Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

1 D’Apostel betuyght dat hy tot de volmaecktheyt wil voort gaen, ende nu niet handelen van de eerste beginselen der Christelicke leere, welcker hooftpuncten hy kortelick verhaelt. 3 maer dat hy evenwel by andere gelegentheyt oock sulcks doen wil. 4 dewijle het onmogelick is dat de gene die daer van vervallen, na dat sy de gaven des Geests gesmaeckt hebben, wederom souden vernieuwt worden tot bekeeringe. 7 Verklaert sulcks door een gelijckenisse van vruchtbare ende onvruchtbare aerde. 9 Betuyght dat hy uyt de vruchten harer liefde beter van haer gevoelt. 11 maer dat hy dit seght om haer tot neerstigheyt te verwecken, ende tot vaster hope op Godts beloften. 13 dewijle Godt deselve niet alleen met woorden en heeft gegeven, maer oock met eede aen Abraham ende sijn zaet bevestight. 16 welcken eedt een eynde is van alle tegenspreken onder de menschen, veel meer dan by Godt die niet en kan liegen. 19 Waerom wy onse hope, als een ancker der ziele, moeten vast maken in den hemel. 20 Daer Christus onse Hoogepriester voor ons is ingegaen.

1

DAerom nalatende ¹ het beginsel der leere Christi, laet ons ² tot de volmaecktheyt voort varen: niet wederom leggende ³ het fondament van de bekeeringe ⁴ van doode wercken, ende van het geloove ⁵ in Godt,

1 Gr. het woort des beginsels Christi, dat is, daer door wy in het beginsel tot Christi lidtmaten worden aengenomen, ende gelijck de kinderleere is van d’eerst aenkomende, c. 5. vers 12.

2 D. tot de volkomene kennisse der leere Christi voort gaen, Ephes. 4.13.

3 Ofte, eersten gront, waer van hier ses hooftstucken worden verhaelt.

4 D. van sondige ofte vleeschelicke wercken, waer van het eynde de doot is, Rom. 6.23. welcker kennisse insonderheyt door de wet komt, Rom. 3.20.

5 Namelick, Vader, Sone, ende Heylige Geest, waer van de somma in de twaelf artijckelen des geloofs is begrepen.

2

Van de leere ⁶ der doopen, ende ⁷ van [kolom] de oplegginge der handen, ende ⁸ van de opstandinge der dooden, ende ⁹ van het eeuwigh oordeel.

6 D. van de nature, instellinge, ende gebruyck des Doops ende der Sacramenten waer door het geloove ende bekeeringe in ons wort versterckt. Het woort doopen wort hier in het getal van vele gestelt, niet om datter meer als eenen doop is, Ephes. 4.5. maer ofte om den uytwendigen ende inwendigen doop te beteeckenen, 1.Petr. cap. 3. vers 21. ofte, om dat in de eerste Kercke de volwassene die tot Christum bekeert, ende nu eenen tijt langh in de Christelicke religie onderwesen waren, dickmaels te samen in een merckelick getal wierden gedoopt, soo datter vele doopen op eenen dagh schenen gepleeght te worden.

7 D. van de gaven des Heyligen Geests, die door de oplegginge der handen in de eerste Kercke den geloovigen in ’t gemeyn plaghten mede gedeelt te worden, Actor. 8.16, 17. ende bysonderlick in het instellen der Kerckendienaren, 1.Timoth. 4.14.

8 Van welcken artijckel de gene die tot de gemeynschap der Kercke Christi toegelaten wierden bysonderlick reeckenschap moesten geven, om dat niet alleen de Heydenen daer mede spotteden, Actor. 17.32. maer oock de Sadduceen onder de Ioden, Matth. 22.23. ende vele ketters onder de Christenen den selven loochenden, 2.Timoth. 2.18.

9 Namelick, over levende ende over doode, over de ongeloovige ten eeuwigen doot, ende over de geloovige ten eeuwigen leven. Dit zijn dan de ses hooftstucken van de beginselen ofte fondamenten der Christelicke religie die den aenkomenden door vragen ende antwoorden voorgestelt wierden, die oock in onse Catechismen ten meerderendeel worden begrepen.

