Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

1 Uyt de exempelen van het voorgaende Capittel vermaent d’Apostel de Hebreen tot volstandigheyt in de Christelicke hope, ende tot lijdtsaemheyt in de verdruckingen. 2 Stelt haer tot dien eynde Christi exempel voor, die door lijden in sijne heerlickheyt is ingegaen. 5 oock het exempel van alle ware kinderen, die sonder kastijdinge harer vaderen niet en zijn. 9 Wijst haer aen de vruchten van de kastijdingen. 12 Vermaent haer daer na tot verwackeringe in hare slappigheyt. 14 mitsgaders tot vrede ende heyligheyt. 15 Waerschouwt haer tegen afval, ende tegen hoererije, ende onheyligheyt, met het exempel van Esau. 18 Stelt haer tot dien eynde oock voor oogen de weerdigheyt der vergaderinge in hemel ende op aerde, daer toe sy gekomen zijn, met een tegenstellinge van de vreeselickheyt van alle dingen in het geven der wet. 25 Waerschouwt haer wederom voor afval, met een plaetse uyt Hagg. 2.7. genomen. 28 ende vermaent haer tot vast houden aen Godts genade, met eene voorstellinge der straffe, die den afvalligen sal over komen.

1

DAerom dan oock, alsoo wy soo groot ¹ een wolcke der getuygen ² rontom ons hebben liggende, ^a laet ons afleggen ³ alle last, ende ⁴ de sonde ⁵ die [ons] lichtelick omringht, ende laet ons ^{b 6} met lijdtsaemheyt ^c loopen ⁷ de loopbane, die ons voorgestelt is:

1 Dat is, sulck eenen hoop ofte menighte van getuygen, als in ’t voorgaende Capittel verhaelt zijn, die in het geloove ende hope stantvastelick ende lijdtsamelick hebben volherdt.

2 Soo spreeckt den Apostel, om dat gelijck een wolcke, die rontom ons in de lucht hanght, altijt van ons gesien wort, hoe wy ons keeren, wy oock alsoo waer wy ons keeren in Godes woort dese exempelen voor oogen vinden.

a Rom. 6.4. Ephes. 4.22. Coloss. 3.8. 1.Petr. 2.1, 2.

3 Namelick, van wereltsche sorge, bekommeringe, ende wellusten, gelijck oock Christus de sijne vermaent Luce 21. vers 34.

4 Hy verstaet hier insonderheyt de sonde van begeerlickheyt, die van selfs uyt de overblijfselen der verdorvene natuere lichtelick in ons rijst, ofte door de occasien die uytwendigh voorvallen ons in onsen Christelicken loop verhinderingen voort brenght, die wy moeten wederstaen ende van ons werpen. Siet Rom. cap. 8. versen 1, 13.

5 Gr. die lichtelick ons omstaet.

b Rom. 12.12. Hebr. 10.36.

6 Ofte, door lijdtsaemheyt loopen. Want als de loopbane langh is, ende swarigheden op den wegh zijn, soo is oock lijdtsaemheyt in het loopen van noode om niet te beswijcken.

c 1.Cor. 9.24.

7 Ofte, den loopstrijt. Want beyde beteeckent het Griecks woort agon. Ende vergelijckt de Heylige Schrifture elders oock den stant ende het leven eens Christens met eenen loop om prijs, ofte eenen strijt in het loopen, 1.Corinth. cap. 9. vers 24. 2.Timoth. cap. 4. vers 7.

2

⁸ Siende op den Oversten leydtsman ende voleynder des geloofs Iesum, ^d dewelcke ⁹ voor de vreught die hem voorgestelt was, het kruyce heeft verdragen ende ¹⁰ schande veracht, ende ¹¹ is geseten aen de rechter [hant] ^e des throons Godts.

8 Namelick, voor al: want hoewel wy oock wel doen siende op de voorgaende getuygen, soo moeten wy nochtans voor al onse oogen hier in op Christum slaen, die de leydtsman tot het geloove is, ende de volmaker van het selve.

d Luce cap. 24. vers 26. Philip. cap. 2. versen 8, 9, etc. 1.Petr. cap. 1. vers 11.

