Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

1 D’Apostel wijst aen hoe de vermaningen tegen oude ende jonge moeten geschieden. 3 beveelt dat men alle rechte weduwen eere. 4 Maer den kinderen ende kints kinderen, datse hare weduwen ende voorouderen selve onderhouden. 9 Beschrijft daer na den ouderdom, ende andere hoedanigheden der weduwen die tot den dienst der gemeynte bequaem zijn. 11 maer wil dat de jonge weduwen hier in voorby gegaen worden. 14 ende dat sy trouwen. 17 Hy komt daerna tot de Ouderlingen, ende wijst aen wat eere men haer schuldigh is. 19 Dat

[fol. 121v]

men oock geen beschuldingen tegen haer sal aennemen dan onder getuygen. 21 Betuyght voor Godt ende de Heylige Engelen, dat hy hier in handele sonder toegenegentheyt. 23 wil oock dat hy niet langer water en drincke. 24 ende besluyt met eene verklaringe waer door deselve Ouderlingen konnen bekent worden.

1

^a EEnen ¹ ouden [man] en ² bestraft niet hardelick, maer vermaent [hem] als eenen vader: de jonge, als broeders:

a Levit. 19.32.

1 Dat het Griecks woort Presbyteros hier in het gemeyn moet genomen worden voor alle oude mannen, blijckt uyt de volgende tegenstellingen.

2 ’t Griecks woort beteeckent eygentlick yemant met woorden slaen.

2

De oude [vrouwen,] als moeders: de jonge, als susters, in alle reynigheyt.

3

³ Eert de weduwen, die ⁴ waerlick weduwen zijn.

3 Dat is, voordertse, doetse alle hulpe ende bystant, gelijck het navolgende vers vereyscht. siet oock vers 17.

4 D. sonder kinderen ofte vrienden die haer konnen helpen, ofte die van alle menschelicke hulpe ontbloot zijn, gelijck vers 5. wort verklaert.

4

Maer soo eenige weduwe ⁵ kinderen heeft, ofte kints kinderen, dat ⁶ die leeren eerst aen ⁷ haer eygen huys Godtsaligheyt oeffenen, ^b ende den voor-ouderen ⁸ weder vergeldinge doen. Want dat is goet ende aengenaem voor Godt.

5 Namel. die tot hare jaren zijn gekomen, ende middel hebben om haer te helpen.

6 Namel. kinderen ofte kints kinderen. Andere verstaen het van de weduwe, doch het getal van velen ende het woort leeren (het welck in het Griecks niet onderwijsen, maer hem laten onderwijsen beteeckent) ende de Griecksche woorden weder vergeldinge doen, strijden daer tegen.

7 Dat is, haer eygen geslachte ende navrienden.

b Genes. 45.10, 11. Matth. 15.4. Marc. 7.10. Ephes. 6.1, 2.

8 D. haer wederom helpen ende voeden, gelijck sy de kinderen in hare jonckheyt hebben gedaen.

5

^c Die nu waerlick weduwe is, ende ⁹ alleen gelaten, ^d die ¹⁰ hoopt op Godt, ende ¹¹ blijft in smeeckingen ende gebeden nacht ende dagh.

c 1.Cor. 7.32.

9 D. sonder middelen ofte vrienden, diese konnen ofte willen helpen.

d Luce 2.36.

10 Namel. alleen, die een vader is van weduwen ende weesen, Psalm 68.6.

11 Namel. gelijck van Anna de Prophetesse wort verhaelt, Luce 2.36, etc.

6

Maer die haren wellust volght, die is ¹² levende gestorven.

12 D. al leeft sy na den lichame soo is sy geestelick doot, gelijck Matth. 8.22.

7

Ende beveelt dit, op dat sy onberispelick zijn.

8

^e Doch ¹³ so yemant de sijne, ende voornamelick [sijne] huysgenooten niet en versorght, die heeft het geloove ¹⁴ verloochent, ende is erger ¹⁵ dan een ongeloovige.

e Galat. 6.10.

13 Namel. gesontheyt ende middel daer toe hebbende.

14 Namel. in der daet, al belijdt hy schoon het selve met den monde. Siet Titum cap. 1. vers 16.

15 Namelick, overmits die oock uyt de wet der nature sulcks plegen te doen.

9

Dat een weduwe ¹⁶ gekoren worde niet minder dan van sestigh jaren, welcke ¹⁷ eenes mans vrouwe geweest zy:

16 Namelick, tot het ampt eener Diakonesse, welcke in de eerste Kercke de gemeynte dienden onder siecke, vreemde, ende arme lieden, ende die daer over van de gemeynte, des noots zijnde, wierden onderhouden.