3

Ende ¹⁰ dit sullen wy [oock] doen, ^a indien het Godt toelaet.

10 Namelick, het leggen van de eerste fondamenten der Christelicke religie, die Paulus nu wel voorby gaet, om dat hy haer oock tot volkomener kennisse van andere leerstucken wilde brengen, maer evenwel belooft by andere gelegentheden deselve te verhandelen, indien het de Heere toeliet, gelijck hy oock elders in sijne Sendtbrieven doet. Andere verstaen dit van de verklaringe der volmaeckter leere: die hy sal gaen voorstellen.

a Actor. cap. 18. vers 21. 1.Corinth. cap. 4. vers 19. Iacob. cap. 4. vers 15.

4

^b Want ¹¹ het is onmogelick, de gene ¹² die eens verlicht geweest zijn, ende ¹³ de hemelsche gave gesmaeckt hebben, ende ¹⁴ des Heyligen Geestes deelachtigh geworden zijn,

b Matth. cap. 12. vers 31. Hebr. cap. 10. vers 26. 1.Ioan. cap. 5. vers 16.

11 Namelick, ten aensien van Godts rechtveerdigh oordeel over sulcke ondanckbare menschen, na de verklaringe die Christus selve gedaen heeft van de gene die tegen den Heyligen Geest sondigen, Matth. cap. 12. versen 31, 32. gelijck de volgende verssen oock uytwijsen dat hier, gelijck oock hier na Cap. 10. vers 26. van die sonde wort gesproken. Waerom den Apostel Ioannes, 1.Ioan. cap. 5. vers 16. gebiedt dat men voor sulcke niet en sal bidden. Siet dergelijcke wijse van spreken Ioan. cap. 12. versen 39, 40.

12 Namelick, in het verstant door de predicatie des Euangeliums.

13 Dat is, het geloove, het welck hier geseght wort dat sy gesmaeckt hebben, niet om dat sy het selve in sijn recht wesen oyt souden ontfangen hebben, maer om dat sy een kleyn beginsel, ende gelijckenisse ofte schijn daer van gevoelt hebben, gelijck het woort smaken oock tegen innemen gestelt wort, Matth. 27.34. welck smaken Christus in de gelijckenisse van den zaeijer, Matth. 13. versen 20, 21. noemt een ontfangen des woorts met blijdtschap, het welck nochtans geen wortel, dat is, geen recht vertrouwen op Christum en heeft, noch geen behoorlicke vruchten in volstandigheyt en geeft, dewijle het op steenachtige aerde, dat is, in een herte dat niet behoorlick voor Godt en is vernedert noch bereyt, gevallen is. Ende dat dit hier oock de meyninge is blijckt uyt het volgende sevende vers ende elders, daer dese vergeleken worden met aerde die den regen niet in en drinckt, ende derhalven in plaetse van goet kruyt doornen ende distelen voort brenght.

14 Dat is, eeniger gaven des Heyligen Geests, die Godt in de eerste Kercke den discipelen mededeelde. Siet hier van 1.Corinth. capp. 12. 14.

5

Ende gesmaeckt hebben ¹⁵ het goede woort Godts, ende ¹⁶ de krachten der toekomende eeuwe,

15 Dat is, de beloften des Euangeliums, daer dese oock eenigen smaeck van ontfangen hebben, gelijck van het woort Ioannis des Doopers in sommige Ioden geseght wort, Ioan. cap. 5. vers 35. dat sy in sijn licht haer voor eenen korten tijt hebben willen verheugen.

16 Dit kan bequamelick van de krachten des eeuwigen levens verstaen worden, waer van dese menschen oock somwijlen eenigen kleynen smaeck hebben, door dien sy dit woort met blijdtschap ontfangen, ende haer in de belofte des selven eenen tijt langh verheugen, gelijck hier voor vers 4. is aengewesen: ende komt het woort smaken hier mede wel over een.