9 Dat is, in plaetse van de vreught, Namelick, welcker gebruyck hy hadde konnen behouden, ’t en ware dat hy hem om onsent wille hadde vernedert, ende het kruyce verkoren, Philip. 2. vers 6, etc. Andere setten het over, om de vreughde, Namelick, tot dewelcke hy door sijn lijden, niet alleen selve soude komen, maer oock de geloovige brengen, Luce cap. 24. vers 26. 1.Petr. cap. 1. vers 11.

10 Namelick, die hem van de sondaren aengedaen wiert in leven ende sterven, gelijck in het volgende vers verklaert wort.

11 Namelick, daer na, als hy dit alles stantvastelick ende lijdtsamelick hadde overwonnen, ons oock tot een exempel van een geluckige uytkomste.

e Hebr. 1.3. ende 8.1.

3

Want aenmerckt ¹² desen die soodanigh een ¹³ tegenspreken ¹⁴ van de sondaren tegen hem heeft verdragen, op dat ghy niet en ¹⁵ verflouwt ende beswijckt ¹⁶ in uwe zielen.

12 Namel. Iesum, die soo groot ende heerlick is, dat wy by hem niet en konnen vergeleken worden.

13 Hier door wort alle verachtinge, smaet, ende hoon verstaen, die Christo tot de schandelicke doot des kruyces toe is aengedaen geweest.

14 Dat is, van de godtloose ende onrechtveerdige menschen, die hy met een woort hadde konnen verslaen, gelijck dit woort oock genomen wort Psalm 1. vers 1. Ioan. 9. versen 25, 31.

15 Ofte, verslapt.

16 Dat is, in de volstandige hope ende lijdtsaemheyt uwer ziele.

4

^f Ghy en hebt noch ¹⁷ tot den bloede toe niet tegengestaen, strijdende ¹⁸ tegen de sonde:

f 1.Corinth. cap. 10. vers 13.

17 Dat is, tot den uytersten, ofte tot der doot toe.

18 Sommige nemen hier het woort sonde voor sondaren, gelijck vers 3 is uytgedrukt. Andere voor de sonde selve die in ons is, daer hy vers 1. van gesproken heeft, die wy met swaren strijt moeten afleggen, oock selfs door de kastijdingen ende verdruckingen, gelijck versen 10, 11. wort verklaert.

5

¹⁹ Ende ghy hebt vergeten de ²⁰ vermaninge, die tot u als tot sonen spreeckt, ^g Mijn sone, en acht niet kleyn ²¹ de kastijdinge des Heeren, noch en beswijckt niet als ghy van hem ²² bestraft wort.

19 Ofte, ende hebt ghy vergeten, etc.? vraeghsgewijse.

20 Namelick, der wijsheyt, Proverb. cap. 3. versen 11, 12.

g Iob 5.17. Proverb. cap. 3. vers 11. Apoc. 3.19.

21 Het Griecks woort paideia beteeckent eygentlick eene kastijdinge die den kinderen tot hare verbeteringe wort aengedaen.

22 Ofte, wedersproken, met woorden getuchtight.

6

Want dien de Heere lief heeft, kastijdt hy: ende hy geesselt eenen yegelicken sone ²³ dien hy aenneemt.

23 Dat is, voor sijnen sone erkent ende houdt.

7

Indien ghy de kastijdinge ²⁴ verdraeght, ²⁵ soo draeght hem Godt tegen u als sonen: (want wat sone is ’er dien de vader niet en kastijdt?)

24 Namelick, lijdtsamelick, ofte, gewillighlick, als voren.

25 Dat is, sulck is u een seker teecken dat ghy rechte kinderen zijt, ende dat Godt die u toesendt als een vader. Want de godtloose worden oock wel van Godt gestraft, maer als van een Rechter, ende spreken dickwils Godtslasteringen tegen den Godt des hemels in dese straffingen. Siet Apocal. cap. 16. versen 10, 11. ofte vallen in wanhope, gelijck Saul, Iudas, etc.

