Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 Den Apostel gaet voort tot de ampten Christi, insonderheyt sijn Prophetisch ende Priesterlick-ampt, tusschen beyden oock sprekende van sijn Konincklick-ampt: ende begint van sijn Prophetisch-ampt, leerende dat sy sijn woort moeten gehoorsaem zijn. 2 Vergelijckt Christum met Mose, ende verklaert dat hy soo veel grooter dan Moses is, als de bouwer des huys meerder is dan het huys. 5 ende als de sone des huys meerder is als de dienaer. 7 Versterckt sijne vermaninge met een gelijcke vermaninge Davids tot den Israëliten uyt den 95 Psalm. 12 ende waerschouwt de Hebreen, dat sy hare herten oock niet en verharden. 14 maer in het geloove stantvastigh blijven. 15 Leght de aengetogene plaetse des Psalms uyt, ende pastse op de Hebreen. 17 ende waerschouwt deselve, dat sy ’t exempel harer ongehoorsaemheyt niet en volgen, soo sy der selver straffe niet en willen deelachtigh zijn.

1

¹ HIerom, heylige broeders, die ² der hemelsche roepinge deelachtigh zijt, ³ aenmerckt den ⁴ Apostel ende ^{a 5} Hoogenpriester ⁶ onser belijdenisse Christum Iesum:

1 Namel. dewijle wy verstaen hebben, dat Christus waerachtigh Godt is, ende eener nature met ons deelachtigh is geworden, gelijck in de twee voorgaende Capitt. is bewesen.

2 D. die uyt den hemel is, Philip. 3.14. ende ons tot hemelsche dingen vermaent, 2.Thess. 2. vers 14. Ende alsoo onderscheyt hy de geloovige Ioden van de ongeloovige ende hardtneckige.

3 Nam. alsoo dat ghy hem gehoorsaem blijft. Het Griecks woort beteeckent een aenmerckinge met grooten aendacht.

4 D. gesante des Vaders, om ons den raet Godts van onse saligheyt te openbaren. Siet Ioan. 20.21.

a Hebr. 4.14. ende 6.20. ende 8.1. ende 9.11.

5 Namelick, om ons met Godt te versoenen: van welck ampt hy breeder sal handelen in het vijfde ende volgende Capittel.

6 D. der Euangelische leere, daer van wy belijdenisse doen.

2

Die getrouw is den genen ⁷ die hem gestelt heeft, ^b gelijck oock Moses in geheel ⁸ sijn huys was:

7 Gr. die hem gemaeckt heeft, namelick, tot een Apostel, Propheet, ende Hoogenpriester. Siet 1.Sam. 12.6. Actor. 2.36.

b Numer. 12.7.

8 D. sijne gemeynte, die het huys Godts genaemt wort, om dat hy in deselve door sijn woort, genade, ende Geest woont. Siet Matth. 18.20. 1.Timoth. 3.15.

3

Want ⁹ dese is soo veel meerder heerlickheyt weerdigh geacht dan Moses, als de gene die het huys ¹⁰ gebouwt heeft meerder eere heeft ¹¹ als het huys.

9 Namel. Christus, de Apostel ende Hoogepriester onser belijdenisse.

10 Ofte, toegerust, toebereyt.

11 Namelick, dat door hem gebouwt is, namelick, sijne gemeynte, waer van Moses een lidtmaet is.

4

Want een yeder huys wordt van yemant gebouwt: ^c maer ¹² die dit alles gebouwt heeft, ¹³ is Godt. [fol.129r]

c 2.Corinth. 5.17, 18. Ephes. 2.10.

12 D. te wege gebracht heeft, wat tot den welstant sijner gemeynte behoort.

13 Waer uyt dan noodwendelick volght dat Christus oock dese ware Godt is, die dit alles heeft gebouwt, gelijck hy in het derde vers hadde getuyght.

5

Ende Moses is wel getrouw geweest in geheel sijn huys, als een dienaer, ^{d 14} tot getuyginge der dingen die [daer na] gesproken souden worden:

d Deut. 18.15, 18.

14 Of, tot getuygenisse. Dit seght den Apostel van de voorseggingen ende ceremonien des Ouden Testaments, die van Mose ende de Propheten zijn voorgestelt, ende daer na door Christum ende de Apostelen naerder ende breeder souden verklaert worden, gelijck Moses selve getuyght, Deut. 18. vers 15.

6

Maer Christus ¹⁵ als de Sone over sijn eygen huys: ^e wiens ¹⁶ huys wy zijn, ^f indien wy maer ¹⁷ de vrymoedigheyt, ende ¹⁸ den roem der hope tot den eynde toe vast behouden.

