Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het viij. Capittel.

1 D’Apostel verhaelt, uyt het gene nu bewesen is wat wy voor eenen uytnemenden Hoogenpriester hebben. 3 ende wat hy oock voor een offerande hebben moest. 4 Bewijst dat sijne bedieninge niet en moest zijn als der andere Priesteren, die het voorbeelt dienden hier op aerden, maer dat deselve moest zijn in den hemel na de hemelsche afbeeldinge. 6 Komt daer na tot de beschrijvinge van de uytnementheyt des Nieuwen Verbonts, waer van hy Middelaer is. 8 ende verhaelt uyt Ier. cap. 31. de instellinge ende beloften van ’t selve. 13 ende besluyt hier uyt dat het Oude is te niete gedaen.

1

¹ DE hooftsomme nu der dingen daer van wy spreken is, ^a [dat] wy hebben soodanigen Hoogenpriester, ^b die geseten is ² aen de rechter [hant] des throons der Majesteyt in de hemelen,

1 Ofte, het hooftstuck onder, ofte, in de dingen, D. het voornaemste: want beyde beteeckent het Griecks woort kephalaion.

a Hebr. 3.1. ende 4.14. ende 6.20. ende 9.11.

b Ephes. 1.20. Coloss. 3.1. Hebr. 12.2.

2 Dat is, aen de rechter hant Godts die geseten is op den throon sijner majesteyt, ofte heerlickheyt, in den derden ofte hooghsten hemel. Siet hier voor Cap. 1. vers 3. Actor. cap. 3. vers 21.

2

Een bedienaer ³ des heylighdoms, ende ⁴ des waren ⁵ tabernakels, welcken de Heere heeft opgerecht, ende geen mensche.

3 Gr. der heylige: waer door den hemel, van welcken het Heylige der heyligen een voorbeelt is geweest, gelijck hier na Cap. 9. versen 8, 12. verstaen wort: het welck van het eerste deel des tabernakels hier wort onderscheyden, daer de Priesters alle dage in gingen, maer de Hoogepriester gingh maer eenmael des jaers in het Heylighdom, ofte Heylige der heyligen, gelijck in het beginsel van ’t volgende Capittel naerder verklaert wort.

4 Het woort waren, wort hier gestelt tegen de schaduwen, gelijck Ioan. 1.17.

5 Gelijck door het Heylige der heyligen den hemel wort afgebeelt, alsoo wort door desen tabernakel verstaen de menschelicke nature Christi, die daer by oock wort vergeleken, Ioan. 1.14. ende 2.19. ende Hebr. 9.11. ende in welcke de volheyt der Godtheyt lichamelick woont, als in sijnen tempel ofte tabernakel, Coloss. cap. 2. vers 9. die door kracht des Heyligen Geests is ontfangen, ende door geen mensche is opgerecht, ende door welckers opofferinge ende bloet Christus in het Heylige der heyligen is ingegaen: het welck met het volgende vers wel over een komt. Waer van Christus oock een bedienaer kan geseght worden, om dat hy deselve sijne menschelicke nature heeft geheylight tot een bequame offerande, om daer in de sonden sijns volcks te versoenen, ende het werck onser saligheyt te volbrengen. Siet Ioan. 17.19. ende hier na Cap. 9. vers 11. daer dit alsoo in het breede wort verklaert.

[fol. 131v]

3

⁶ Want een yegelick Hoogepriester wort gestelt om gaven ende slacht-offeren te offeren: ^c waerom het nootsakelick was dat oock dese ⁷ wat hadde, dat hy soude offeren.

6 Dit woordeken want, geeft reden waerom hy in het voorgaende vers geseght heeft, dat Christus is een bedienaer van den waren tabernakel sijns lichaems, namelick, om dat hy als een Hoogepriester oock wat moeste hebben dat hy soude offeren.

c Ephes. 5.2.

7 Namelick, hemselven, ofte sijn eygen lichaem, gelijck hier voor Cap. 7. vers 27. ende hier na Cap. 9. vers 14. wort uytgedruckt.

4

Want indien hy op aerden ware, ⁸ soo en soude hy selfs geen Priester zijn terwijle daer Priesters zijn die ⁹ na de wet gaven offeren:

8 Namel. om dat hy nu alles op aerden volbracht hadde, wat van hem, als Priester, op aerden moest geschieden. Derhalven soo soude hy uytgedient hebben: maer hy moest noch het overige deel van sijn Priester-ampt in den hemel in het ware Heylige der heyligen volbrengen.

