Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 Na het opschrift, 2 vermaent den Apostel de verstroyde geloovige Ioden lijdtsamelick te verdragen de beproevingen door het kruyce. 3 om de vruchten die daer uyt voort komen. 5 ende die dese wijsheyt niet en hebben om sulcks te doen, leert hy deselve van Godt te bidden. 6 Doch met geloove, alsoose anders die niet en sullen verkrijgen. 9 Troost de vernederde. 10 vermaent de rijcke tot nedrigheyt, om de ongestadigheyt der rijckdommen ende des levens. 13 leert dat als yemant versocht wort tot sonde, sulcks niet en komt van Godt, maer van sijne eygene begeerlickheyt, die de sonde ontfanght ende baert. 17 Dat van Godt alle goet komt, ende insonderheyt de wedergeboorte. 19 Vermaent tot lanckmoedigheyt. 21 ende sachtmoedigheyt. 22 ende Godts woort niet alleen te hooren, maer oock te doen, alsoo het andersins te vergeefs gehoort wort. 23 het welck hy verklaert met de gelijckenisse van een die hem spiegelt. 26 Eyndelick leert hy dat de oeffeninge der rechte religie, meest bestaet in het bedwingen van sijne tonge, 27 in liefde te oeffenen, voornamelick tegen weduwen ende weesen, ende in heylighlick te leven.

1

¹ IACOBUS ² een dienstknecht Godts ende des Heeren JESU CHRISTI, ³ den twaelf stammen ^a die in ⁴ de verstroyinge zijn, ⁵ saligheyt.

1 Siet d’aenteeckeningen op den tijtel.

2 Namel. in den dienst des Apostelschaps. siet Rom. 1. vers 1. Philip. 1.1. 2.Petr. 1.1. Iude vers 1. Apoc. 1.1.

3 Nam. der Israëliten ofte Ioden, die in twaelf stammen ofte geslachten waren verdeelt: Nam. die onder deselve het Euangelium hadden aengenomen. Siet Genes. 49.28. Exod. 24.4. Ios. 3. vers 12. Actor. 26.7.

a Actor. 8.1. 1.Petr. 1.1.

4 De Israëliten, ofte Ioden, zijn dickmael buyten haer vaderlant in andere landen verstroyt, de tien stammen door de Assyriers, ende de twee door de Babyloniers, die daer na wel weder gebracht zijn, doch eenige zijn in de verstroyinge gebleven. Waer van siet nader Actor. 2.5. ende eyndelick zijnse teenemael verstroyt door de oorloge der Romeynen onder Vespasiano ende Tito: in welcke verstroyinge sy gebleven zijn tot desen tijt toe. Dese laetste verstroyinge en schijnt doe noch niet geschiet geweest te zijn, als dese brief geschreven is: soo dat hier verstaen worden de gene die door de eerste verstroyingen zijn gebleven in de landen van Pontus, Galatien, Cappadocien, Asien ende Bithynien, etc. gelijck deselve worden uyt gedruckt 1.Petr. 1.1. ende oock blijckt dat in die ende andere verre landen de Ioden verstroyt waren, ende eenige der selve tot de Christelicke relige bekeert, Actor. 2.9, 10, 11, 41.

5 Gr. chairein: D. blijde zijn: welcke was een wijse van groeten by de Griecken gebruycklick. siet Matth. 26.49. ende 27.29. Ioan. 19.3. Act. 15.23.

2

^b Acht het voor ⁶ groote vreughde, mijne broeders, wan-[kolom]neer ghy in velerley ⁷ versoeckingen ⁸ valt:

b Matth. 5.11. Rom. 5.3. 1.Petr. 1.6.

6 Gr. alle, D. enckele vreughde, anders niet dan vreughde. Dese vreught ontstaet niet uyt het gevoelen van de verdruckingen, maer uyt het gevoelen van Godts genade in ’t midden van de verdruckingen, ende uyt het aenmercken van de nuttigheden ende vruchten der selve, die in de volgende verssen worden uytgedruckt.

