Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 Hy vermaent Titum sijne toehoorders te willen inscherpen, datse den Overheden gehoorsaem zijn. 2 Niet lasteren ende twisten, maer tegen alle menschen sachtmoedigheyt gebruycken. 3 tot dien eynde voorstellende den verdorvenen staet, daer in sy voor hare bekeeringe geweest zijn. 4 ende op wat maniere, ende tot wat eynde sy daer uyt door Christum verlost zijn. 8 Dat hy deselve ernstelick vermane goede wercken voor te staen. 9 Dat hy alle dwase vragen ende twistingen verwerpe. 10 ende de kettersche menschen vermijde. 12 Belast hem tot hem te komen te Nicopolis. 13 Zenam te geleyden ende versorgen. 14 Dat de geloovige geleert worden goede wercken voor te staen. 15 ende besluyt den brief met gewoonlicke groetenissen.

[fol. 126r]

1

^{a 1} VErmaent ² haer dat sy ³ den Overheden ende Machten onderdanigh zijn, datse [haer] gehoorsaem zijn, datse ⁴ tot alle goet werck bereyt zijn:

a Rom. 13.1. etc. 1.Petr. 2.13.

1 Gr. brenght haer in gedachtenisse.

2 Nam. de Cretensen uwe toehoorders.

3 Namelick, hoedanigh die oock zijn, niet alleen den geloovigen, maer oock den ongeloovigen, gelijck sy doe meest alle noch waren.

4 Namel. soo dat haer van den Overheden belast wort, ende tegen Godts woort niet en strijt, als oock in het gemeyn, gelijck de volgende vermaningen medebrengen.

2

Datse niemant en lasteren, ⁵ geen vechters en zijn, [maer] ^b bescheyden zijn, ^c alle sachtmoedigheyt bewijsende tegen alle menschen.

5 Namelick, met woorden, ofte oock andersins.

b Philip. 4.5.

c 2.Tim. 2.24, 25.

3

^d Want oock wy waren ⁶ eertijts onwijs, ongehoorsaem, dwalende, menigerley begeerlickheden ende wellusten dienende, in boosheyt ende nijdigheyt levende, hatelick zijnde, [ende] malkanderen hatende:

d 1.Corinth. 6.11. Ephes. 2.1. Coloss. 3.7. 1.Petr. 4.3.

6 Namelick, voor onse bekeeringe tot Christum, in geestelicke saken de saligheyt aengaende. siet 1.Corinth. 2. vers 14. Ephes. 4.17, 18.

4

Maer wanneer ⁷ de goedertierenheyt Godts onses Salighmakers, ende [sijne] liefde tot de menschen, ⁸ verschenen is,

7 Namelick, die de eerste oorsake is van onse saligheyt, waer door Godt bewogen is om deselve ons mede te deelen. Siet Ioan. cap. 3. vers 16. Rom. cap. 5. vers 8. 1.Ioan. 4.9.

8 Namel. door de predicatie des Euangeliums: gelijck Titum 2.11.

5

^e Heeft hy ons saligh gemaeckt, ^f niet ⁹ uyt de wercken ¹⁰ der rechtveerdigheyt ¹¹ die wy gedaen hadden, ^g maer na sijne barmhertigheyt, ¹² door het badt der wedergeboorte, ende vernieuwinge des Heyligen Geests:

e Ephes. 1.4. 2.Timoth. 1.9.

f Rom. 3.20, 28. ende 4.2, 6. ende 9.11. ende 11.6. Galat. 2.16. Ephes. cap. 2. vers 9.

9 Namelick, als oorsaken die de saligheyt souden verdienen ofte weerdigh zijn.

10 Gr. die in rechtveerdigheyt zijn, Dat is, die gedaen zijn na de wet Godts, welcke de regel is van alle rechtveerdigheyt: soo dat hier klaerlick uytgesloten worden alle goede wercken, gedaen niet alleen na de wet der ceremonien, maer oock na de wet der zeden ofte der tien geboden.

11 Namelick, niet alleen voor onse bekeeringe ende rechtveerdighmakinge, als of wy ons door deselve daer toe souden bereyt hebben: maer oock die na de bekeeringe zijn gedaen, alsoo tegen dese wercken niet gestelt en worden de wercken na de bekeeringe, maer de barmhertigheyt Godts, die alle wercken uytsluyt, Rom. cap. 9. vers 16. ende 11.6.

g Actor. 15.11. Ephes. 2.4.

12 Dat is, door de wedergeboorte ende vernieuwinge des Heyligen Geests, die als een waterbadt is, waer door de vuyligheden onser sonden gewasschen ende gereynight worden, Ezech. cap. 36. versen 25, 26, 27. waer van het waterbadt des doops een teecken ende zegel is. Siet dergelijcke wijse van spreken Rom. 4.11.

6

^{h 13} Den welcken hy over ons rijckelick heeft ¹⁴ uytgegoten door Iesum Christum onsen Salighmaker:

h Ezech. 36.25.

13 Namelick, Heyligen Geest.

14 Dat is, overvloedelick medegedeelt. Hy blijft by de gelijckenisse van het water. Siet dergelijck Iesa. 44.3. Ezech. 36.25. ende 39.29. Ioël 2.28. Zachar. 12.10. Actor. 2.17. ende cap. 10. vers 45.

7

Op dat wy ¹⁵ gerechtveerdight zijnde door sijne genade, erfgenamen souden worden ¹⁶ na de hope des eeuwigen levens.

15 Dat is, vry gesproken in het oordeel Godts, door toereeckeninge der gerechtigheyt Christi, ende vergevinge der sonden.