9 D. behoorlick ende wettelick. Ende is in dese woorden oock een reden begrepen waerom Christus nu geen Priester op aerden soude zijn, namelick, die wettelick ende volgens de ordinantie Godts het Priesterdom hier bedienen soude, om dat de wet geen Priester en stelt dan uyt de stamme Levi, ende geen offeranden dan van ceremoniale gaven, waer van Christus geen bedienaer en was gestelt, maer een bedienaer van het gene hier door was afgebeelt, gelijck het volgende vers oock mede brenght.

5

^d Welcke het voorbeelt ende de schaduwe ¹⁰ der hemelscher dingen dienen, gelijck Moses door Godtlicke aensprake vermaent was, ^e als hy den tabernakel volmaken soude. Want siet, seght hy, dat ghy het alles maeckt na ¹¹ de afbeeldinge ¹² die u ¹³ op den bergh getoont is.

d Coloss. 2.17. Hebr. 10.1.

10 D. der dingen die van Christo oock in den hemel moesten bedient ende volbracht worden, ende die ons tot den ingangh in den hemel noodigh zijn.

e Exod. 25.40. Actor. 7.44.

11 Ofte, voorschrift, voordruck, patroon, exempel, daer men yet na doet, ofte bouwt.

12 Namelick, in een gesichte, ofte, op den bergh, ofte veel eer in den geopenden hemel, gelijck hier na Cap. 9. vers 23. verklaert wort, want Moses heeft op den bergh zijnde dit voorbeelt in den hemel selve gesien.

13 Gr. in den bergh, Dat is, op den bergh, namelick, Horeb.

6

^f Ende nu heeft ¹⁴ hy so veel uytnemender bedieninge gekregen, als hy oock ¹⁵ eenes beteren verbonts middelaer is, het welck in ¹⁶ betere beloftenissen ¹⁷ bevestight is.

f 2.Cor. 3.6.

14 Namelick, de Heere Iesus Christus.

15 Namel. dan het verbont der wet, ende der ceremonien was.

16 Namel. die hier na versen 10, 11, 12. worden uytgedruckt.

17 Gr. gewettelickt is.

7

Want indien dat eerste [verbont] ¹⁸ onberispelick geweest ware, soo en soude voor het tweede geen plaetse gesocht geweest zijn.

18 D. daer niet en hadde aen ontbroken, ofte, daer men niet meer in en hadde konnen vereysschen. Want dat volmaeckt is en heeft geen plaetse te geven aen yet anders van gelijcke gelegentheyt. Want de wet Mosis, waer van de ceremonien hier als een aenhanghsel worden aengemerckt, was wel in haer selven volmaeckt, soo yemant die volmaecktelick hadde onderhouden, maer van wegen de onmacht der verdorvene nature des menschen, die de wet niet en konde wech nemen, en konde sy niemant tot de saligheyt brengen, Rom. 8.3. Gal. 3.21. Daerom heeft Godt dit nieuwe verbont door Christum, in de plaetse van ’t eerste, met den mensche willen maken, op dat het gebreck van het eerste hier door soude worden gebetert: van welck nieuw verbont de ceremonien oock schaduwen ende voorbeelden waren, Coloss. 2.17. gelijck in ’t volgende Capittel sal worden aengewesen, ende van ’t welck de oude vaders oock de beloften wel hadden ontfangen, Galat. 3.17, etc. maer de volheyt van dien is ons door Christum geopenbaert, gelijck den Apostel in ’t vervolgh uyt Ieremia Cap. 31. bewijst.

8

Want ¹⁹ [haer] ²⁰ berispende seght hy tot haer, ^g Siet ²¹ de dagen komen, spreeckt de Heere, ende ick sal ²² over het huys Israëls, ende over het huys Iuda, een nieuw ²³ verbont ²⁴ oprechten,

19 Namel. de Israëliten: Ofte, het selve, namelick, verbont.

20 Of, het gebreck haer aenwijsende: Ofte, over haer klagende, Dat is, de swackheyt, die door hare verdorventheyt, in ’t selve verbont was, aenwijsende ende daer over klagende.

g Ierem. 31. versen 31, 32, 33, 34.

21 Namelick, ten tijden des Messiae.

22 Hier onder worden oock alle uytverkorene uyt de Heydenen verstaen, gelijck doorgaens by de Propheten is te sien, die door ’t geloove desen olijfboom souden worden ingelijft. siet Rom. 11. versen 17, 25, 26. Gal. 4.26, etc.

