck vers 2.

17 Namelick, des Heeren Iesu Christi, dien onse roepinge door de predicatie des Euangeliums doorgaens toe-geschreven wort.

18 Ofte, door sijne heerlickheyt ende deught. Doch het Griecks woordt dia, beteeckent niet altijt door, maer oock somtijts tot: gelijck Rom. 6. vers 4. Ende schijnt het gene de Apostel terstont te voren genoemt heeft het leven, hy hier nu noemt de heerlickheyt: ende dat hy genoemt heeft Godtsaligheyt, hy nu noemt deught.

4

¹⁹ Door welcke ons ²⁰ de grootste ende dierbare beloften ²¹ geschoncken zijn, ^d op dat ghy ²² door deselve ²³ der Godtlicke nature deelachtigh soudt worden, ²⁴ na dat ghy ontvloden zijt ²⁵ het verderf dat in de werelt is door de begeerlickheyt.

19 Of, om welcke, Namel. voorverhaelde weldaden Godts. Andere lesen door welcken, Namel. Iesum onsen Heere.

20 Namel. overmits daer door het allergrootste ende dierbaerste goet, Namel. de eeuwige saligheyt belooft wort, ende dat het de allerhooghste Godt is, die niet liegen en kan, die het belooft.

21 D. uyt genade gedaen, ende het beloofde goet uyt genade gegeven. siet voren vers 3.

d Iesa. 56.5. Ioan. 1.12. Rom. 8.15. Gal. 3.26.

22 Namel. voorverhaelde weldaden ende beloften.

23 D. soodaniger Goddelicker eygenschappen, die den creaturen konnen medegedeelt worden, ende daer in het evenbeelt Godts bestaet, als daer zijn goetheyt, heyligheyt, wijsheyt, heerlickheyt, ende dergelijcke andere, Ephes. 4.23, 24. Coloss. 3.10. Want andersins en kan het wesen Godts selve geenen schepselen ofte creaturen medegedeelt worden.

24 Of, soo ghy maer ontvloden zijt.

25 Namel. dat den ongeloovigen ende ongoddelicken sal over komen. Ende wort hier het verderf gestelt tegen de heerlickheyt, gelijck oock de begeerlickheyt tegen de deught, vers 3. Andere verstaen het van de verdorventheyt der menschelicke nature.

5

²⁶ Ende ghy ²⁷ tot het selve oock alle neerstigheyt ²⁸ toebrengende, voeght ²⁹ by uw’ geloove ³⁰ deught, ende by de deught ³¹ kennisse,

26 Uyt het voorgaende verhael van de weldaden Godts aen haer bewesen, als de oorsake ende gront zijnde, waer door wy tot voortgangh in de Godtsaligheyt behooren beweeght te worden, treckt hy nu eene vermaninge tot eenen vlijtigen voortgangh in deselve, soo dat dese vermaninge siet op het woort gelijck, vers 3. als of hy seyde, Dewijle sijne Goddelicke kracht, etc. soo brenght neerstigheyt toe, etc. Siet dergelijcke 1.Timoth. cap. 1. vers 3.

27 Andere lesen na het selve.

28 Namel. boven de voorgaende weldaden ende gaven Godts, doet alle neerstigheyt om die te behouden ende te vermeerderen.

29 Gr. in: alsoo oock in de volgende.

30 Eenen deughdelicken ende Godtsaligen wandel. siet vers 3.

31 D. Christelicke voorsichtigheyt ende bescheydenheyt.

6

Ende by de kennisse ³² matigheyt, ende by de matigheyt lijdtsaemheyt, ende by de lijdtsaemheyt ³³ Godtsaligheyt,

32 D. onthoudinge van overdaet in spijse, dranck, ende van de lusten des vleeschs.

33 Of, Godtsdienstigheyt.

7

Ende by de Godtsaligheyt broederlicke liefde, ende by de broederlicke liefde, ³⁴liefde [tegen alle.]

34 Dit wort daer by gevoeght, om dat de Christenen niet alleen hare mede-Christenen ende huysgenooten des geloofs, (hoewel haer voornamelick, Galat. 6.10.) maer oock alle menschen, selfs oock hare vyanden moeten lief hebben, Matth. 5.44. Rom. 12. vers 18. Siet dergelijck verhael van de voornaemste Christelicke deughden, Galat. 5. vers 22. Philip. 4.8.

[fol. 143r]

8

Want soo dese dingen by u zijn, ende [in u] overvloedigh zijn, sy en sullen [u] niet ³⁵ ledigh noch ^{e 36} onvruchtbaer ³⁷ laten ³⁸ in de kennisse onses Heeren Iesu Christi.