7 Dat is, verdruckingen, die alsoo worden genaemt, om dat Godt daer mede onse stantvastigheyt in het geloove beproeft, ende bekent maeckt, gelijck in het volgende vers verklaert wort. Soo wort oock geseght dat Godt Abraham versocht, Genes. 22. vers 1. Dat is, sijn geloove beproefde. siet oock 2.Petr. 2. vers 9. Apoc. 3.10.

8 ’t Griecks woort beteeckent midden daer in vallen, als van allen zijden om ende om daer mede bevangen zijnde.

3

^{c 9} Wetende dat ¹⁰ de beproevinge uwes geloofs ¹¹ lijdtsaemheyt werckt.

c Rom. 5.3. 1.Petr. 1.7.

9 D. dewijle ghy weet, Namelick, tot wat eynde u Godt dese verdruckingen laet over komen, ende wat nuttigheden deselve den geloovigen toebrengen. Dese wetenschap dan is oorsake van de vreughde, daer toe hy vermaent.

10 D. de verdruckingen, waer door uw’ geloove, gelijck het gout door het vyer, beproeft wort, 1.Petr. 1. vers 7.

11 Namelick, niet uyt haer selven, alsoo sy in den ongeloovigen voort brenght ongeduldigheyt ende murmureeren tegen Godt, maer om dat Godt door sijnen Geest het verstant der geloovige alsoo verlicht, datse verstaen, dat hy door deselve haer geloove wil beproeven, ende bekent maken, ende haer daer door tot de eeuwige vreught bereyden. Ende dit en strijt niet tegen het gene Paulus seght Rom. 5.4. De lijdtsaemheyt werckt beproevinge, want door het woort beproevinge verstaet Paulus niet de verdruckingen door welcke het geloove beproeft wort, gelijck hier Iacobus, maer bevindinge, ende ervaringe, namelick, van Godts hulpe, bystant, troost, ende getrouwigheyt in sijne beloften.

4

Doch de lijdtsaemheyt hebbe ¹² een volmaeckt werck, op dat ghy mooght ¹³ volmaeckt zijn ende ¹⁴ geheel oprecht, ¹⁵ in geen dingh ¹⁶ gebreckelick.

12 D. een oprecht, ongeveynst, ende tot den eynde toe duerende werck, Matth. cap. 10. vers 22.

13 Gelijck te voren. Want dat de Apostel dit niet en verstaet van een gantsch volkomene volmaecktheyt na den eysch der wet, blijckt hier na cap. 3. vers 2.

14 D. dat ghy niet alleen en lijdt om een goede sake, 1.Petr. cap. 4. versen 15, 16. maer oock in uw’ gantsch leven alle oprechtigheyt betoont, op dat een yegelick daer uyt mach sien dat ghy ten onrechte lijdet.

15 Namelick, dat de Christelicke beroepinge van ons eyscht. Ofte, in geene versoeckinge, Namelick, hoe swaer deselve oock soude zijn.

16 D. nalatende dat ghy schuldigh zijt ende behoort te doen, als goede Christenen.

5

^d Ende ¹⁷ indien yemant van u ¹⁸ wijsheyt ontbreeckt, dat hyse van Godt begeere, die ¹⁹ een yegelick ²⁰ mildelick geeft, ende ²¹ niet en verwijt: ende ^{22 e} sy sal hem gegeven worden.

d Proverb. 2.3.

17 Namel. gelijckse ons allen van naturen ontbreeckt.

18 Dit kan wel verstaen worden van alle wijsheyt, doch d’Apostel verstaet hier voornamelick de wijsheyt van geestelicke ende hemelsche saken, welcker begin de vreese Godts is, ende bysonderlick die wijsheyt die gebruyckt moet worden in de verdruckingen, om te verstaen de rechte oorsaken der selve, ende de wijse hoe men sich in deselve moet dragen ende troosten: waer groote wijsheyt in gelegen is.

19 Namel. die om dese wijsheyt hem recht biddet.

20 Gr. eenvoudelick: Dat is, sonder swarigheyt ofte karigheyt.

21 Namel. dat hy ons soo dickmaels ende soo veel gegeven heeft: gelijck de menschen gemeynlick doen, die niet geerne en geven.