23 Of, Testament.

24 Gr. voleyndigen. Siet d’aenteeckeninge op vers 10.

9

Niet na het verbont dat ick ²⁵ met hare vaderen gemaeckt hebbe ten dage als ick haer by de hant nam, om haer uyt Egyptenlant te leyden: want sy en zijn in dat mijn verbont niet gebleven, ende ick hebbe ²⁶ op haer niet geacht, seght de Heere.

25 Namelick, door Mosem in de woestijne.

26 Of, ick en hebse niet geacht. By den Propheet staet, soude ick met haer in houwelick, ofte, als een heere, gebleven zijn? het welck eenen sin met dese woorden heeft. Doch de Apostel heeft de Griecksche oversettinge willen behouden, om dat in de sake geen verschil en was.

10

Want dit is het verbont, dat ick met den huyse Israëls ²⁷ maken sal na die dagen, seght de Heere, ^h Ick sal mijne wetten ²⁸ in haer verstant geven, ende in hare herten sal ick die inschrijven: ⁱ ende ick sal haer tot een Godt zijn, ende sy sullen my tot een volck zijn.

27 D. ten vollen openbaren ende door de geheele werelt verbreyden. Want de belofte van dit verbont en was door de wet Mosis niet te niete gedaen, Gal. 3. vers 17. maer is eerst door Christum vervult, ten vollen geopenbaert, ende in sijne volkomenheyt opgericht.

h Ierem. 31.33.

28 D. niet alleen in steenen tafelen ofte pargementen. Siet 2.Cor. 3.3, etc.

i Zach. 8.8.

11

^k Ende sy en sullen ²⁹ niet leeren een yegelick sijnen naesten, ende een yegelick sijnen broeder, seggende, Kent den Heere: want sy sullen my ³⁰ alle kennen van den kleynen onder haer tot den grooten onder haer: [kolom]

k Ioan. 6. versen 45, 65. 1.Ioan. 2.27.

29 Namel. met woorden ofte met schriften alleen, gelijck in ’t verbont der wet geschiedde, maer sy sullen voornemelick van Godt (namelick, door sijnen geest) geleert zijn, gelijck Christus spreeckt Ioan. 6.45, 65. die nochtans met sijnen eygenen mont haer oock het Euangelium predickte, ende tot de kennisse Godts vermaende. Dit en wort dan niet volkomelick ofte gantschelick ontkent, maer by vergelijckinge van de maniere van onderwijsinge die in ’t Oude Testament geschiedde, gelijck sulcke wijsen van spreken meermael voor komen. Siet exempelen daer van Ioan. 5. versen 30, 45. 1.Thessal. 4.9.

30 Namel. die het van Godt sullen geleert hebben, gelijck Christus getuyght in de voorgemelde plaetse, Ioan. 6.45. Want dat hier alleen gesproken wort van de salighmakende kennisse, ende van het waerachtigh geloove, blijckt uyt het volgende vers, dewijle de sonden in het nieuw verbont niemant en worden vergeven dan door ’t waerachtigh geloove, Rom. 3.30. Sommige nemen dit van den stant des toekomenden levens, daer geen uytwendige onderwijsinge meer van noode en sal wesen, wanneer wy hem sullen sien van aengesichte tot aengesichte, 1.Cor. 13.12. 1.Ioan. 3.2. Doch uyt het geheel ooghmerck des Apostels blijckt dat dese beloften alle uytverkorene geloovige des Nieuwen Testaments oock in dit leven aengaen.

12

Want ick sal hare ongerechtigheden genadigh zijn, ende hare sonden ende hare overtredingen en sal ick ³¹ geensins meer gedencken.

31 Namelick, om die te straffen. Soo en behoudt dan Godt in het nieuwe verbont geen straffe meer, wanneer hy de sonde eens heeft vergeven, gelijck eenige drijven. Hoewel hy de sijne noch somwijlen uyt vaderlicke liefde kastijdt tot haren besten. Siet. Hebr. cap. 12. versen 6, 7.

13

³² Als hy seght, Een nieuw [verbont,] soo heeft hy het eerste ³³ oudt gemaeckt: dat nu oudt gemaeckt is ende veroudet, is na by ³⁴ de verdwijninge.

32 Dus verre zijn verhaelt de woorden des Propheets: nu spreeckt wederom den Apostel. Gr. in het seggen.

33 Ofte, doen verouden, Dat is, verklaert oudt te zijn.

34 Dat is, wechneminge, alsoo dat het uyt het midden is geweert, ende niet meer gebruyckt en wort.