15 D. als de eygene Sone ende erfgenaem, want anders was oock Moses een sone Godts door den geloove.

e 1.Cor. 3.16. ende 6.19. 2.Cor. 6.16. 1.Petr. 2.5.

16 D. gemeynte, ofte huysgenooten: gelijck vers 2.

f Rom. 5.2.

17 D. het geloove, ofte vertrouwen op Christum, waer door wy eenen vrymoedigen toegangh hebben tot Godt, als tot onsen Vader. Siet hier na Cap. 10. vers 22. ende Rom. cap. 8. vers 15, etc.

18 Dat is, de hope waer door wy van Godts gunste ende onse toekomende heerlickheyt durven roemen, Rom. 5.2, 3.

7

Daerom gelijck ¹⁹ de Heylige Geest seght, ^g Heden indien ghy ²⁰ sijne stemme ²¹ hooret,

19 Nam. door den mont des Propheten Davids, gelijck daer by gevoeght wort, Actor. 1.16. Siet oock 2.Sam. cap. 23. vers 2. ende 2.Petr. 1.21.

g Psalm 95.7. Hebr. 4.7.

20 Nam. Godts, of des Messiae stemme, daer door Godt oock tot haer soude spreken, Hebr. c. 1. vers 1.

21 Ofte, sult hooren. Waer mede de Propheet aenwijst dat hy dit niet alleen en verstaet van sijne stemme die doe sprack, maer noch van een ander stemme, namelick, des Messiae, die daer na noch tot haer soude spreken.

8

Soo en ²² verhardt uwe herten niet, ^h gelijck [het geschiet is] ²³ in de verbitteringe, ²⁴ ten dage der versoeckinge, in de woestijne:

22 De menschen worden geseght hare herten te verharden, wanneer sy de stemme des Heeren niet ter herten en nemen, ofte tot hare herten en laten ingaen, om die te gelooven ende te gehoorsamen. siet Zach. 7.11, etc.

h Exod. 17.2.

23 D. in den tijt der verbitteringe, wanneer de Israëliten Godt door hare wederspannigheyt vertoornden ofte verbitterden, het welck meermaels in de woestijne is geschiet den tijt van veertigh jaren, maer insonderheyt Exod. 17.7. Num. 20.13.

24 D. ten tijde der versoeckinge, wanneer sy my in de woestijne versochten. Ende stelt haer de Apostel dit exempel voor, om dat sy altijt op hare voorouders roemden.

9

Alwaer my uwe vaders ²⁵ versocht hebben: sy hebben ²⁶ my beproeft, ende hebben mijne wercken gesien veertigh jaren langh.

25 De mensche wort geseght Godt te versoecken, wanneer hy Godts beloften ofte macht moetwillighlick in twijfel treckt, ofte de ordinarise middelen van Godts regeeringe veracht, ende extra-ordinarise versoeckt, gelijck de Israëliten hier deden, ende de Pharizeen Christum versoecken, Matth. 16.1.

26 Sommige nemen dit voor een verklaringe van het voorgaende woort versoecken, doch wort van andere wel soo bequamelick in het goede genomen voor genoeghsame preuve ofte ervarentheyt hebben van Godts macht ende goeden wille in het verlossen van haer, ende spijsen van haer, alle dien voorgaenden tijt, gelijck de volgende woorden desen sin oock mede brengen.

10

Daerom was ick vertoornt over dat geslachte, ende sprack, Altijt ²⁷ dwalen sy met het herte, ende sy en hebben ²⁸ mijne wegen ²⁹ niet gekent.

27 D. keeren haer als dwalende menschen van my af, ende van de gehoorsaemheyt diese my schuldigh zijn.

28 D. mijne geboden die ick haer gegeven hebbe, ende mijne weldaden die ick haer gedaen hebbe.

29 D. niet ter herten genomen: ofte, in hare kennisse die niet gesocht te houden, om die behoorlick te erkennen ende waer te nemen.

11

ⁱ Soo hebbe ick dan gesworen in mijnen toorne, ³⁰ Indien sy ³¹ in mijne ruste sullen ingaen.

i Num. 14.21. Deuter. 1.34.

30 Een wijse van eedtsweeren by den Hebreen gebruycklick. Siet Marc. 8. vers 12. Dat is, dat sy niet en sullen ingaen.

31 Soo wort hier genaemt het lant Canaan, om dat het geweest is een eynde van de dwalingen der Israëliten in de woestijne: ende wort alhier met eenen voorgestelt als een voorbeelt van de toekomende ruste na dit leven, in ’t eeuwige leven, gelijck Paulus in ’t volgende Cap. naerder sal verklaren.

