Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

1 Uyt de leere van de voortreflickheyt des persoons Christi, in ’t voorgaende Capittel voorgestelt, treckt den Apostel hier een waerschouwinge, dat wy dan sorghvuldigh moeten zijn om op sijn woort wel acht te nemen. 5 Gaet daer na voort, ende bewijst eerst de nedrigheyt ende daer na de weerdigheyt der mensheyt Christi met een plaetse uyt den achtsten Psalm. 8 ende past die op Chiistum. 11 Bewijst uyt noch andere plaetsen des Ouden Testaments, dat hy eener selver nature ende beweginge met ons deelachtigh is. 16 ende niet met den Engelen. 17 ende dat tot dien eynde, op dat hy een getrouw ende barmhertigh Hoogepriester voor ons soude zijn.

1

¹ DAerom moeten wy ons te meer houden aen het gene [van ons] gehoort is, op dat wy niet t’eeniger tijt ² door en vloeijen.

1 D. overmits wy nu bewesen hebben hoe voortreflick de persoon Christi is, van wien wy spreken.

2 Dit wort by sommige verstaen van het woort, het welck wy gehoort hebben, ende moeten sorge dragen dat het selve in ons niet door en vloeyt, gelijck in vergetelicke toehoorders pleeght te geschieden. By andere wort het verstaen van de persoonen selve, die geseght worden door te vloeijen, wanneer sy als water, dat doorvloeyt, vergaen ofte verloren gaen. siet 2.Sam. 14.14. Psalm 58.8.

2

Want indien ^a het woort ³ door de Engelen gesproken vast is geweest, ende ^b alle overtredinge ende ongehoorsaemheyt ⁴ rechtveerdige vergeldinge ontfangen heeft:

a Actor. 7.53. Galat. 3.19.

3 Waer door verstaen worden alle de openbaringen die Godt in ’t Oude Testament aen de Propheten door de Engelen heeft gedaen: ende bysonderlick oock het geven der wet, die wel van Godt selve, maer evenwel door den dienst der Engelen gegeven is, gelijck Stephanus getuyght, Actor. 7.53. ende Paulus, Galat. cap. 3. vers 19.

b Genes. 19.17, 26. Deuter. 27.26.

4 Gr. rechtveerdige loonvergeldinge, namelick, der straffen, die daerom over haer zijn gekomen. Siet eenige exempelen daer van 1.Corinth. 10.5, etc.

3

^c Hoe sullen wy ⁵ ontvlieden, indien wy op ⁶ soo grooten saligheyt geen acht en nemen? ^d dewelcke ⁷ begonnen zijnde verkondight te worden door ⁸ den Heere, aen ons ⁹ bevestight is geworden ¹⁰ van de gene die [hem] gehoort hebben:

c Hebr. 12.25.

5 Namelick, de rechtveerdige vergeldinge der straffen.

6 D. soo klare ende krachtige leere, die ons ter saligheyt roept. Waer door het Euangelium verstaen wort het welck een dienst des Geests ende levens oock wort genaemt, daer de wet een dootslaende letter is: waer van siet de verklaringe op 2.Corinth. 3.6, 7.

d Matth. 4.17. Marc. 1.14.

7 Gr. beginsel genomen hebbende gesproken te worden.

8 Namelick, Iesum Christum, doe hy in de dagen sijnes vleeschs onder ons heeft gepredickt als een dienaer der besnijdenisse.

9 D. meer ende meer versterckt.

10 Hier uyt willen sommige besluyten, dat Paulus desen brief niet en soude hebben geschreven, overmits hy niet door menschen, maer van Christo selve het Euangelium gehoort heeft, ende tot een Apostel is beroepen, 2.Corinth. 12.4, etc. Galat. 1.1. ende 2.6. Doch dit is een seer swack argument, dewijle de Apostelen door een figuerlicke wijse van spreken, haer selven dickmael in de vermaningen insluyten, hoewelse haer eygentlick niet aen en gaen, gelijck in dese drie voorgaende verssen meermael geschiet. Siet oock een merckelick exempel, 1.Corinth. 10.8, 9. 1.Petr. 4.3. daer en boven hoewel Paulus de leere des Euangeliums van niemant en heeft geleert dan van Christo, nochtans soo is hy daer in oock versterckt door Ananiam, Actor. 9.17. ende door onderlinge handelinge met de andere Apostelen, gelijck de andere Apostelen oock door de handelingen met hem: als hy selve in het breede getuyght, Galat. 2.2, etc.