6

Ende ¹⁷ afvalligh worden, ¹⁸ [die segge ick,] ¹⁹ wederom te vernieuwen tot bekeeringe: ²⁰ als welcke haer selven den Sone Godts wederom kruycigen ende opentlick te schande maken.

17 Ofte, vervallen, waer door niet allerley sonden en worden verstaen, daer de ware geloovige oock somwijlen in vervallen, gelijck David, Petrus, etc. die daer na tot bekeeringe komen: maer een geheele vervallinge ofte afval van de Christelicke religie, ende die moetwillighlick geschiet, gelijck Cap. 10. vers 26. wort uytgedruckt, ende met lasteringe der selve, tegen het getuygenisse des Heyligen Geests in haer gemoedt, gevoeght is: gelijck Christus betuyght Matth. 12.31.

18 Dit siet op ’t voorgaende woort onmogelick, vers 4. Het is dan onmogelick die wederom te vernieuwen: welcke onmogelickheyt niet alleen van de Leeraren te verstaen is, die te vergeefs souden arbeyden om die te vernieuwen, ofte tot bekeeringe te brengen, maer oock ten aensien van Godts waerheyt selve, die eens dit rechtveerdigh oordeel tegen haer heeft gevelt, ende niet veranderlick en is, ende hem niet en laet bespotten, Galat. cap. 6. vers 7. ja oock ten aensien van Christi verdienste die dese moetwillighlick versaken ende verwerpen, gelijck volght. Waerom oock Cap. 10. vers 26 geseght wort datter geen offerande voor de sonde van soodanige meer overigh is.

19 Dit woordeken wederom siet op den staet daer sy uyt vervallen zijn, welcke staet een beginsel was van de vernieuwinge, soo sy daer in gebleven ende behoorlick voort gegaen hadden, tot welcken stant sy selfs niet en konnen weder gebracht worden. Andere nemen dese woorden wederom vernieuwen, slechtelick voor vernieuwt worden, gelijck het Griecks woort palin, Dat is, wederom, door een oneygentlicke wijse van spreken Pleonasmus genoemt, dickmael overschiet. Siet een exempel Ioan. cap. 4. vers 54. ende cap. 13. vers 12. Actor. cap. 18. vers 21. ende wort alleen daer by gevoeght om de sake krachtiger te betuygen.

20 In dese woorden wort noch een reden gegeven, waerom sulcke afvallige niet en konnen vernieuwt worden tot bekeeringe, namelick, om dat sy Christum, dien de Vader tot een versoeninge voor onse sonden heeft gegeven, haer selven, dat is, soo veel in haer is, gelijck de Ioden ende Heydenen te voren aen Christum uyterlick eens gedaen hadden, nieuwen smaet aendoen, ende tegen haer gemoedt ten toone stellen, ofte te schande maken voor alle de werelt, ende tot haren verderve, het welck Godt niet en wil ongewroken laten: gelijck dit Griecks woort paradeigmatizein oock beteeckent, Matth. 1. vers 19. voor welck woort, Marc. 3.29. het woort blasphemein gebruyckt wort.

7

²¹ Want de aerde die den regen menighmael op haer komende indrinckt, ende bequaem kruyt voort brenght voor de gene door welcke sy oock gebouwt wort, die ²² ontfanght zegen van Godt.

21 Door dese gelijckenisse toont de Apostel de billickheyt van dit swaer oordeel Godts over sulcke menschen, dewijle dergelijcke selfs onder de menschen over sulcke aerde plaght te geschieden.

22 Ofte, wort des zegens van Godt deelachtigh, Dat is, wort van Godt meer ende meer bequaem gemaeckt om meer vruchten voort te brengen.

8

Maer die doornen ende distelen draeght, die is verworpelick, ende ²³ na by de vervloeckinge, welcker eynde is tot verbrandinge.

23 Dat is, om geheel verlaten, ende als een vervloeckte sake tot den brant over gegeven te worden.

9

²⁴ Maer, geliefde, wy versekeren ons van u betere dingen, ende ²⁵ met de saligheyt gevoeght, hoewel wy ²⁶ alsoo spreken. [fol.130v.]