17 Niet dat de vrouwen veel mannen teffens hadden, maer dat door de echtscheydinge, die in gebruyck was, de vrouwen veel mans d’een na d’ander dickmael hadden, die noch te samen in leven waren, het welck van Christo wort bestraft, Matth. 5.32 Marc. 10.12. Andere nemen’t voor eene die maer eens getrouwt en is geweest, doch dit strijt met het gene Paulus seght Rom. 7. vers 1, etc. ende 1.Cor. 7.39.

10

Getuygenisse hebbende van goede wercken: soo sy kinderen opgevoedt heeft, ^f soo sy [geerne] heeft geherberght, ^g soo sy der heyligen ¹⁸ voeten heeft gewasschen, soo sy den verdruckten genoeghsame hulpe gedaen heeft, soo sy alle goet werck ¹⁹ na getracht heeft.

f 1.Petr. 4.9.

g Gen. 18.4. ende 19.2. Luce 7.38, 44.

18 Gelijck dit in die warme landen veel gebruyckelick was, daer de lieden bloots been, ende alleen op zolen gingen, ende derhalven vermoeyt zijnde, ofte van stof vervuylt, sulcke diensten tot verquickinge veel plaghten te gebruycken. Siet Ioan. 13. versen 5, 14. Ende wort door dit een exempel van beleeftheyt allerley sorge ende dienst verstaen.

19 Gr. nagevolght.

11

Maer de jonge weduwen en ²⁰ neemt niet aen: want als sy ²¹ weeldrigh geworden zijn ²² tegen Christum, soo willen sy houwelicken:

20 Ofte, verwerpt, weygert, Namel. van te verkiesen in het getal der Diakonissen. Want andersins en wierden sy van het getal der leden der gemeynte niet verworpen, wanneer sy goet waren van leven, gelijck uyt vers 14. blijckt, ende oock uyt Rom. cap. 7. vers 3. 1.Corinth. 7.39. te voren aengeteeckent. Noch selfs oock niet van de hulpe der gemeynte, wanneer sy sulcks van noode hadden, ende geen kinderen ofte vrienden en hadden, die haer konden helpen, gelijck Paulus vers 16. besluyt.

21 D. in den dienst ende onderhoudt der gemeynte nu wel gevoedt ende vleeschelick gesint geworden zijn. Siet Apoc. cap. 18. versen 7, 9.

22 Dat is, sonder aensien van den dienst die sy Christo ende sijne gemeynte belooft hebben.

12

²³ Hebbende [haer] oordeel, om dat sy ²⁴ [haer] eerste geloove hebben te niete gedaen.

23 Ofte, hebbende schult, Dat is, hebbende een sake begaen die bestraffelick is, ende daer over sy te misprijsen ofte te blameeren zijn. Andere nemen het woort oordeel, voor veroordeelinge, ofte verdoemenisse, ende het eerste geloove voor het Christelick geloove, het welck sy te voren in den Doop hadden beleden. Dan alsoo Paulus hier van het houwelick spreeckt, het welck niemant in den Doop verseght, noch verlooft, soo wort het hier bequamelick wat sachter genomen, voor misprijsen ofte blameeren, gelijck uyt het 14 vers oock af te nemen is.

24 Dat is, haer eerste belofte ofte trouwe, namelick, van haer selven tot den dienst der gemeynte te laten gebruycken, waer toe sy haer met haer ontijdigh houwelick onbequaem maken. Want dat hier door geen directe belofte van niet te trouwen, verstaen en wort, blijckt uyt het gene geseght wort vers 14.

13

Ende ²⁵ met eenen oock leeren sy ledigh omgaen by de huysen: ende zijn niet alleen ledigh, maer oock ^h klapachtigh, ende ydele dingen doende, sprekende ’t gene niet en betaemt.

25 Namel. eenige andere van dese jonge weduwen, die ten dienste der gemeynte waren verkoren, onder den schijn van d’een of d’andere te gaen besoecken, zijn tot sulcke ydelheyt vervallen.

h Titum 2.3.

14

²⁶ Ick wil dan dat de jonge [weduwen] ⁱ houwelicken, kinderen teelen, ’t huys regeeren, geen oorsake van lasteringe ²⁷ aen de wederpartije en geven. [kolom]

26 D. gebiede, Namel. soo sy de gave van onthoudinge niet en hebben, 1.Cor. 7. versen 7, 9.

i 1.Cor. 7.9.