22 Namel. de wijsheyt: welcke belofte oock kan uytgestreckt worden tot andere dingen ons ter saligheyt noodigh. siet Matth. 7.7, etc. Luce 11.9. Ioan. 16.23.

e Ierem. 29.12. Matth. 7.7. ende 21.22. Marc. 11.24. Ioan. 16.24. 1.Ioan. 3.22. ende 5.14.

[fol. 136v]

6

Maer dat hy’se begeere ²³ in geloove, ²⁴ niet twijffelende: want die twijffelt is een bare der zee gelijck, die van de wint gedreven ende op ende neer geworpen wort.

23 Dat is, met een vast vertrouwen van verhoort te sullen worden, Marc. 11. versen 22, 23, 24.

24 Nam. of hy sal verhoort worden ofte niet. Ofte, of Godt in sijne beloften getrouw is, ofte niet. Van dit woort siet Actor. c. 10. vers 20. ende 11.12. Rom. cap. 4. vers 20.

7

Want ²⁵ die mensche en meyne niet dat hy yet ontfangen sal van den Heere:

25 Namel. die soo biddet, sonder vertrouwen, ende twijfelende.

8

²⁶ Een dobbelhertigh man ²⁷ [is] ²⁸ ongestadigh ²⁹ in alle sijne wegen.

26 Gr. een twee zieligh man, dat is, die sijne ziele ofte herte gelijck als in tween gedeelt heeft tusschen Godt ende sijne begeerlickheden, ende alsoo beyde wil dienen, gelijck de Israëliten haer herte gedeelt hadden tusschen den Heere ende Baal, 1.Reg. 18. vers 21. Hose 10.2.

27 Dit woordeken is, en staet in den Grieckschen text niet: waerom sommige dese woorden hechten aen de voorgaende woorden des sevenden vers aldus, Als zijnde een dobbelhertigh man, etc.

28 D. niet alleen veranderlick van sinnen, maer oock ongerust in sijn gemoedt.

29 D. in alle sijne gedachten, raetslagingen, ende handelingen. Hebr.

9

Maer de broeder ³⁰ die nedrigh is, ³¹ roeme in sijne ³² hoogheyt:

30 Dat is, die door kruys, armoede, ende verdruckingen in eenen nedrigen ende elendigen staet is. Want alsoo wort vernederinge voor verdruckinge dickmael genomen. Siet Psalm 116.6. ende 119.71.

31 D. verheuge hem, gelijck vers 2. ende 1.Petr. 1.6.

32 D. in dien heerlicken staet, daer toe hem Godt beroepen heeft dat hy door het geloove een kint ende een erfgenaem Godts is geworden, Ioan. 1.12. Rom. 8.17.

10

Ende ³³ de rijcke ³⁴ in sijne vernederinge: want ³⁵ hy sal als een bloeme des gras voorby gaen.

33 Namel. die soodanige verdruckingen niet en is onderworpen, maer rijckom, eere, ende alle ander gemack deses levens overvloedigh heeft.

34 Namel. roeme, Dat is, hoewel hy in geenen nedrigen, maer in eenen verheven staet is na de werelt, dat hy hier in soo seer niet en roeme, maer daer in voornamelick dat hy een nedrigh herte heeft dat hem daerom boven andere niet en verheft, maer gedachtigh zijnde der veranderlickheyt der saken deses werelts, hem in nedrigheyt draeght voor Godt ende de menschen.

35 Namelick, soodanigen rijcke, gelijck in het volgende vers uytgedruckt wort.

11

^f Want ³⁶ de sonne is opgegaen met de hitte, ende heeft het gras dorre gemaeckt, ende sijn bloeme is afgevallen, ende de schoone gedaente hares aenschijns is vergaen: alsoo sal oock ³⁷ de rijcke ³⁸ in sijne wegen ³⁹ verwelckeren.

f Iesa. 40.6. 1.Cor. 7.31. Iacob. 4.14. 1.Petr. 1.24. 1.Ioan. cap. 2. vers 17.

36 D. gelijck als de sonne, etc.

37 Dit is wel waer van alle menschen, maer wort van de rijcke voornamelick geseght, om dat deselve seer qualick van ’t vertrouwen op hare rijckdommen konnen afgetrocken worden. Siet 1.Tim. 6.17.