8

Maer indien ghy sonder kastijdinge zijt, welcker ²⁶ alle deelachtigh zijn geworden, soo zijt ghy dan ²⁷ bastaerden, ende niet sonen. [kolom]

26 Namelick, ware ende rechte kinderen.

27 Namelick, die de Vaders dickmael verre van haer doen, ende voor welcke sy geen rechte sorge menighmael en dragen, om dat sy hare rechte erfgenamen niet en zijn.

9

Voorders wy hebben de vaders ²⁸ onses vleeschs wel tot kastijders gehadt, ende wy ontsagense: sullen wy [dan] niet veel meer ²⁹ den Vader der geesten onderworpen zijn, ende leven?

28 D. onser lichamen, gelijck de tegenstellinge van den vader der geesten vereyscht.

29 D. den vader der zielen, gelijck dit woort geesten oock hier na vers 23. wort genomen. Ende wort Godt een vader der geesten bysonderlick genaemt, om dat onse zielen van hem sonder middel in de lichamen worden geschapen. Siet hier van oock Num. 16. vers 22. ende 27.16. Eccles. c. 12. vers 7. Zach. 12.1.

10

Want gene hebben [ons] wel ³⁰ voor eenen korten tijt, na dat het haer goet dochte, gekastijdt: maer dese kastijdt [ons] tot [onsen] nutte, op dat wy ³¹ sijner heyligheyt souden deelachtigh worden.

30 Gr. voor weynige dagen, Dat is, in de jaren onser jonckheyt.

31 Want door het afsterven der sonde, ende door de oeffeninge der lijdtsaemheyt nemen wy meer ende meer toe in de heyligheyt, waer van de kastijdingen middelen ende instrumenten zijn.

11

Ende alle kastijdinge, als die tegenwoordigh is, en schijnt geen [sake] van vreughde, maer van droefheyt te zijn: doch daer na geeft sy van haer ³² eene vreedsame vrucht der gerechtigheyt den genen die door deselve ³³ geoeffent zijn.

32 Dat is, der gerechtigheyt die onse conscientien vrede ende blijdtschap toebrenght, in plaetse van de droefheyt, die ons de kastijdinge aendede: namelick, dewijle wy daer door versekert worden, dat wy rechte kinderen zijn.

33 Namelick, met geduldt ende lijdtsaemheyt als voren.

12

^{h 34} Daerom recht weder op de trage handen, ende de slappe knijen:

h Iesa. 35.3.

34 Namelick, om met blijdtschap in de loopbane tot den eynde toe te loopen. Ende is een besluyt van dese vermaninge in het eerste vers voorgestelt.

13

Ende maeckt rechte ³⁵ paden voor uwe voeten, op dat het gene kreupel is niet ³⁶ verdraeyt en worde, maer [dat] het veel meer genesen worde.

35 Ofte, gangen met uwe voeten.

36 Dat is, meer ende meer uyt den wegh, ofte uyt het lidt en wijcke. De Apostel gaet voort in de begonnen gelijckenisse van het loopen in de rechte bane tot den eynde toe, ende dat sonder aen de een ofte de ander zijde af te wijcken. Want vele onder de Ioden tot het Christendom bekeert, sagen altijt om na het Iodendom, ende en gingen niet recht uyt. Siet Actor. cap. 15. vers 1. Galat. cap. 2. vers 14.

14

ⁱ Iaeght den vrede na ³⁷ met allen, ende ^k de heylighmakinge, sonder ³⁸ welcke niemant ³⁹ den Heere sien en sal:

i Rom. cap. 12. vers 18. 2.Timoth. 2.22.

37 Namelick, soo veel mogelick is, ende soo veel in u is, altijt behoudens een goede conscientie, ende den vrede met Godt. Siet Rom. 12.18.

k Matth. 5.8.

38 Namelick, heylighmakinge, gelijck het Griecks woort nootsakelick mede brenght, hoewel het oock van beyde waer is. Siet Matth. 5.8, 9. Ioan. cap. 13. vers 35.

39 Namelick, in het toekomende leven. Siet 1.Corinth. 6.9.

15

^l Toesiende dat niet yemant ⁴⁰ en verachtere van de genade Godts: dat niet ^{m 41} eenige wortel der bitterheyt opwaerts spruytende ^{n 42} beroerte en make, ende door deselve vele ⁴³ ontreynight en worden.

l 2.Corinth. 6.1.