35 Namel. gelijck zijn de gene die niet en wercken.

e Titum 3.14.

36 Nam. van goede wercken, die vruchten zijn des Heyligen Geests ende des geloofs, Matth. 3.8. Ioan. 15. versen 2, 16. Galat. 5.22.

37 Gr. stellen.

38 D. in het Christen geloove. Ofte, tot de kennisse, dat is, tot meerder ende overvloediger kennisse: gelijck Cap. 3. vers 18.

9

Want by welcken dese dingen niet en zijn, ^f die is ³⁹ blint, ⁴⁰ van verre niet siende, ⁴¹ hebbende vergeten de reyninge sijner ⁴² vorige sonden.

f Iesa. 59.10. Zephan. 1.17.

39 Namel. in sijn verstant aengaende de saken die de rechte religie ende Godtsdienst betreffen. siet Matth. 15. vers 14. Apocal. 3.17.

40 D. sticksiende: die niet en kan sien dan het gene dicht voor sijne oogen gehouden ofte gebracht wort, ende de oogen by na toesluytende. Daer mede geeft hy te kennen indien dat sulcke yet soude mogen sien in de Christelicke religie, dat het anders niet als een seer kleyn ende duyster gesichte is, het welck de hemelsche dingen niet en kan be-oogen.

41 Gr. hebbende vergetinge genomen, dat is, niet gedenckende waer toe de doop, door welcke de reyninge der sonden beteeckent ende verzegelt wort, hem verplicht, ofte wat hy in sijnen doop belooft heeft.

42 Gr. die eertijts begaen zijn, Namel. voor de bekeeringe tot het Christendom ofte voor den doop in sijne onwetenheyt ende blintheyt: die hy over sulcks daer na te neerstiger behoort te vermijden, nu een Christen geworden zijnde.

10

Daerom, broeders, beneerstight u te meer om uwe ⁴³ roepinge ende verkiesinge ⁴⁴ vast te maken. Want dat doende en sult ghy ⁴⁵ nimmermeer struyckelen.

43 Hoewel de beroepinge ten aensien van den tijt de verkiesinge volght, die van eeuwigheyt is, Ephes. cap. 1. vers 4. daer de beroepinge in der tijt geschiet, soo wort nochtans de beroepinge hier voorgestelt, om dat wy uyt deselve van onse verkiesinge versekert worden, Rom. cap. 8. vers 30.

44 Namelick, niet ten aensien Godts, Iesa. cap. 14. vers 27. ende cap. 46. vers 10. Rom. cap. 11. vers 29. 2.Timoth. cap. 2. vers 13. maer ten aensien van ons selven, om te vaster versekert te mogen zijn, dat wy van Godt tot de saligheyt zijn uytverkoren. In sommige boecken staet’er noch by, door de goede wercken, Namelick, als door de vruchten, waer uyt een goede boom bekent wort, Matth. 7.17, 18.

45 Namelick, alsoo, dat ghy van de genade Godts gantschelick soudet uytvallen. Siet Psalm 37. vers 24. Iude vers 24. want andersins struyckelen wy alle in velen, Iacob. cap. 3. vers 2. Een gelijckenisse genomen van de gene die in een loopbane loopen. Siet 1.Corinth. cap. 9. vers 24.

11

Want alsoo sal u rijckelick toegevoeght worden ⁴⁶ den ingangh in het eeuwigh Koninckrijcke onses Heeren ende Salighmakers Iesu Christi.

46 Dat is, de versekeringe dat ghy een waer ende recht onderdaen zijt van dit Koninckrijck, ende sal u oock in het Koninckrijcke der heerlickheyt een rijcke belooninge uyt genade gegeven worden in den hemel. Siet 2.Corinth. cap. 9. vers 6.

12

Daerom en sal ick niet versuymen u altijt ⁴⁷ daer van te vermanen, hoewel ghy het weet, ende in ⁴⁸ de tegenwoordige waerheyt ⁴⁹ versterckt zijt.

47 Gr. u van dese dingen indachtigh te maken.

48 Namelick, die eertijts wel belooft is, maer nu door Christum volkomelick geopenbaert, ende van de geloovige nu vastelick gelooft, ende opentlick beleden wort.

49 Dat is, deselve grondelick verstaet, ende van de waerheyt der selve volkomelick zijt overtuyght.

13

Ende ick achte het ⁵⁰ recht te zijn soo lange ick ⁵¹ in desen tabernakel ben, dat ick u ^{g 52} opwecke door vermaninge:

50 Dat is, mijn ampt, ende uwe saligheyt dat te vereyschen.

51 Dat is, in het leven ben, in welck mijn ziele in dit mijn lichaem woont als in eenen tabernakel, welcke haest gebroken sal worden, ende waer uyt ick haest sal verhuysen. Siet 2.Corinth. cap. 5. vers 1.

g 2.Petr. cap. 3. vers 1.

