Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

1 Paulus gaet voort in ’t verklaren van sijne oprechtigheyt ende stantvastigheyt in het voortplanten des Euangeliums onder haer. 6 geen menschen eere noch voordeel by haer soeckende, hoewel hy haer als een Apostel Christi, wel lastigh hadde konnen zijn. 10 Stelt haer voor oogen hoe vriendelick ende heylighlick hy met haer heeft gehandelt, om haer te bewegen tot eenen wandel den Euangelio weerdigh. 13 ende hoe sy sijn woort als Godts, ende niet als eens menschen woort hebben aengenomen. 14 ende navolgers zijn geworden der gemeynten in Iudea, die oock van de hardtneckige Ioden, hare lantslieden vervolght zijn. 15 welcke Ioden, na dat sy Christum gedoot hebben, hare sonden vervullen, ende op welcke de toorne Godts tot den eynde is gekomen. 17 Betuyght daer na sijne groote begeerte om haer weder te sien. 19 dewijle sy sijnen roem ende heerlickheyt zijn in de toekomste Christi.

1

^a WAnt ghy weet selve, broeders, onsen ¹ ingangh tot u, dat die niet ² ydel en is geweest:

a 1.Thess. 1.5, 9.

1 D. eerste komste tot u om het Euangelium onder u te prediken. Siet Act. cap.17. versen 1, 4.

2 D. sonder kracht ofte vrucht.

2

Maer hoewel wy te voren geleden hadden, ende oock ons smaetheyt aengedaen was, gelijck ghy weet, ^{b 3} te Philippis, soo hebben wy [nochtans] vrymoedigheyt gebruyckt ⁴ in onsen Godt om het Euangelium Godts ^c tot u te spreken ⁵ in veel strijts.

b Actor. 16.22.

3 Oock een voornemen stadt in Macedonien, gelijck Act. cap. 16. vers 12. verklaert is. Wat Paulus nu daer gedaen ende geleden heeft, siet oock aldaer.

4 D. door de hulpe ende bystant onses Godts.

c Actor. 17.2.

5 Namel. die ons soo van de hardtneckige Ioden, als van de onwetende Heydenen aengedaen wiert.

3

Want ⁶ onse vermaninge en is niet geweest ⁷ uyt verleydinge, noch ⁸ uyt onreynigheyt, ⁹ noch met bedrogh:

6 Namel. om u tot de gehoorsaemheyt des Euangeliums Christi te brengen.

7 Namel. gelijck der soodaniger was die de wet met het Euangelium vermenghden, om den haet der Ioden te ontgaen. siet. 2.Cor. cap. 11. vers 13, etc. Galat. 5.11. ende elders meer.

8 Namel. gelijck der sulcker was die de Heydenen in hare wellusten toe gaven ende pluymstreken. Siet. 2.Petr. 2.13. Iude vers 10, etc.

9 Namel. om van haer eere, ofte gelt, ofte andere wereltsche voordeelen behendelick te trecken, gelijck 2.Corinth. 11.20. van sommige wort betuyght, ende hier na versen 5, 6. wort verklaert.

4

Maer gelijck wy van Godt ¹⁰ beproeft zijn geweest, dat ons het Euangelium soude ¹¹ toebetrouwt worden, alsoo spreken wy, ^d niet als menschen behagende, maer Gode die onse ¹² herten beproeft.

10 Dat is, bequaem gekeurt, ofte geacht zijn, dat is, proefbaer ofte bequaem gemaeckt zijn. Siet Actor. 9.15. 2.Corinth. 3.5, 6. Galat. 1.15, 16, etc.

11 Dat is, bevolen, ofte by ons in bewaringe geleght worden, om het selve na Godts wille aen andere uyt te deelen. Siet 1.Corinth. 4. versen 1, 2. 2.Corinth. cap. 5. vers 19. 1.Timoth. 1.11.

d Galat. 1.10.

12 Het woort beproeven wort hier een weynigh anders genomen als hier voren, Namelick, voor ondersoecken ofte kennen, gelijck de oprechtigheyt des gouts door vyer beproeft ende gekeurt wort.

5

Want wy en hebben noyt met ¹³ pluymstrijckende woorden omgegaen, gelijck ghy weet, noch met [eenigh] ¹⁴ bedecksel van gierigheyt: ^e Godt is getuyge.

13 Gr. in reden van pluymstrijckinge, Namelick, gelijck de bedriegers plegen, om de herten der menschen aen haer te trecken, niets leerende dan dat sy weten haer aengenaem te zijn.