38 Siet de aenteeck. op het 8 vers Gr. poreiais, D. wandelingen.

39 D. sijne hoogheyt ende heerlickheyt verliesen, gelijck een bloeme die verwelckert.

12

^g Saligh is de man die ⁴⁰ versoeckinge ⁴¹ verdraeght: want als hy ⁴² beproeft sal geweest zijn, soo sal hy ^{h 43} de kroone des levens ⁴⁴ ontfangen, welcke de Heere ⁱ belooft heeft den genen ⁴⁵ die hem lief hebben.

g Iob 5.17.

40 D. verdruckinge. siet vers 2.

41 Namel. lijdtsamelick ende stantvastelick.

42 Namel. door de verdruckingen, ende bevonden dat hy evenwel stantvastigh blijft in ’t geloove.

h 2.Tim. 4.8. 1.Petr. 5.4. Apoc. 2.10.

43 D. het eeuwige leven, waer mede hy na den strijt ende overwinninge, als met een kroone sal verheerlickt worden.

44 D. verkrijgen, niet als eenen verdienden loon: want het lijden des tegenwoordigen tijts is niet te wegen met de toekomende heerlickheyt, Rom. 8.18. maer als een genadigh geschenck, Rom. 6.23.

i Matth. 10.22. ende 19.28, 29.

45 D. die in Christum gelooven, Ioan. 3.36. ende 5.24. ende haer geloove betoonen met een stantvastige liefde Godts ende hares naesten. siet 2.Timoth. cap. 4. vers 8.

13

Niemant ⁴⁶ als hy versocht wort, ⁴⁷ en segge, Ick worde van Godt versocht: want Godt ⁴⁸ en kan niet versocht worden met het quade, ende hy selve ⁴⁹ en versoeckt niemant.

46 Hier wort het woort versoecken in een ander beteeckenisse genomen, als in het voorgaende, namelicken, voor aenlocken ofte verwecken tot quaet ofte sonde. Het welck dewijle de satan altijt doet, daerom oock genaemt wort de versoecker, Matth. c. 4. vers 3. 1.Thess. 3.5.

47 Namel. gelijck schijnt dat sommige deden, die om dat de verdruckingen (waer door men tot afval ende andere sonden aengelockt ofte verweckt wort om die te ontvlieden) door de voorsienigheyt Godts ons toegesonden worden, Gen. 45.7. 2.Sam. 16.10. daer uyt besloten dat dan Godt oock een autheur moeste zijn van de verweckinge tot quaet, die door de verdruckingen geschiet: het welck de Apostel hier krachtelick wederleght.

48 Gr. is onversoecklick der quaden, Dat is, en kan van wegen sijne volmaeckte goetheyt, noch selve tot quaet verweckt worden, noch yemant oock daer toe verwecken, dewijle hy niet doen en kan het gene tegen sijne nature strijt, ende daer van sijne nature eenen afkeer heeft.

49 D. en verweckt niemant tot quaet.

14

Maer een yegelick ⁵⁰ wort versocht ⁵¹ als hy van sijne eygene begeerlickheyt ⁵² afgetrocken ende ⁵³ verlockt wort.

50 D. tot het quaet aengelockt: als voren.

51 Dat is, van de quade lusten sijns vleeschs, die alle menschen van naturen hebben, ende haer na den val der eerste ouderen, aengeboren zijn. Want hoewel de satan ende de werelt ons oock tot quaet aenlocken, soo en souden sy nochtans niet uytrichten, indien dese quade lusten, als inwendige ende voornaemste oorsaken, daer niet by en quamen.

52 Namelick, van het goet.

53 Namelick, tot het quaet, door de soetigheyt des selven als door een aes daer toe aengelockt zijnde. Dit is de eerste quade beweginge in het herte des menschen, als hy tot het quaet versocht ofte verweckt wort: welcke beweginge oock sonde is, overmits sy afwijckt van die oprechtigheyt die de wet eyscht, 1.Ioan. c. 3. vers 4. ende den Apostel Paulus haer dickmael sonde noemt, Rom. cap. 7. versen 7, 8, 9, 11, etc. ende sy tegen het tiende gebodt strijt, Ghy en sult niet begeeren.