52 Dit seght de Apostel om dat de geloovige dickwils traegh ende slaperigh zijn in het betrachten van haren schuldigen plicht, ende van noode hebben dickwils door vermaningen daer uyt gelijck als opgeweckt te worden. Gr. in indachtighmakinge.

14

^h Alsoo ick weet dat ⁵³ de aflegginge mijnes tabernakels ⁵⁴ haest zijn sal, ⁱ gelijckerwijs oock onse Heere Iesus Christus ⁵⁵ my heeft geopenbaert.

h 2.Timoth. 4.6.

53 Dat is, mijn doot ende afsterven. Siet het voorgaende vers.

54 Gr. haestigh is.

i Ioan. cap. 21. versen 18, 19.

55 De Apostel siet ofte op de openbaringe die hem de Heere Iesus gedaen heeft van de wijse sijnes doots, Ioan. cap. 21. versen 18, 19. ofte op een andere openbaringe die hem van den tijt gedaen is door den Heere daer na, die niet en is beschreven.

15

Doch ick sal oock neerstigheyt doen ⁵⁶ by alle gelegentheyt, dat ghy ⁵⁷ na mijnen uytgangh meught van dese dingen ⁵⁸ gedachtenisse hebben.

56 Ofte, alletijt, allesins. Sommige voegen dit by de volgende woorden, gedachtenisse hebben.

57 Namelick, uyt dit leven, Dat is, na mijn doot. Siet van dit woort Luce cap. 9. vers 31.

58 Ofte, vermaen doen: Namelick, lesende desen mijnen Sendtbrief, tot dien eynde van my geschreven.

16

^k Want wy en zijn geen konstelick-verdichte ⁵⁹ fabelen na gevolght, als wy u bekent gemaeckt hebben ⁶⁰ de kracht ende toekomste onses Heeren Iesu Christi, ^l maer wy zijn aenschouwers geweest ⁶¹ van sijne majesteyt.

k 1.Corinth. cap. 1. vers 17. ende cap. 2. versen 1, 4. ende cap. 4. vers 20.

59 Namelick, gelijck de valsche leeraers plegen te doen. Gr. want niet konstelicke fabelen nagevolght zijnde, hebben wy u bekent gemaeckt, etc.

60 Dat is, de eerste toekomste Christi in den vleesche, in welcke hy door sijne leere ende wonderteeckenen krachtelick heeft getoont, ende de herten der menschen overtuyght, dat hy de ware beloofde Messias was, insonderheyt oock door sijne opstandinge uyt den dooden, ende volgende verheerlickinge.

l Matth. cap. 17. vers 1. Ioan. cap. 1. vers 14. 1.Ioan. 1.1.

61 Dat is, van dat proefstuck sijner heerlickheyt, als hy voor de oogen van drie sijner discipelen op den bergh wiert verandert, Matth. cap. 17. versen 1, 2. gelijck het volgende breeder verklaert. Siet Hebr. cap. 8. vers 1.

17

Want hy heeft van Godt den Vader eere ende heerlickheyt ontfangen, als soodanige een stemme ⁶² van de hooghweerdige heerlickheyt tot hem gebracht wiert, ^m Dese is mijn geliefde Sone, in den welcken ick mijn welbehagen hebbe.

62 Dat is, van de majesteyt Godts des Vaders, uyt den hemel, die de throon is sijner majesteyt ende heerlickheyt.

m Matth 3. vers 17. ende 17.5. Marc. cap. 1. vers 11. ende 9.7. Luce cap. 3. vers 22. ende 9.35. Coloss. cap. 1. vers 13.

18

Ende dese stemme hebben ⁶³ wy gehoort, als sy van den hemel gebracht is ge-[kolom]weest, doe wy met hem ⁶⁴ op den heyligen bergh waren.

63 Namelick, ick Petrus, Iacobus, ende Ioannes sijn broeder. Siet Matth. 17.1.

64 Dese bergh wort gemeynt geweest te zijn den bergh Thabor. Siet de aent. op Matth. 17. vers 1. ende wort heyligh genaemt, om datse door dese verschijninge der heerlickheyt Christi geheylight is geweest, gelijck de stadt Ierusalem de heylige stadt genoemt wort, Matth. 4.5. om dat Godt aldaer sijnen dienst ende heylighdom geplant hadde. Siet dergelijcke Exod. 3.5.