14 Dat is, om uyt gierigheyt, onder eenigen anderen schijn ofte decksel, yet van u te begeeren.

e Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Cor. 1.23. ende 11.31. Galat. 1.20. Philip. 1.8. 1.Timoth. cap. 5. vers 21. 2.Timoth. 4.1.

6

Noch soeckende eere uyt menschen, noch van u, noch van andere: ^f hoewel wy [u] ¹⁵ tot last konden zijn als Christi Apostelen:

f 1.Corinth. 9.3. 2.Thess. 3.9.

15 Dit nemen sommige voor de autoriteyt ende groot aensien, die hy onder haer niet en heeft willen gebruycken, maer veel meer vriendelickheyt ende nedrigheyt, als tegen teere ende gehoorsame kinderen, gelijck de volgende woorden mede brengen. Siet oock 1.Corinth. 4.21. Andere nemen ’t voor de lastigheyt van onderhoudt, ende andere onkosten, die voor den Apostel ende sijn gevolgh van noode waren, gelijck hy hier oock uytdruckelick van spreeckt, vers 9.

7

Maer wy zijn ¹⁶ vriendelick geweest in het midden van u, gelijck als een voedster hare kinderen koestert:

16 Ofte, sachtmoedigh, goedertieren.

8

Alsoo wy, ¹⁷ tot u seer genegen zijnde, hebben u geerne willen mededeelen niet alleen het Euangelium Godts, maer oock ¹⁸ onse eygene zielen, daerom dat ghy ons ¹⁹ lief geworden waert.[kolom]

17 Gr. u seer begeerende.

18 Dat is, ons’ leven: niet dat het Euangelium niet meerder en is dan het leven, maer om dat het noch swaerder is, ende van meerder toegenegentheyt, het leven voor yemant te stellen, dan het Euangelium mede te deelen.

19 Namelick, van wegen uwen yver in het aennemen des Euangeliums, ende uwe geduldigheyt in het lijden voor het selve.

9

^g Want ghy gedenckt, broeders, onsen arbeyt ende moeyte: want nacht ende dagh ²⁰ werckende, op dat wy niemant onder u en souden lastigh zijn, hebben wy het Euangelium Godts onder u gepredickt.

g Actor. 18.3. ende 20.34. 1.Corinth. 4.12. 2.Corinth. 11.9. ende 12.13. 2.Thess. 3.8.

20 Namelick, met onse handen in het tente maken, om my ende de mijne sonder uwen kost te onderhouden, Actor. 18.3. waer van siet de oorsake, 2.Cor. c. 11. vers 12.

10

Ghy zijt getuygen, ende Godt, hoe heylighlick, ende rechtveerdelick, ende onberispelick wy u, die geloovet, ²¹ geweest zijn.

21 Dat is, ons onder u gedragen hebben.

11

Gelijck ghy weet hoe wy een yegelick van u, als een vader sijne kinderen, vermaenden ende vertroosteden,

12

Ende betuyghden ^h dat ghy soudt wandelen ²² weerdighlick Gode, die u roept tot sijn Koninckrijck ende heerlickheyt.

h Genes. 17.1. 1.Corinth. 7.20. Ephes. 4.1. Philip. 1.27. Coloss. 1.10.

22 Dat is, gelijck het betaemt den genen die Godt kennen, gehoorsaem zijn, ende sijnen name belijden.

13

Daerom dancken wy oock Godt sonder ophouden, dat als ghy het woort ²³ der predikinge Godts van ons ²⁴ ontfangen hebt, ghy dat²⁵ aengenomen hebt, niet [als] der menschen woort, maer (gelijck het waerlick is) [als] Godts woort, ²⁶ dat oock werckt in u die geloovet.

23 Gr. des gehoors, Dat is, dat ghy hebt hooren prediken, ende Godt door sijne Dienaren ons laet hooren. Een Hebreeusche wijse van spreken. Siet Iesa. cap. 53. vers 1. Rom. cap. 10. versen 16, 17.

24 Namel. met de uytwendige ooren.

25 Namel. met der herten ende geloove, gelijck Actor. c. 16. vers 14.

26 Of, die, Nam. Godt, oock werckt, Nam. de versekertheyt van de vergevinge uwer sonden, den vrymoedigen toegangh tot Godt door den Heyligen Geest, liefde tot Godt ende uwen naesten, hope der saligheyt, lijdtsaemheyt, ende dergelijcke deughden.