12

Siet toe, ³² broeders, dat niet t’eeniger tijt in yemant van u en zy ³³ een boos ongeloovigh herte, om af te wijcken van den levenden Godt:

32 Alsoo noemt hy hier de Hebreen, die belijdenisse van Christo deden, ende vermaent haer nu elck in het bysonder toe te sien, dat sy den meerderen hoop der hardtneckige Ioden niet en souden volgen, gelijck vele van hare vaders in de woestijne gedaen hadden, ende daer over uyt de ruste des lants Canaan waren uytgesloten.

33 Gr. een boos herte des ongeloofs, Dat is, dat onder den schijn van een Christen te zijn, evenwel ongeloovigh is, ende volgens dien lichtelick tot afwijckinge van sijne belijdenisse te brengen. Siet Matth. 13.20, 21.

13

Maer vermaent ³⁴ malkanderen alle dage, ³⁵ soo lange als het Heden genaemt wort: op dat niet yemant uyt u verhardt en worde door de verleydinge der sonde.

34 Namelick, tot stantvastigheyt ende toenemen in het geloove. Het kan oock overgeset worden vermaent u selven, doch de volgende woorden, op dat niet yemant van u, schijnen de eerste oversettinge te vereyschen, gelijck dit Griecks woort heautous oock genomen wort, Ephes. 4.32. Col. 3.16. 1.Thessal. 5.13.

35 D. soo lange als de Heere u tijt ende gelegentheyt daer toe geeft, ende u daer toe roept, welcke roepinge wy moeten waer nemen. Want andersins sendt de Heere dickwils door sijne rechtveerdigheyt eene kracht der dwalinge over de menschen, die den Euangelio niet gehoorsaem en zijn, tot een straffe van hare ondanckbaerheyt. Siet 2.Thessal. 2.11, 12.

14

Want wy zijn ³⁶ Christi deelachtigh geworden, soo wy anders het beginsel ³⁷ deses vasten gronts tot den eynde toe vast behouden:

36 Ofte, Christi medegenooten, Namelick, in sijne hemelsche erve, Rom. 8.17. 1.Petr. cap. 1. versen 3, 4.

37 Gr. hypostaseos, Dat is, selfstendigheyts: alsoo noemt hy het geloove ende vast vertrouwen op Christum, om dat het selve ons Godts beloften bevestight ende in ons doet bestaen. Dergelijcke beteeckeninge van dit woort, siet 2.Corinth. 9.4. ende 11.17. ende hier na cap. 11. vers 1. hoewel het selve woort hier voren Cap. 1. vers 3. in een ander beteeckenisse wort genomen.

15

³⁸ Terwijle daer geseght wort, ^k Heden indien ghy sijne stemme hooret, soo en verhardt uwe herten niet, gelijck in de verbitteringe [geschiet is.]

38 Ofte, soo lange, Namelick, oock tot u door den Geest Christi, ende sijne gesanten geseght wort, gelijck het eertijts geseght is door Mosem tot uwe vaders.

k Hebr. 3.7.

16

Want sommige als sy die gehoort hadden, hebben [hem] verbittert, ³⁹ doch niet [kolom] alle die uyt Egypten door Mosem uytgegaen zijn.

39 Namelick, gelijck Iosue, Caleb, vele Leviten ende andere: ’t welck den Apostel daer by voeght, om te toonen dat Godt altijt oock sijn overblijfsel onder het volck heeft behouden, ende derhalven onder haer oock behouden sal, niet tegenstaende de verhardinge van vele.

17

Over welcke nu is hy vertoornt geweest veertigh jaren? Was het niet over de gene ⁴⁰ die gesondight hadden, ^l welcker ⁴¹ lichamen gevallen zijn in de woestijne?

40 D. tegen Godt gemurmureert hadden, ende van hem afvalligh geworden waren.

l Num. 14.36. Psalm 106.26. 1.Cor. 10.10. Iude vers 5.

41 Gr. leden. Niet dat alle die in de woestijne gestorven zijn, nootsakelick uyt den hemel oock zijn gesloten: want oock Aaron ende Moses zijn aldaer gestorven: Maer die sonder berouw ende beteringe, na dat sy Godt versocht hadden, daer in zijn gestorven, waer van het uytsluyten uyt het beloofde lant maer een voorbeelt en was.

18

^m Ende welcken heeft hy gesworen, dat sy in sijne ruste niet en souden ingaen, anders dan den genen die ongehoorsaem geweest waren?

m Deuter. 1.34.

19

Ende wy sien dat sy niet en hebben konnen ingaen ⁴² van wegen [hare] ongeloove.

42 Dat is, om dat sy niet en betrouwden op Godts beloften, maer tegen hem murmureerden sonder berouw.