27 D. die vreemt zijn van ’t geloove, ende maer oorsake van lasteren en soecken. Andere nemen ’t voor den satan selve.

15

Want ²⁸ eenige hebben haer alreede ²⁹ afgewendt achter den satan.

28 Namelick, van dese jonge weduwen, die daer over worden mispresen ende van de gemeynte min geacht.

29 Dat is, zijn van het geloove afgeweken, ende weder tot den satan gekeert, die sy te voren dienden, Namelick, uyt spijt, ende schaemte, die sy van wegen hare mis handelinge in de gemeynte leden. Andere nemen het voor de versoeckingen des satans te hebben gehoor gegeven, ende tot onkuysheyt te zijn vervallen.

16

Soo eenigh geloovigh [man,] ofte geloovige [vrouwe] ³⁰ weduwen heeft, dat die haer genoeghsame hulpe doe, ende dat de gemeynte niet beswaert en worde, op dat ³¹ sy de gene die ³² waerlick weduwen zijn genoeghsame hulpe doen mach.

30 Namel. in haer geslachte, ofte onder hare voor-ouderen: verstaet, soo sy de middel hebben om sulcks te konnen doen.

31 Namel. de gemeynte.

32 D. sonder volwassene kinderen ofte kints kinderen, ende van alle vrienden ende hulpe verlaten, gelijck vers 5.

17

^k Dat de Ouderlingen die wel regeeren ³³ dobbeler eere weerdigh geacht worden, ³⁴ voornemelick die arbeyden in ’t woort ende leere.

k Rom. 15.27. 1.Corinth. 9.11. Galat. 6.6. Philip. 2.29. 1.Thessal. 5.12. Hebr. 13.17.

33 D. meerder ofte overvloediger. Onder welcke eere oock haer onderhoudt verstaen wort, gelijck de volgende verssen uytwijsen, ende het woort eere by den Hebreen alsoo gebruycklick is. Siet Marc. 7.10, 11, etc.

34 Hier uyt blijckt klaerlick datter als van tweederley soorten van Ouderlingen in de gemeynte waren, Namel. eenige die in het woort arbeydden, ende andere die alleen tot de regeeringe der gemeynte gebruyckt wierden: gelijck die oock Voorstanders ofte Regeerders worden genaemt, Rom. 12.8. 1.Corinth. 12.28. ende elders. Want dat sommige dit alsoo willen uytleggen, dat de gene die haer boven andere wel queten ende neerstigh waren in haren dienst met moeyte ende grooten arbeyt, verstaen souden worden, door de woorden arbeyden in het woort, is ongegront, dewijle Paulus sulcke Leeraers die haer niet geheel wel en queten, ofte slapper waren in haren dienst dan andere, noyt en heeft gepresen, noch geseght datse wel regeeren, veel min datse dobbeler eere weerdigh waren.

18

Want de Schrift seght, ^{l 35} Eenen dorschenden osse en sult ghy niet muylbanden. Ende, ^{m 36} De arbeyder is sijnen loon weerdigh.

l Deuter. 25.4. 1.Corinth. 9.9.

35 Siet hier van d’aenteeck. op 1.Cor. 9.9.

m Levit. 19.13. Deuter. 24.14. Matth. 10.10. Luce 10.7.

36 Dese woorden worden gevonden Matth. 10. vers 10.

19

Tegen eenen Ouderlingh ³⁷ en neemt geen beschuldinge aen, anders ⁿ dan onder twee ofte drie getuygen.

37 D. en veroordeelt hem niet alleen niet, sonder genoeghsame getuygen, het welck aen niemant en mocht geschieden, volgens de wet Mosis, Deut. 19.15. maer en neemt selfs geen beschuldinge aen om daer van te oordeelen. De reden is, om dat sulcke die in desen publijcken dienst der regeeringe der gemeynte zijn, alsoose een yeder moeten vermanen, ende de ongeregelde bestraffen, lichtelick tegen haer ongesintheden ende quaetwilligheden konnen verwecken, ende dat selfs het aennemen van de beschuldingen om daer van te oordeelen, een man verdacht maeckt, ende derhalven tot ergernisse der gemeynte, ende tot opsprake over deselve streckt.

n Deut. 19.15.

20

³⁸ Die sondigen, bestraft in tegenwoordigheyt van alle, op dat oock de andere vreese mogen hebben.

38 Namel. onder de Ouderlingen, alsse openbaerlick sondigen, ofte, wanneer sy genoeghsaem overtuyght zijn. Want van dese hadde hy terstont gesproken: het welck nochtans op andere oock kan ende moet geduydt worden, alsoo de redenen des Apostels niet min tegen die en gelden. siet Matth. 18. vers 17.