40 Dat is, achter en blijve, af en wijcke.

m Deuter. 29.18.

41 Alsoo noemt de Apostel voornamelick de verleyders, ende die andere tot afval soecken te brengen, siende op gelijcke vermaninge Mosis, Deuter. cap. 29. vers 18. om dat het eynde van soodanige is verdriet ende bitterheyt in de ziele.

n Actor. 17.13 Galat. 5.12.

42 Namelick, in uwe gemeynte.

43 D. oock besmet ende tot afval gebracht.

16

^o Dat niet yemant en zy een hoereerder, ofte een ⁴⁴ onheylige, ^p gelijck Esau, die om eene spijse ⁴⁵ het recht van sijne eerstgeboorte wech gaf.

o Ephes. 5.3. Coloss. 3.5. 1.Thess. 4.3.

44 D. profaen, die na geene heylige ofte Goddelicke dingen en vraeght.

p Genes. 25.33.

45 Namelick, het welck niet alleen voordeel in de familie en gaf over de andere broeders, maer oock een voorbeelt was van alle geestelick voordeel in het huys Godts, gelijck hier na vers 23. wort aengewesen.

17

^q Want ghy weet dat hy oock daer na, de zegeninge willende be-erven, ⁴⁶ verworpen wiert. Want hy en vondt geen plaetse ⁴⁷ des berouws, hoewel hy ⁴⁸ deselve met tranen socht.

q Genes. cap. 27. vers 36.

46 Ofte, verstooten, Namelick, van sijnen vader Isaac, ten aensien van sijnen eersten ende geestelicken zegen, die Iacob nu wech hadde.

47 Namelick, by sijnen vader Isaac, alsoo dat Isaac berouw soude gehadt hebben over het zegenen Iacobs. Want dit berouw was ’t dat Esau met tranen versocht, gelijck Genes. cap. 27. vers 36, etc. te sien is.

48 Namel, zegeninge. Ofte, het selve, Namel. berouw sijns vaders. Want dat Esau geen berouw van sijn eygen misdaet en heeft gesocht, blijckt daer uyt dat hy terstont daer na Iacob na sijn leven heeft gestaen.

18

⁴⁹ Want ghy en zijt niet gekomen ^r tot ⁵⁰ den tastelicken bergh, ^s ende het brandende vyer, ende donckerheyt, ende duysternisse, ende onweder:

49 Dit hangt aen de voorgaende vermaninge tot vrede, heylighmakinge, etc. om dat de Israëliten, als sy de wet souden hooren, Exod. cap. 20. drie dagen te voren haer moesten heyligen, hare kleederen wasschen, ende haer onthouden van hare vrouwen. Siet Exod. cap. 19. vers 10, etc. Hebben sy dan dit moeten doen als sy Godt de wet hoorden uytspreken, hoe veel te meer moet ghy u reynigen na den Geest, nu ghy komt tot de vergaderinge des Nieuwen Testaments, om Christi stemme te hooren.

r Exod. 19.10, etc. ende 20.21.

50 D. den sienlicken bergh, Namel. Sinai, ofte Horeb: waer van siet Exod. cap. 19. vers 17, etc. Deut. cap. 5. vers 2.

s Exod. 19.16. Deuter. 5.22.

19

Ende tot het geklanck der basuyne, ende ⁵¹ de stemme der woorden: welcke diese hoorden, ^t baden dat het woort tot haer niet meer en soude gedaen worden.

51 Dat is, der tien woorden, ofte geboden. Want daer op is dese begeerte des volcks gevolght, Exod. cap. 20. vers 19. ende Deuter. cap. 5. vers 25.

t Exod. 20.19. Deuter. 5.25. ende 18.16.

20

(Want sy en konden niet ⁵² dragen het gene daer geboden wiert, ^v Indien oock ⁵³ een gedierte den bergh aenraeckt, het sal gesteenight, ofte met eenen pijl doorschoten worden. [fol.135r]

52 Dat is, verdragen, sonder haer daer voor te ontsetten, ende te vreesen.

v Exod. cap. 19. vers 13.