4

^e Godt boven dien ¹¹ mede getuygende door teeckenen ende wonderen, ende menigerley krachten, ende bedeelingen des Heyligen Geests, na sijnen wille.

e Marc. 16.20. Actor. 14.3. ende 19.11.

11 Namelick, met de Apostelen ende Euangelisten, die ons het Euangelium hebben verkondight. Siet Marc. cap. 16. vers 20.

5

¹² Want hy en heeft den Engelen niet onderworpen ¹³ de toekomende werelt, van welcke wy spreken.

12 Na het eynde der tusschen-gevoeghde vermaninge komt de Apostel wederom tot verklaringe der leere. Want dese woorden hangen aen het eynde des voorgaenden Capittels, daer hy geseght hadde dat Godt de Vader alles den voeten Christi hadde onderworpen, ende gaet alsoo voort tot de verklaringe van de nedrigheyt ende verhooginge der mensheyt Christi.

13 D. van welcker toekomste ofte stant de Propheten soo veel hebben gesproken, ende daer David van spreeckt in de aengetogene plaetse, Psalm 110. welcke werelt toekomende wort genaemt, ten aensien van Godts beloften in het Oude Testament, ende van de oprechtinge aller dingen, die door het sitten Christi ter rechter hant sijns Vaders, door de geheele werelt is begonnen, ende ten uytersten dage sal voleyndight worden.

6

Maer daer heeft ¹⁴ yemant ergens

14 Namelick, die genoegh bekent is, te weten de Propheet David, in den achtsten Psalm.

[fol. 128v]

betuyght, seggende, ^{f 15} Wat is de mensche dat ghy sijner ¹⁶ gedenckt? ofte des menschen Sone dat ghy hem besoeckt?

f Psalm 8.5.

15 Dese plaetse, Psalm 8.5. meynen sommige dat hier maer door eenige toepassinge der woorden des Propheten Davids op Christum wort geduydt, hoe wel sy van David in eenen anderen sin souden gesproken zijn, gelijck dat dickmael by vele schrijvers geschiet, ende daer van een exempel is Rom. 10.6, 18. Want het gene van eene sake ofte persoon geseght is, kan oock wel met waerheyt van een ander by vergelijckinge geseght worden: veel meer dan kan sulcks door de ingevinge des Heyligen Geests geschieden. Doch alsoo de Apostel dese plaetse als van Christo gesproken, oock verhaelt, 1.Cor. 15. vers 27. Ephes. 1. vers 22. ende uyt deselve aldaer, ende oock alhier, een bewijs neemt van het gene hy van Christo wil leeren, soo moetse van David tot dien eynde oock nootsakelick uytgesproken zijn tot het welcke den Apostel die voort brenght. Want al is het dat David daer ten eersten aensien schijnt te spreken van den mensche ende sijne weerdigheyt in het gemeyn over andere schepselen, nochtans dewijle de eerste mensche dese weerdigheyt door sijne ongehoorsaemheyt terstont heeft verloren, ende derhalven geen recht daer toe van naturen meer en heeft: waerom oock vele schepselen haer van sijne gehoorsaemheyt hebben ontrocken, ja vyant van hem zijn geworden: soo heeft de Propheet hooger gesien, namelick op Christum, ende de wederoprechtinge des menschen in Christo, die een volkomen autoriteyt ende macht over alle schepselen groote ende kleyne ontfangen heeft, selfs over de Engelen in den hemel, ende alle gedierten op aerden, Ephes. 1.20, 21, 22. Philip. 2.9, 10. Waerom selfs de Engelen hem, doe hy hier in den vleesche wandelde, hebben gedient, ende de visschen in de zee, ende de andere gedierten, hem als een volkomen Heere, zijn onderworpen geweest, gelijck daer van exempelen doorgaens in den Euangelio voor komen. Siet Matth. 8.31. ende 21.2. Luce 5.6. Ioan. 21. vers 6. welcker weerdigheyt oock alle geloovige in Christo nu wederom deelachtigh zijn geworden, 1.Corinth. 3. vers 22. Ephes. 2.6, etc.