15

Daer na de begeerlickheyt ⁵⁴ ontfangen hebbende ⁵⁵ baert sonde: ende de sonde ⁵⁶ voleyndight zijnde ⁵⁷ baert ⁵⁸ de doot. [kolom]

54 Hy verklaert dit naerder met een gelijckenisse van een vrouwe die hare vrucht eerst ontfanght, ende daer na baert. Door het ontfangen der begeerlickheyt wort verstaen een tweede beweginge in het herte, waer door nu oock de wille sulcks toestemt, gelijck als David door het aenschouwen van de vrouwe van Urias eerst verlockt wiert om die te begeeren, ende daer na besloot in sijn herte dat hyse wilde gebruycken. Waer mede de sonde nu gelijck als ontfangen was, 2.Sam. 11.2, etc.

55 D. brenght voort, ende volbrenght dadelick de uyterlicke sonde, die daerom gemeenlick dadelicke sonde genaemt wort, ende hier voleyndighde sonde. Waer uyt dan niet besloten en kan worden, dat de begeerlickheyt geen sonde en soude zijn: maer wel het tegendeel, om datse sulcken quaden vrucht voort brenght, datse een quade boom moet zijn, Matth. cap. 7. versen 17, 18.

56 D. uyterlick begaen zijnde. Dit is een beschrijvinge van de dadelicke sonde.

57 De Apostel gebruyckt hier een Griecks woort, het welck eygentlick geseght wort van een vrouwe die van hare vrucht scheyt, ende deselve uyt haer lichaem voort brenght, om te blijven by de vorige gelijckenisse.

58 Namel. de tijtlicke ende eeuwige. Siet Deut. 27.26. Ezech. 18.4. Rom. 1.32. ende 6.23. waer uyt niet en kan besloten worden, dat alleen de dadelicke sonden den doot verdienen, ende niet de inwendige quade begeerlickheden. Want dat dese oock den doot verdienen, getuygen uytdruckelick Moses, Deut. 27.26. Christus, Matth. 5.22, 28. Paulus, Rom. 5.14. ende 7.7. Ioannes, 1 Epist. 3.15. maer den Apostel leert alleenlick hoe de sonde ons allenghskens meer ende meer tot den doot brenght.

16

⁵⁹ En dwaelt niet, mijne geliefde broeders.

59 Namel. in dit stuck voornamelick: dat ghy Godt soudet houden voor een autheur van de versoeckingen ofte aenlockingen tot het quaet. Want dat is Godtslasterlick.

17

^k Alle goede gave, ende alle ⁶⁰ volmaeckte gifte is ⁶¹ van boven, van den ⁶² Vader der Lichten afkomende, ^l by welcken ⁶³ geen veranderinge en is, ofte ⁶⁴ schaduwe van ⁶⁵ omkeeringe.

k Proverb. 2.6. 1.Corinth. 4.7.

60 D. die noodigh ende dienstigh is om den mensche meer ende meer te volmaken, ende tot saligheyt te brengen.

61 D. van Godt, die daer boven in den hemel sijnen throon heeft, ende van daer sijne gaven tot ons afsendt. Siet Ioan. cap. 3. vers 31.

62 D. die niet alleen het licht selve is, 1.Ioan. 1.5, 7. ende een ontoeganckelick licht bewoont, 1.Tim. 6.16. maer oock verlicht een yegelick mensche die in de werelt komt, Ioan. 1.9.

l Iesa. 14.27. ende 46.10. Malach. 3.6. Rom. 11 29.

63 Gr. geen veranderinge in en is, namelick, in sijn wesen, nature, ende eygenschappen.

64 Gr. afschaduwinge: een gelijckenisse genomen van de sonne, wiens schijn dickwils door eenige wolcken als schaduwen verduystert wort.

65 Namelick, sijnes willens, van goet tot quaet.

18

^{m 66} Na sijnen wille heeft hy ons ⁶⁷ gebaert door ⁶⁸ het woort der waerheyt, op dat wy souden zijn [als] ⁶⁹ eerstelingen ⁷⁰ sijner schepselen.

m 1.Cor. 4.15. Galat. 4.19. 1.Petr. 1.23.

66 Gr. willende, ofte, gewilt hebbende, dat is, na sijn welbehagen, ’t welck de oorspronck is van onse wedergeboorte ende saligheyt, Philip. 2.13.