53 D. niet alleen eenigh mensche, maer selfs oock eenigh gedierte, Exod. 19.13.

21

Ende ⁵⁴ Moses, soo vreeslick was het gesichte, seyde, Ick ben gantsch bevreest ende bevende.)

54 Dese woorden Mosis en worden wel Exod. 19. niet gevonden, doch de Apostel heeft die besloten uyt het gene aldaer vers 19. van de aensprake Mosis in dese vertsaeghtheyt tot Godt geseght wordt. Ofte hy heeft die uyt eenige historische overleveringe, gelijck het gene hy seght van Iannes ende Iambres, 2.Timoth. 3. vers 8. Ofte uyt eene bysondere openbaringe, gelijck Moses de geheele orden van het werck der scheppinge heeft gehadt.

22

Maer ghy zijt gekomen tot ⁵⁵ den bergh Sion, ende de stadt des levendigen Godts, tot ^x het hemelsche Ierusalem, ende ⁵⁶ de vele duysenden der Engelen,

55 D. tot de algemeyne Kercke ende de ware gemeynte Iesu Christi, daer van de bergh Sion een voorbeelt was. siet Psalm 2. vers 6. Iesa. cap. 2. vers 3. ende 49.14, etc. die terstont oock de stadt Godts, ende het hemelsche Ierusalem genaemt wort, om dat sy van Godt uyt den hemel wort opgerecht, besonderlick geregeert, ende verheerlickt. siet Apoc. cap. 3. vers 12. ende cap. 21. versen 2, 10. Siet oock Zach. 2. vers 4, etc.

x Galat. 4.26. Apoc. 3.12. ende 21.10, etc.

56 Nam. die oock dienaers Christi zijn, ende mede-dienstknechten der geloovige, gelijck de Engel spreeckt Apocal. cap. 19. vers 10. ende cap. 22. vers 9.

23

Tot de algemeyne vergaderinge ende de gemeynte ⁵⁷ der eerstgeborene, die ^y in ⁵⁸ de hemelen opgeschreven zijn, ende tot Godt den Rechter over alle, ende ⁵⁹ de geesten der ⁶⁰ volmaeckte rechtveerdige.

57 D. der uytverkorene, die door de sonderlinge genade Godts vele hemelsche privilegien boven andere menschen hebben ontfangen.

y Luce 10.20.

58 Namelick, in het boeck des levens. Siet Luce 10. vers 20. Philip. cap. 4. vers 3. Apoc. 13.8.

59 D. de zielen der gene die de volmaeckte heyligheyt ende saligheyt in den hemel besitten. Siet 1.Corinth. cap. 13. vers 10. hoewel deselve noch een andere volmakinge ten uytersten dage met hare lichamen verwachten, 2.Tim. 4.8.

60 Ofte, geheylighde.

24

Ende tot ⁶¹ den Middelaer des Nieuwen Testaments Iesum, ende ⁶² het bloet ^z der besprenginge, dat betere dingen spreeckt ⁶³ dan ^a Abel.

61 Namelick, gestelt tegen Mosem, die maer een voorbeelt van den waren Middelaer Iesus Christus en was.

62 Namel. waer mede het Nieuwe Testament is bevestight, ende onse conscientien zijn gereynight. siet Cap. 9. vers 11, etc.

z Hebr. 10.22. 1.Petr. 1.2.

63 D. dan het bloet Abels het welck wrake riep voor Godt, Genes. cap. 4. vers 10. daer het bloet Christi versoeninge ende vrede met Godt roept.

a Genes. 4.10. Hebr. 11.4.

25

^b Siet toe dat ghy ⁶⁴ dien die spreeckt niet en verwerpt: want indien dese niet en zijn ⁶⁵ ontvloden, die den genen verwierpen ⁶⁶ welcke op aerden Godtlicke antwoorden gaf, veel meer [en sullen] wy niet [ontvlieden,] soo wy ons van dien afkeeren ⁶⁷ die van de hemelen [is:]

b Hebr. 2.3.