16 Dit woort gedenckt, gelijck oock het volgende besoeckt, ofte, aenmerckt, siet soo op den staet der vernederinge Christi, waer uyt hy verhooght is: als op den elendigen staet des menschen, daer in hy door de sonde is gevallen, waer in hem Godt met sijne ontfermende oogen als aengesien, ende tot eenen beteren staet heeft genadelick voorgenomen te brengen, gelijck dese wijse van spreken sulcks alomme mede brenght. Siet Genes. 8.1. ende 21.1. Ezech. cap. 16. vers 4, etc.

7

Ghy hebt hem ¹⁷ een weynigh minder gemaeckt dan de Engelen: met heerlickheyt ende eere hebt ghy hem gekroont, ende ghy hebt hem gestelt over de wercken uwer handen.

17 Ofte, een weynigh tijts, gelijck oock vers 9. want dit woort beyde beteeckent. Ende wort dit van den Apostel op de geloovige ende voornamelick op Christum haer Hooft geduydt, om dat sy hier wel een weynigh, ofte, een weynigh tijts minder zijn dan de Engelen, gelijck oock Christus is geweest in sijnen nedrigen staet voor de oogen der menschen, maer dat sy door Christum den Engelen sullen gelijck worden inde toekomende werelt, Matth. 22. vers 30. ende dat Christus het Hooft der selve, oock na sijne mensheyt, verre boven alle Engelen na sijne hemelvaert is verheven, gelijck de Schrift alomme getuyght.

8

^g Alle dingen hebt ghy onder sijne voeten onderworpen. Want daer in dat hy hem alle dingen heeft onderworpen, en heeft hy ¹⁸ niets uytgelaten dat hem niet onderworpen en zy: ¹⁹ doch nu en sien wy noch niet dat hem alle dingen onderworpen zijn:

g Psalm 8.7. Matth. 28.18. 1.Corinth. 15. vers 27. Ephes. 1.22.

18 Selfs oock dan niet de Engelen.

19 Met dese woorden bewijst den Apostel, dat dese plaetse eerst ende voornamelick van Christo moet verstaen worden, alsoo in geen ander mensche der werelt dit tot noch toe in alles en is vervult.

9

²⁰ Maer wy sien Iesum ^h met heerlickheyt ende eere gekroont, ⁱ die een weynigh minder dan de Engelen geworden was, ²¹ van wegen het lijden des doots: op dat hy door de genade Godts ²² voor allen de doot ²³ smaken soude.

20 D. wy weten ende gelooven uyt Godes woort, ende ervaren het in de regeeringe sijner gemeynte, dat nu in Iesu Christo dit alles is vervult, ende dat het derhalven oock in sijne leden, tot sijner tijt, na hare mate, vervult sal worden, gelijck in het volgende vers wort uytgedruckt.

h Actor cap. 2. vers 33.

i Philip. 2.7, 8.

21 D. om dat hy den doot moeste lijden, ofte, door het lijden des doots. Siet Luce 24.26.

22 Namelick, sijne leden, ofte broederen, die hy sijner heerlickheyt soude deelachtigh maken: gelijck Ioan. 10.11. Rom. 8. versen 33, 34, etc.

23 Dat is, lijden, gelijck Christus selve sijn lijden by eenen drinckbeker vergelijckt, Matth. 20. vers 22. ende 26.39. Siet dergelijcke wijse van spreken Matth. 16.28. Marc. 9.1. Luce 9. vers 27. Ioan cap. 8. vers 52.