19

Ende wy hebben ⁶⁵ het prophetische woort, ⁶⁶ dat seer vast is: ende ghy doet wel, dat ghy ⁶⁷ daer op acht hebt, ⁿ als op ⁶⁸ een licht schijnende ⁶⁹ in een duystere plaetse, tot dat ⁷⁰ de dagh aenlichte, ende ^o de ⁷¹ morgensterre ⁷² opga in uwe herten.

65 Namelick, dat in de schriften der Propheten staet beschreven: het welck van de kracht ende toekomste Christi overvloedelick getuyght. Siet Luce 1.70. Ioan. 5.39. Actor. 10.43. Rom. 1.2. 1.Petr. 1.10.

66 Gr. dat vaster is: ’t welck verstaen kan worden soo het luydt, in vergelijckinge van dit getuygenisse Petri, ten aensien van de Ioden: gelijck Act. 17. vers 11. ofte na een Hebreeusche wijse van spreken, aller vasts, of, seer vast, Namel: om op het selve, als op eenen seer vasten gront, ons geloove te bouwen, Ephes. 2. vers 20. welcke verklaringe de eenvoudighste is.

67 Ofte, u daer aen houdt.

n 2.Corinth 4.6.

68 Of, een lanteerne, keersse, gelijck de Schrifture oock elders wort alsoo genaemt, Prov. 6.23. Psalm 19. vers 9. ende 119.105. om datse het middel is waer door wy verlicht worden met de kennisse der saligheyt.

69 Dat is, in de herten der menschen, die van naturen verduystert, ja de duysternisse selve zijn, in saken die de saligheyt aengaen, Ioan. 1.5. 1.Corinth. 2.14. Ephes. 4. versen 17, 18. waer van de overblijfselen in de wedergeborene noch zijn soo lange sy hier op aerden noch leven, 1.Cor. 13.9, etc.

70 Gr. de dagh doorschijne, D.doorbreke: door welcken dagh verstaen wort de tijt der volmaeckte kennisse in het toekomende leven.

o Apocal. 22.16.

71 D. Christus, die in ons sal opgaen in sijne volmaecktheyt in het toekomende leven, gelijck Godt het licht, ende het lam de keersse ende morgensterre des hemelschen Ierusalems wort genaemt, ten aensien van de volle kennisse die wy als dan door hem sullen ontfangen, Apoc. 21. vers 23. ende 22. versen 5, 16.

72 D. dat ghy daer door volkomelick mooght verlichtet worden.

20

Dit ⁷³ eerst wetende, dat ⁷⁴ geen prophetie der schrift en is van ⁷⁵ eygener uytlegginge.

73 D. insonderheyt, ende voor al ongetwijffelt houdende.

74 Gr. alle prophetie der schrift is niet, etc. Een Hebreeusche wijse van spreken, gelijck Rom. 3.20. D. geen prophetische schrift.

75 Gr. epilysis, D. ontbindinge, uytlegginge, welck woort hier den Apostel gebruyckende, beteeckent, ofte de uytlegginge, die selfs van de Propheten gedaen wort met het voorstellen van hare prophetien, waer mede sy den menschen uytleggen ende verklaren niet haer eygen goetduncken, maer den raet Godts; niet wat haer eygen gemoedt, maer wat de Geest Godts haer ingeeft: Ofte oock de uytlegginge der Prophetische schriften, die van andere daer over gedaen wort, welcke niet en moet geschieden na menschelick vernuft, maer na den eenparigen sin der Heylige Schrifture, die selve allerbest hare meyninge verklaert.

21

Want ⁷⁶ de prophetie en is voortijts niet voort gebracht ⁷⁷ door den wille eens menschen, maer de heylige ⁷⁸ menschen Godts ^{p 79} van den Heyligen Geest ⁸⁰ gedreven zijnde, hebbense ⁸¹ gesproken.

76 Dat is, de Prophetische leere.

77 D. door menschelick goetduncken ofte ingeven, na dat sy als menschen gewilt ende goet gevonden hebben.

78 Soo worden de Propheten ende Leeraers genoemt, om dat Godt dese menschen in sijn huys, ende tot sijnen dienst bysonderlick gebruyckt. Siet 2.Reg. 1.9, etc. 1.Timoth. 6.11. ende 2.Timoth. cap. 3. vers 17.

p 2.Timoth. 3.16.

79 Namelick, den Heyligen Geest, den Geest der waerheyt, die haer in alle waerheyt heeft geleyt, gelijck deselve den Apostelen oock belooft wort, Ioan. 15.26. ende 16.13.

80 D. door eene bysondere ende extra-ordinarise openbaringe des raets Godts opgeweckt ende aengedreven, om deselve den menschen bekent te maken.

81 Namel. hare prophetische leere. ende deselve oock by geschrifte gestelt ende ons na gelaten.