64 Namel. Christum, welcke spreeckt door sijnen Geest ende woort.

65 Namel. den toorn ofte straffe Godts.

66 Namel. Mosem. Want de Apostel stelt haer geduerigh voor oogen het exempel der Israëliten in de woestijne, hare rebellije tegen Mosem, ende de straffen daer op gevolght.

67 Namel. Iesus Christus de Sone Godts, die van den hemel afgedaelt is, Ioan. 3. vers 13. ende de Heere is uyt den hemel, 1.Corinth. 15.47. ende die nu in den hemel ter rechterhant sijns Vaders zijnde, door sijnen Geest ende Dienaren geduerighlick tot ons spreeckt.

26

⁶⁸ Wiens stemme doe ⁶⁹ de aerde beweeghde: maer nu ⁷⁰ heeft hy ⁷¹ verkondight, seggende, ^c Noch eenmael ⁷² sal ick bewegen niet alleen de aerde, maer oock den hemel.

68 Namelick, Iesu Christi: want hy was die Engel des aengesichts Godts die tot Mosem sprack, Exod. cap. 3. versen 2, 4, etc. ende door welcken oock de wet is gegeven, Actor. 7.38.

69 Namelick, in het geven van de wet: waer van siet Exod. cap. 19.

70 Namel. deselve Iesus Christus, als de eeuwige Sone Godts, ende Middelaer tusschen Godt ende de menschen. Want de geheele t’samenvoeginge der woorden vereyscht dese verklaringe.

71 Namel. door den Propheet Haggeum, Cap. 2. vers 7. daer hy van de komste Christi, ende van de beroepinge der Heydenen propheteert.

c Hagg. 2.7.

72 Namel. eensdeels door groote wonderen ende mirakelen aen hemel ende aerde, gelijck in de komste Christi ende ten tijde sijns lijdens ende sijner opstandinge is geschiet: maer insonderheyt door de krachtige predicatie des Euangeliums ende de sendinge des Heyligen Geests over de geheele aerde, waer door de ceremoniale dienst der wet, ende de afgoderije der Heydenen is te niete gedaen, ende de geestelicke Godtsdienst alom opgerecht: het welck een groote beweginge ende veranderinge niet alleen op aerden maer oock in den hemel veroorsaeckt heeft, alsoo oock de Engelen haer daer over verwonderen, ende begeerigh zijn daer in te aenschouwen, Ephes. 3.10. 1.Petr. 1.12.

27

Ende dit [woort,] Noch eenmael, wijst aen de veranderinge ⁷³ der beweeghlicke dingen, als ⁷⁴ welcke gemaeckt waren, op dat ⁷⁵ blijven souden de dingen ⁷⁶ die niet beweeghlick en zijn.

73 D. der veranderlicke, gelijck de eerste Tabernakel, ende de Godtsdienst daer aenklevende was.

74 Namelick, met handen van menschen, uyt verganckelicke stoffe.

75 Namel. onveranderlick in Godts gemeynte.

76 D. de geestelicke dingen, die daer door waren beteeckent, ende in het Nieuwe Testament te wege gebracht. Tot welcke oock de nieuwe hemel ende aerde gehoort, waer van Iesaias propheteert Cap. 65. vers 17, etc.

28

Daerom alsoo wy ⁷⁷ een onbeweeghlick Koninckrijck ontfangen, laet ons ⁷⁸ de genade [vast] houden, ^d door dewelcke wy ⁷⁹ welbehagelick Gode mogen dienen, met ⁸⁰ eerbiedinge ende Godtvruchtigheyt.

77 Namelick, het welck hier in ons begint, ende hier namaels sal volkomen worden.

78 Namelick, die wy alreede ontfangen hebben.

d 1.Petr. 2.5.

79 D. niet door ceremoniale ende uytwendige dingen, maer in geestelicke, die Godt altijt in Christo behagen. Siet Rom. 12.1. ende 14.17, 18. Hebr. 13.21, etc.

80 Ofte, schaemte ende vreese.

29

^e Want onse Godt is ⁸¹ een verteerende vyer.

e Deut. 4.24.

81 D. als een verteerende vyer, Namelick, tegen de gene die ongehoorsaem ofte afvalligh zijn. Siet Deut. 4.24. Hebr. 10.31.