10

Want het betaemde ²⁴ hem, om welcken alle dingen zijn, ende door welcken alle dingen zijn, dat hy vele ²⁵ kinderen ²⁶ tot de heerlickheyt leydende, ²⁷ den oversten leytsman harer saligheyt door lijden soude ²⁸ heyligen.

24 Namel. Godt den Vader, gelijck Rom. 11.36.

25 Gr. sonen, waer van Christus de eerstgeboren wort genaemt, wiens beelt de andere moesten gelijckformigh worden, Rom. 8.29.

26 D. tot de gemeynschap der heerlickheyt sijns Soons, daer hy in ’t voorgaende vers van gesproken hadde.

27 D. autheur, ofte oorsake, ende voorganger, gelijck hy hier na Cap. 5. vers 9. ende Actor. 3.15. hem noemt.

28 Gr. teleiosai, het welck beteeckent eygentlick volmaken, somwijlen heyligen, ofte, inwijen: welcke beteeckeningen op Christum hier konnen gepast worden. Hoewel het woort heyligen hier gehouden is, om dat Christus dit woort alsoo van hemselven verklaert, Ioan. 17. vers 19. ende het volgende vers sulcks oock mede brenght. Ende wort door dit woort heyligen, alhier verstaen, dat de Vader geordineert heeft dat Christus door sijne gehoorsaemheyt tot den doot des kruyces toe, in sijne heerlickheyt soude ingaen, ende ons met hem daer toe oock bequaem maken.

11

Want ²⁹ ende hy die heylight, ende sy die geheylight worden, ^k zijn alle ³⁰ uyt een: om welcke oorsake ³¹ hy hem ³² niet en schaemt haer broeders te noemen,

29 Dese regel is genomen uyt de wijse van heyligen in ’t Oude Testament, alwaer de Hoogepriester, ende de andere die hy heylighde, van een selve nature ende oorspronck waren. Alwaer oock de eerstelingen waren van een nature ende oorspronck met de geheele masse, die daer door geheylight wiert. Siet Rom. cap. 11. vers 16. Hebr. cap. 5. vers 1.

k Actor. 17.26.

30 Het Griecks woort Henos, Dat is, een masse, kan ofte een Vader, ofte, een nature, beteeckenen. Doch gemerckt de Engelen oock eenen gemeynen Vader, namelick Godt, hebben, met de geloovige, ende den Apostel hier wilt bewijsen, dat Christus met sijne geloovige een gemeynschap heeft, die hy met de Engelen niet en heeft, soo moet het woort een alhier nootwendelick van de eenigheyt der nature worden genomen, gelijck de eerstelingen ende de geheele masse van een nature waren.

31 Namelick, de Sone Godts, ofte de leytsman harer saligheyt.

32 D. niet en verontweerdight, namelick, hoewel hy ongelijck veel weerdiger is dan sy zijn.

12

³³ Seggende, ^l Ick sal uwen naem mijnen broederen verkondigen, in ’t midden der gemeynte sal ick u lof singen. [kolom]

33 Namelick, in den 22 Psalm, welcke Psalm een geduerigh verhael is van de historie des lijdens Christi, gelijck die daerom altijt voor het vroegh-offer, volgens het opschrift des Psalms, tot een verklaringe van de beteeckende sake deser offerande, wiert gesongen. Ende daerom worden by de Euangelisten, wanneer sy handelen van het lijden Christi, meer plaetsen uyt desen Psalm verhaelt, als uyt eenigh ander Capittel des Ouden Testaments,

l Psalm 22.23.

13

Ende wederom, ^{m 34} Ick sal mijn betrouwen op hem stellen. ³⁵ Ende wederom, ⁿ Siet daer, ick ende de kinderen ³⁶ die my Godt gegeven heeft.

m Psalm 18.3.

34 Met dese plaetse genomen uyt Psalm 18. vers 3. bewijst den Apostel, dat Christus eenerley bewegingen des gemoedts, ende volgens dien eenerley nature met de geloovige deelachtigh is.