24 Met dese woorden versacht den Apostel het voorgaende dreygement, ende verklaert in het vervolgh waerom hy de sware straffe der afvallige haer voorgedragen heeft, namelick, niet om dat hy haer voor soodanige soude houden, maer om haer te waerschouwen ende tot vast houden aen de leere des Euangeliums ende Godts beloften te vermanen.

25 Ofte, der saligheyt aenklevende.

26 Dat is, soo swaren oordeel uytspreken tegen de afvallige.

10

^c Want Godt en is niet ²⁷ onrechtveerdigh, dat hy ²⁸ uw’ werck soude ²⁹ vergeten, ende den arbeyt der liefde, die ghy ³⁰ aen sijnen name bewesen hebt, als die den heyligen gedient hebt ende [noch] dient.

c Prov. 14.31. Matth. 10.42. ende 25.40. Marc. 9.41. Ioan. 13.20.

27 D. ontrouw, ofte onstantvastigh in het volbrengen van sijne beloften: gelijck Godts waerheyt ende stantvastigheyt in deselve oock de rechtveerdigheyt Godts doorgaens genaemt wort. siet Psalm 143. vers 1. 1.Ioan. 1. vers 9.

28 Namelick, des waren geloofs, dat hy in u alreede heeft gewrocht, Philip. 1. vers 29.

29 Namelick, dat hy het selve, volgens sijne belofte, tot den eynde toe in u niet en soude volbrengen, Philip. 1.6. ende hier namaels niet en soude genadelick beloonen.

30 Ofte, in sijnen name, Dat is, niet alleen uyt eenige menschelicke beweginge tegen de arme ende verdruckte, maer om dat sy om den name Godts, ende om de belijdenisse Christi leden, het welck een eygenschap is des waren geloofs, ende der ware liefde, die Christus niet onbeloont en laet. siet Matth. cap. 10. versen 41, 42. ende cap. 25. vers 40. Marc. 9.41.

11

Maer wy begeeren dat een yegelick van u deselve neerstigheyt bewijse ³¹ tot de volle versekertheyt der hope, ³² tot den eynde toe:

31 Want gelijck de hope der saligheyt uyt het geloove voort komt, alsoo wort deselve hope oock meer ende meer gesterckt door de ware vruchten des geloofs. siet 2.Petr. 1.10.

32 Namel. uwes levens: want die volstandigh blijft tot den eynde die sal saligh worden, Matth. cap. 10. vers 22.

12

Op dat ghy niet traegh en wort, maer navolgers zijt der gene die door geloove ende ³³ lanckmoedigheyt ³⁴ de beloftenissen be-erven.

33 Dat is, lijdtsame verwachtinge van de volbrenginge van Godts belofte, gelijck hy daer na met het exempel Abrahams ende aller ware geloovige bewijst.

34 Dat is, de beloofde erve in den hemel nu genieten.

13

Want ³⁵ als Godt Abraham ³⁶ de belofte dede, dewijle hy by niemant die meerder was en hadde te sweeren, soo swoer hy by hemselven,

35 Den Apostel bewijst met het exempel Abrahams des vaders aller geloovige het gene hy in het voorgaende vers van alle de geloovige voorvaders hadde betuyght.

36 Namelick, Genes. 22.16. wanneer Abraham sijnen sone hadde geoffert, in welcke belofte alle lichamelicke ende geestelicke beloften zijn begrepen, namelick, van het beloofde zaet, ende van de vermenighvuldiginge van sijn zaet als des vaders aller geloovige: waer van siet naerder verklaringe Rom. cap. 4. vers 16. Galat. cap. 3. vers 14, etc.

14

Seggende, ^{d 37} Waerlick, ³⁸ zegenende sal ick u zegenen, ende vermenighvuldigende sal ick u vermenighvuldigen.

d Genes. 12.3. ende 17.4. ende 22.16. Psalm 105.9. Luce 1.73.