21

^o Ick betuyge voor Godt, ende den Heere Iesu Christo, ende de uytverkorene Engelen, dat ghy ³⁹ dese dingen onderhoudt ^{p 40} sonder voor-oordeel, niets doende na ⁴¹ toegenegenheyt.

o Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Corinth. 1.23. ende 11.31. Galat. 1.20. Philip. 1.8. 1.Thess. 2.5. ende 5.27. 1.Timoth. 6.13.

39 Namel. die te voren geseght zijn, ende hier na noch geseght sullen worden: welcke om datse den Dienaren der gemeynte aengaen, daerom gebruyckt den Apostel hier by Timotheum eene soo hooge betuyginge.

p Deuter. 17.4. ende 19.18.

40 Of, sonder dat ghy d’een hier in meer voordeel doet, als d’ander, gelijck het Griecks woort prokrima meest beteeckent.

41 Ofte, toeneyginge. Een gelijckenisse genomen van de balance ofte weeghschale, in welcke de een schale meer uytslaet als d’ander.

22

^q En leght niemant ⁴² haestelick de handen op, noch en hebt geen gemeynschap ⁴³ aen anderer sonden: bewaert u selven ⁴⁴ reyn.

q Actor. cap. 6. vers 6. ende 8.17. ende 13.3. ende 19.6. 1.Timoth. 4.14. 2.Timoth. 1.6.

42 D. sonder behoorlicke ende genoeghsame beproevinge van den persoon, sijn leven, ende sijne leere gedaen te hebben

43 Dit kan verstaen worden ofte van de gene die een onbequaem persoon tot den dienst willen kiesen: ofte, van den persoon die, onbequaem zijnde, gekoren wort.

44 D. vry van sulcken sonde, ofte sonder schult: gelijck dit Griecks woort hagnos oock genomen wort, 2.Corinth. 7.11.

23

En drinckt niet langer water ⁴⁵ [alleen,] maer gebruyckt een weynigh wijns, ^r om uwe mage, ende uwe menighvuldige ⁴⁶ swackheden.

45 Het woort alleen, en is wel in den Grieckschen text niet, maer moet nootwendelick daer by verstaen worden, gelijck het gevolgh uytwijst. Want Paulus en verbiedt hem niet water te drincken, maer niet te drincken dan water alleen.

r Psalm 104.15.

46 Namel. daer ghy somwijlen in vervalt by gebreck van genoeghsaem steunsel, ofte voedtsel.

24

Van sommige menschen zijn de sonden ⁴⁷ te voren ^s openbaer, ende gaen voren ⁴⁸ tot [hare] veroordeelinge: ende in sommige oock ⁴⁹ volgen sy naer.

47 Namel. eer sy tot den dienst verkoren worden, gelijck van Simon den toovenaer geseght wort, Actor. 8. vers 18.

s Galat. 5.19.

48 Of, om haer te veroordeelen, Namel. als onbequaem tot den Kerckendienst, D. om haer te verwerpen, ofte tot den dienst der gemeynte niet te verkiesen.

49 Dit verstaen eenige aldus: Dat sommiger lieden ergerlick leven, ofte quade leere, te voren genoegh bekent is, selfs eer men daer van ondersoeck doet, ende derhalven sy sonder swarigheyt konnen voorby gegaen worden: maer sommige souden navolgen, D. eerst bekent worden, na dat behoorlick ondersoeck daer van gedaen is, ende derhalven dat men neerstigh ondersoeck moet doen eer men verkiest. Andere nemen ’t voor bekent worden na dat sy al verkoren zijn, dewijle sy van te voren haer, als de geveynsde plegen te doen, voor eenen tijt wel hebben geschickt, ende dat daerom de gene die haer verkoren hebben aen sulcke secrete sonden, als maer behoorlick ondersoeck gedaen is, geen schult en hebben.

25

Desgelijcks oock de goede wercken zijn te voren openbaer, ende ⁵⁰ daer het anders mede gelegen is, en konnen niet verborgen worden.

50 Gr. die anders hebben, D. welcker goede wercken ende bequaemheyt tot den dienst, noch niet en zijn bekent, maer by gebreck van gelegentheyt, ofte van wegen quade menschen verduystert, die sal Godt te sijner tijt wel aen het licht brengen. Soo wil dan den Apostel dat men hier van oock neerstigh ondersoeck doet.

[fol. 122r]