35 Dese plaetse is genomen uyt Iesa. cap. 8. vers 18. alwaer Christus, de ware Emmanuel, den Propheet aen spreeckt, ende in sijn lijden vertroost met sijn ende aller kinderen Godts exempel, die dergelijcke swarigheden altijt onderworpen zijn geweest, gelijck dat geheele Capittel van ’t achste vers voort een prophetie van Christo is.

n Iesa. 8.18.

36 Namelick, uyt de werelt, om my selven voor haer te heyligen. siet Ioan. cap. 17. vers 6.

14

Overmits dan ³⁷ de kinderen ³⁸ des vleeschs ende bloets deelachtigh zijn, ^o soo is hy oock desgelijcks ³⁹ der selver deelachtigh geworden, ^p op dat hy door den doot ⁴⁰ te niete doen soude den genen die ⁴¹ het gewelt des doots hadde, dat is, ⁴² den duyvel:

37 Nam. daer Iesaias van spreeckt, Dat is, de ware geloovige, die uyt Godt geboren ende leden Christi zijn.

38 Dat is, bestaen uyt vleesch ende bloet; ofte, der swacker menschelicker nature deelachtigh zijn: gelijck 1.Corinth. 15. vers 50.

o Ioan. 1.14. Philip. 2.7.

39 D. heeft deselve in eenigheyt sijns persoons aengenomen, gelijck hy hier na spreeckt vers 16. ende Philip. 2. vers 7.

p Iesa. 25.8. Hose. 13.14. 1.Corinth. 15.54. 2.Timoth. cap. 1. vers 10.

40 D. sijne macht ofte tyrannije over de kinderen Godts verbreken ende wech nemen.

41 Namelick, door de sonde, daer hy de menschen toe gebracht hadde, ende onder dewelcke hy die noch hieldt: om welcke sonde de mensche den vervloeckten doot was onderworpen. Siet Rom. 5.12. ende 1.Corinth. 15.56.

42 Namelick, met alle sijne Engelen, gelijck Christus spreeckt Matth. 25.41. Want onder desen Oversten worden alle, die onder hem staen, begrepen.

15

Ende verlossen soude alle de gene ⁴³ die met vreese des doots door al [haer] leven ^{q 44} der dienstbaerheyt onderworpen waren.

43 Dat is, des eeuwigen ende vervloeckten doots, welcke vreese alle sondige menschen nootwendelick bevanght, tot dat sy van hare verlossinge versekert zijn. Siet Luce 1.74.

q Rom. 8.15.

44 Dat is, der knechtelicke vreese, ofte den geest der dienstbaerheyt, gelijck hy spreeckt Rom. 8.15.

16

Want waerlick ⁴⁵ hy en neemt de Engelen niet aen, maer ⁴⁶ hy neemt het zaet Abrahams aen.

45 D. de Schrift en seght nergens dat hy de Engelen soude aennemen, maer wel het zaet Abrahams, Genes. 12.3. ende 22. vers 18. gelijck oock sulcks in der daet in sijne menschwerdinge is gebleken.

46 D. de menschelicke nature uyt den zade Abrahams. Want dat eenige het woort aennemen, door helpen verklaren, is ongerijmt, dewijle de goede Engelen geen hulpe van noode en hebben, tot harer verlossinge, alsoo sy niet en hebben gesondight.

17

^r Waerom hy ⁴⁷ in alles den broederen moeste gelijck worden, op dat hy een barmhertigh ende een getrouwe Hoogepriester soude zijn in de dingen ⁴⁸ die by Godt [te doen waren,] om de sonden des volcks te versoenen.

r Philip. 2.7. Hebr. 4.15.

47 Namelick, uytgenomen de sonde, gelijck den Apostel daer by voeght, Hebr. 4.15.

48 Namelick, om den mensche met Godt te versoenen.

18

^s Want in ’t gene hy selve ⁴⁹ versocht zijnde geleden heeft, ⁵⁰ kan hy de gene die versocht worden, te hulpe komen.

s Hebr. 4.15, 16.

49 Namelick, in den staet sijner nedrigheyt, met allerley lijden ende verdriet.

50 Namelick, te beter, alsoo hy deselve oock ervaren heeft, ende daerom met meerder medelijden tegen haer ontsteken is.