67 Het Griecks woort beteeckent eygentlick gelijck als een moeder haer kint ter werelt brenght: gelijck vers 15.

68 D. door de predicatie des Euangeliums, als het uyterlick middel daer toe noodigh. siet Rom. 10. versen 14, 17. 1.Petr. 1.23.

69 Gr. een seker eerstelingh, Dat is, gelijck de eerstelingen der vruchten Gode eerst geheylight waren, dat alsoo oock de geloovige Ioden Gode geheylight waren voor andere volcken.

70 Dat is, der andere menschen, soo Heydenen als Ioden, die in Christum noch souden gelooven.

19

Soo dan, mijne geliefde broeders, ⁿ een yegelick mensche zy rasch ⁷¹ om te hooren, traegh om ⁷² te spreken, traegh tot toorn.

n Prov. 17.27. Eccles. 5.1.

71 Namel. het woort der waerheyt om het selve te leeren. Ofte, oock in het gemeyn om wat goets te leeren.

72 D. uyt te spreken uw’ oordeel van eenige saken, ofte persoonen.

20

Want de toorn des mans ⁷³ en werckt Godts gerechtigheyt niet.

73 D. alsse te heftigh is, en verweckt den mensche niet om te doen dat recht is voor Godt, maer tot wrake, schelden, slaen, ende dergelijcke boose wercken. Siet Psalm 4.5. Matth. 5.22.

21

^o Daerom ⁷⁴ afgeleght hebbende alle ⁷⁵ vuyligheyt ende ⁷⁶ overvloedt van boosheyt, ⁷⁷ ontfanght met sachtmoedigheyt ⁷⁸ het woort ⁷⁹ dat in [u] geplant wort, het welck uwe zielen ⁸⁰ kan saligh maken.

o Rom. 13.12. Coloss. 3.8.

74 Dit is het eerste deel der ware bekeeringe, het quaet te laten, Psalm 34.15. Iesa. 1.16.

75 D. sonde, die vuyl ende stinckende voor Godt is, ende voornamelick die vuyle ende leelicke sonden, die verhaelt worden van den Apostel Petro, 1.Petr. 4.3.

76 Dat is, alle overvloeijende ende uytstekende boosheyt. De Christenen moeten alle boosheyt hoedanigh die zy afleggen, 1.Corinth. cap. 5. vers 7. 1.Petr. 2.1. maer insonderheyt, die uytsteeckt ende overvloeyt.

77 Namel. door geloove ende gehoorsaemheyt.

78 Dat is, de leere des Euangeliums.

79 Gr. ingeplant, Namelick, door den dienst der Leeraren, die planten ende nat maken, 1.Corinth. 3.6. ende het woort, als een onverganckelick zaet in de herten der menschen zaeijen, waer door sy weder geboren worden ende opwassen. Siet Luce 8.11. 1.Petr. 1.23. ende 2.2.

80 Namel. vergeselschapt zijnde met de kracht ende werckinge des Heyligen Geests, ende door het geloove aengenomen, Ioan. 3.5.

22

^p Ende zijt ⁸¹ daders des woorts, ende niet alleen hoorders, u selven ⁸² met valsche overlegginge bedriegende.

p Matth. 7.21. Luce 11.28. Rom. 2.13. 1.Ioan. 3.7.

81 Ofte, doenders: waer door de Apostel niet en verstaet de gene, daer van Paulus spreeckt Rom. 2. vers 13. die door het doen van de wet wilden gerechtveerdight worden: maer de gene, die met der herten geloovende ter rechtveerdigheyt, haer leven na de leere Christi schicken, ende haer geloove met de vruchten der bekeeringe betoonen.

82 Gr. paralogizomenoi, dat is, valsche besluytredenen makende, waer mede sy haer selven bedriegen, besluytende, datse saligh sullen zijn, om datse hoorders zijn van het woort. Want Christus seght Luce cap. 11. vers 28. datse saligh zijn die Godts woort niet alleen hooren, maer oock bewaren.

23

^q Want soo yemant een hoorder is des woorts, ende niet een dader, die is een man gelijck, welcke ⁸³ sijn aengeboren aengesicht bemerckt in ⁸⁴ eenen spiegel.

q Luce 6.47.