16 D. des eeuwigen levens, ’t welck de geloovige hopen: gelijck Cap. 1. vers 2.

8

Dit is ¹⁷ een getrouw woort, ende dese dingen wil ick dat ghy ¹⁸ ernstelick bevestight, op dat de gene die aen Godt gelooven, sorge dragen ¹⁹ om goede wercken voor [kolom] te staen: dese dingen zijn het die goet ende ²⁰ nuttigh zijn den menschen.

17 Siet 1.Tim. 1.15. 2.Tim. 2.11.

18 D. met vaste ende bondige redenen uyt de Schrifture den toehoorderen inscherpet, datse sulcks vastelick gelooven, ende neerstelick betrachten.

19 D. om haer daer in voornamelick te oeffenen, ende met goede exempelen voor te gaen.

20 Namelick, alsoo Godt deselve uyt genade sal vergelden.

9

ⁱ Maer wederstaet de dwase vragen ende geslacht-reeckeningen, ende twistingen, ende strijdingen over de wet: Want sy zijn onnut ende ydel.

i 1.Timoth. 1.4. ende 4.7. ende 6.20. Titum 1.14.

10

^k Eenen ²¹ ketterschen mensche ²² verwerpt ²³ na de eerste ende tweede vermaninge:

k Matth. 18.17. Rom. 16.17. 2.Thess. 3.6. 2.Timoth. 3.5. 2.Ioan. vers 10.

21 Dat is, die valsche leere hardtneckelick drijft ende voorstaet, tot ontrustinge ende scheuringe der gemeynte. Siet van dit woort Actor. c. 5. vers 17. ende cap. 15. vers 5. 1.Corinth. 11.19.

22 Ofte, mijdt, schuwet: Dat is, hebt met hem niet gemeyns: Laet hem henen gaen, sonder met hem meer te disputeeren ende het heylige voor sulcke honden te werpen, Matth. c. 7. vers 6. Laet hem niet blijven in de uyterlicke gemeynschap der Kercke.

23 Namelick, aen hem gedaen door de gemeynte tot afstant van sijne dwalingen, ende scheurmakingen. siet Matth. 18. vers 17.

11

Wetende dat de soodanige ²⁴ verkeert is, ende ²⁵ sondight, ²⁶ zijnde by hem selven veroordeelt.

24 Namelick, gelijck een huys dat ten gronde toe afgebroken ende omgekeert is.

25 Namelick, moetwillighlick ende swaerlick.

26 Dat is, in sijn eygen gemoedt overtuyght, dat hy hem tegen de waerheyt stelt.

12

Als ick Arteman tot u sal senden, ofte ^l Tychicum, soo beneerstight u tot my te komen ²⁷ te Nicopolis: want ²⁸ aldaer hebbe ick ²⁹ voorgenomen te overwinteren.

l Actor. 20.4. Ephes. 6.21. 2.Timoth. 4.12.

27 Daer zijn verscheydene steden geweest van desen naem, waerom sommige meynen, dat hier verstaen wort Nicopolis in Thracien gelegen niet verre van Philippis: andere Nicopolis in Epiro, gebouwt van Augusto ter gedachtenisse van de victorie die hy daer ter zee gehadt heeft over Antonium, nu genaemt Prevesia.

28 Soo schijnt dan desen brief niet geschreven te zijn te Nicopolis, gelijck het onderschrift meldet.

29 Gr. geoordeelt, Dat is, besloten.

13

Zenam ³⁰ den Wetgeleerden, ende ^m Apollo, geleyt ³¹ sorghvuldelick, op dat haer ³² niets en ontbreke.

30 Soo wierden genaemt die in de wet Mosis ervaren waren, ende deselve den volcke uytleyden. Siet Matth. 22.35. Luce 7.30. ende 10.25. ende 11.45. ende 14.3.

m Actor. 18.24. 1.Cor. 1.12.

31 Gr. neerstelick.

32 Dat is, geen reysgelt, ende andere nootdruft tot de reyse noodigh.

14

Ende dat oock ³³ de onse leeren ³⁴ goede wercken voor te staen ³⁵ tot noodigh gebruyck, op dat sy niet ³⁶ onvruchtbaer en zijn.

33 Dat is, de Leeraers selve, die van onse beroepinge ende orden zijn.

34 Dit kan verstaen worden of in ’t gemeyn van alle goede wercken, ofte in het bysonder van de wercken der goetdadigheyt tegen de behoeftige, gelijck de volgende woorden schijnen mede te brengen.

35 Ofte, tot nootdruft die noodigh is.

36 Namelick, in het voortbrengen van de vruchten des geloofs ende der liefde.

15

Die met my zijn groeten u alle. Groetse die ons lief hebben ³⁷ in het geloove. De genade zy met ³⁸ u allen. Amen.

De [Sendtbrief] aen Titum, den eersten verkoren ^* Opsiender van de gemeynte der Cretensen, is geschreven ⁺ van Nicopolis in Macedonien.

37 Dat is, met sulcken liefde, als het Christen geloof vereyscht. Ofte, om des gemeynen geloofs wille.

38 Namelick, met alle geloovige die by u zijn.

* Gr. Episcopon. Dat Titus een Euangelist is geweest, van de Apostelen hier ende daer gesonden om ’t Euangelium te verbreyden, wort uyt de Schrifture wel afgenomen, maer niet dat hy ergens een Bisschop, gelijckse hedendaeghs in ’t Pausdom genoemt worden, soude geweest zijn.

+ Siet hier van vers 12. waer uyt oock blijckt dat dese onderschriften niet over al vast en gaen, gelijck dickwils is aengeteeckent.

Eynde van den Sendtbrief PAULI aen Titum.