37 Dit woort en staet wel in den Hebreeuschen text niet, maer wort uyt de Griecksche oversettinge van Paulo daer by verhaelt, alsoo het in den sin selve begrepen is. Andere houden dat het woordeken ki, het welck in den Hebreeuschen text staet, somwijlen oock waerlick beteeckent, Iob cap. 8. vers 6. Proverb. 30.2.

38 Dat is, seer overvloedelick ende geduerighlick zegenen, ende seer vermenighvuldigen.

15

Ende alsoo ³⁹ lanckmoedelick verwacht hebbende, heeft hy ⁴⁰ de belofte verkregen.

39 Gr. lanckmoedigh geweest zijnde.

40 Dat is, het gene Godt belooft hadde, gelijck vers 12.

16

Want de menschen sweeren wel ⁴¹ by den meerderen [dan sy zijn,] ende ^e de ⁴² eedt ⁴³ tot bevestinge is den selven een eynde van alle tegensprekinge.

41 Namelick, by Godt. Want andere eeden worden in Godts woort veroordeelt. Siet Deuter. cap. 6. vers 13. Ierem. cap. 4. vers 2. ende 5.7. De reden is om dat Godt alleen de herten der menschen kent, ende alle menschen hoe groot sy zijn, kan straffen, soo sy valschelick sweeren.

e Exod. 22.11.

42 Dat is, den wettelicken ende behoorlicken eedt van menschen op welcke niet te seggen en valt.

43 Namelick, van de beloften die aen yemant gedaen worden. Want alsoo daer tweederley soorte van eedt is, eene van saken die geschiet zijn, om de waerheyt daer van te betuygen, ende eene van het gene belooft wort, om van de toekomende onderhoudinge andere te versekeren, Paulus spreeckt hier insonderheyt van de laetste soorte des eedts.

17

Waer in Godt willende den erfgenamen der beloftenisse overvloedelicker bewijsen de onveranderlickheyt sijnes raets, is met eenen eedt ⁴⁴ daer tusschen gekomen:

44 Ofte, heeft door eenen eedt gemiddelt, Dat is, het middel van eenen eedt gebruyckt.

18

Op dat wy ⁴⁵ door twee onveranderlicke dingen, in welcke het onmogelick is dat Godt liege, een stercke vertroostinge souden hebben, [wy namelick] die den toevlucht genomen hebben, om ⁴⁶ de voorgestelde hope vast te houden:

45 Dat is, sijne belofte, ende sijnen eedt, die beyde onveranderlick zijn.

46 Dat is, de lijdtsamige verwachtinge van de vervullinge der beloften door den geloove van ons aengenomen, Rom. 8. versen 24, 25. alsoo dat het woort hope alhier in sijne eygene beteeckeninge wort genomen.

19

⁴⁷ Welcke wy hebben ⁴⁸ als een ancker der ziele, het welck seker ende vast is, ende ingaet ⁴⁹ in het binnenste des voorhanghsels:

47 Namelick, hope wy geloovige hebben, etc.

48 Dat is, daer de ziele haer mede vast houdt aen Godts beloften, tegen alle bewegingen ende stormen der werelt: gelijck een schip met sijn ancker in zee tegen alle tempeesten.

49 D. den hemel, daer Christus is sittende ter rechter hant Godts ende voor ons bidt: het welck door den ingangh des Hoogenpriesters in het Heylige der heyligen beduydt wiert, gelijck hier na verklaert wort Cap. 9. vers 24.

20

Daer ⁵⁰ de voorloper, voor ons, is in gegaen, [namelick] Iesus, na de ordeninge ⁵¹ Melchisedecks ^f een Hoogepriester geworden zijnde in der eeuwigheyt.

50 Namelick, die voor ons daer ingegaen is, om ons een plaetse te bereyden, Ioan. cap. 14. versen 2, 3.

51 Dit voeght den Apostel daer by, om alsoo weder te keeren tot de verklaringe van het Konincklick Priesterdom Christi, welcke hy hadde afgebroken, Cap. 5. vers 11, etc. ende herneemt die wederom in het volgende Capittel.

f Hebr. 3.1. ende 4.14. ende 8.1. ende 9.11.