83 Gr. aengesichte sijner geboorte.

84 Want Godts woort is gelijck als een spiegel: De wet, om daer in te sien onse smetten ende sonden: ende het Euangelium, om daer in te aenschouwen de genade Godts in Christo. Die nu de wet alleen aensiet, ende sijne sonden daer in aengewesen niet en betert ende na en laet, ende die de genade in den Euangelio voorgestelt, met waren geloove niet aen en neemt, die is sulcken man gelijck, ende sulck aenschouwen en sal hem niet nut zijn, als het ander niet en volght.

24

Want hy heeft hemselven bemerckt, ende is wech gegaen, ende heeft terstont vergeten hoedanigh hy was.

25

^r Maer ⁸⁵ die insiet ⁸⁶ in de volmaeckte wet, ⁸⁷ die der vryheyt is, ende ⁸⁸ daer by blijft, dese geen vergetelick hoorder geworden zijnde, maer een dader des wercks, dese, [segge ick,] sal gelucksaligh zijn ⁸⁹ in dit sijn doen.

r Matth. 5.19.

85 Gr. die nederbuckt, Dat is, die nederbuckende siet, gelijck men plagh te doen als men yet neerstelick wil insien. Siet Luce cap. 24. vers 12. Ioan. 20.5. 1.Petr. 1.12.

86 D. het ingeplante woort, namelick des Euangeliums, gelijck vers 21. geseght wort. Want het woort wet wort hier genomen in het gemeyn voor een leere, gelijck Paulus oock de leere des Euangeliums noemt de wet des geloofs, Rom. 3.27.

87 D. die ons leert dat wy door den Sone waerlick van de sonde zijn vry gemaeckt, ende door welcke wy den Geest der vryheyt, ende niet der dienstbaerheyt ontfangen. Siet Ioan. 8. vers 36. Rom. cap. 8. versen 2, 15.

88 D. in die wet, ofte leere.

89 Dat is, wanneer hy by dese leere blijft, ende die in het werck stelt. Het welck wel niet een verdienende oorsake is der gelucksaligheyt, die door het geloove alleen verkregen wort, Habak. cap. 2. vers 4. Rom. 3.22, etc. Galat. 2.16. ende 3.8, etc. maer een wegh is om tot deselve te komen, Psalm 1. versen 1, 2. Ephes. cap. 2. vers 10.

26

^s Indien yemant onder u ⁹⁰ dunckt dat hy Godtsdienstigh is, ende ⁹¹ sijne tonge niet in toom en houdt, maer ⁹² sijn herte verleydt, deses ⁹³ Godtsdienst is ydel.

s Psalm 34.14. 1.Petr. 3.10. Iacob. 3. vers 6.

90 Dat is, hemselven inbeeldt, hem laet voorstaen.

91 Namelick, van lasteren, liegen, vuyl spreken, etc. want uyt overvloedt des herten spreeckt de mont, Matth. 12.34. een soorte van sonde wort genoemt, waer onder alle andere dergelijcke oock verstaen worden.

92 Namelick, door dese ydele inbeeldinge.

93 Namelick, die hy uyterlick betoont, ende daer van hy roemt.

27

De suyvere ende onbevleckte Godts-

[fol. 137r]

dienst ⁹⁴ voor Godt ende den Vader is dese, ⁹⁵ Weesen ende weduwen ⁹⁶ besoecken in hare verdruckinge, [ende] hemselven ⁹⁷ onbesmet bewaren ⁹⁸ van de werelt.

94 D. die Godt de Vader van ons eyscht, ende hem aengenaem is.

95 Onder dese eene soorte van liefde tegen den naesten worden verstaen alle andere, door welcke het geloove moet dadigh wesen, Galat. 5. vers 6.

96 Ofte, opsicht hebben over weesen ende weduwen.

97 Namelick, van de vuyligheden, daer van hy gesproken heeft vers 21. Siet oock 2.Timoth. 2.21.

98 Dat is, van de godtloose menschen, daer de werelt vol af is, 1.Ioan. 5. vers 19. ende van de wereltsche begeerlickheden, die in de wereltsche menschen heerschen. Siet 1.Ioan. cap. 2. versen 15, 16.