14

Want ghy, broeders, zijt navolgers geworden der gemeynten Godts, die in Iudea zijn, ²⁷ in Christo Iesu: dewijle oock ghy het selve geleden hebt van uwe ^{28 i} eygene medeburgers, gelijck als sy van de Ioden:

27 Hier mede onderscheyt hy de ware gemeynte der Ioden van de andere Synagogen onder de Ioden, die haer oock voor Godts volck hielden, hoe wel sy de andere hare broederen, die Christum beleden, vervolghden. Siet Actor. cap. 12. vers 1. Hebr. 10.32, etc.

28 Nam. die van de Ioden daer toe opgemaeckt waren. Siet daer van Actor. c. 17. vers 5. Het Griecks woort beteeckent eygentlick de gene die van een stamme, volck, ofte gilde zijn.

i Actor. cap. 17. versen 5, 13.

15

^k Welcke oock ²⁹ gedoot hebben den Heere Iesum, ^l ende hare ³⁰ eygene Propheten: ende ons hebben ³¹ vervolght, ende Gode niet en behagen, ende ³² alle menschen tegen zijn:

k Actor. 7.52.

29 Dat is, ter doot vervolght hebben, ende niet gerust voor dat sy hem door de handen der ongeloovige hebben aen het kruyce doen ombrengen. Siet Actor. 2. vers 23.

l Matth. 23.37. Luce cap. 13. vers 34.

30 Dat is, die uyt haer eygen volck tot haer bysonderlick van Godt waren gesonden.

31 Het Griecks woort beteeckent yemant alsoo vervolgen, dat hy door de vervolginge verjaeght ende uytgeworpen wort.

32 Namel. die hare saligheyt in Christo soecken.

16

^m Ende verhinderen ons ³³ te spreken tot de Heydenen, dat sy saligh mochten worden, op dat sy ³⁴ alle tijt hare sonden ³⁵ vervullen souden. Ende ³⁶ de toorn is over haer gekomen ³⁷ tot den eynde.

m Actor. 17.13.

33 Namelick, het Euangelium Christi, het welck alleen eene kracht Godts ter saligheyt is, Rom. cap. 1. vers 16.

34 Dat is, gelijck voor desen aen Christum, ende sijne Propheten, oock nu aen sijne Apostelen, ende andere uytgesondene. Siet Actor. cap. 7. versen 51, 52.

35 De menschen worden geseght hare sonden, ofte de mate harer sonden te vervullen, wanneer haer voor eenen tijt, door Godts lanckmoedigheyt, het voort gaen in de sonden niet en wort verhindert, tot dat sy op het hooghste zijn gekomen, ende Godt die alsdan met sware straffen te huys soeckt. Siet Genes. 15. vers 16. Matth. cap. 23. vers 32, etc.

36 Namelick, Godts, die haer rechtveerdelick in hare sonden van wegen harer ondanckbaerheyt verhardt. Rom. cap. 9. versen 18, 22. 2.Thess. cap. 2.versen 11, 12.

37 Ofte, ten uytersten. Dit wort van sommige verstaen van de swaerheyt der straffe, ofte des toorns Godts, die Godt soodanige menschen hier ende namaels pleeght over den hals te senden: van andere, wel soo bequamelick, van de geduerigheyt deser straffe, ofte des toorns Godts, welcke dit hardtneckigh geslachte der Ioden is over gekomen korts na dien tijt, wanneer Godt haer met het meerderen deel der andere uyt alle gewesten te Ierusalem vergadert door de Romeynen exemplaerlick heeft gestraft, ende alsoo uytgeroeyt, dat sy noch geen volck meer en zijn, maer verstroyt blijven onder alle volcken, ende in het gemeyn verhardt zijn in hare ongeloovigheyt: het welck de prophetie Danielis Cap. 9. vers 26, etc. ende de woorden Christi, Matth. cap. 23. vers 38. Siet uw’ huys wort woest gelaten, oock schijnen te bevestigen, gelijck oock Matth. cap. 24. vers 15, etc. Luce c. 21. vers 20, etc. Eenige nemen dit woort eynde, voor het eynde der werelt, alsoo dat de toorne Godts van dit volck nimmermeer en soude ophouden: doch dit strijt tegen de belofte ende voorsegginge des Apostels Pauli, Rom. cap. 11. vers 25, etc. mitsgaders 2.Corinth. cap. 3.versen 15, 16. ende andere plaetsen, alwaer van de toekomende bekeeringe van het volck der Ioden tot Christum wort gepropheteert.

17

Maer wy, broeders, ³⁸ van u ³⁹ berooft geweest zijnde ⁴⁰ voor een kleyne wijle tijts, ⁴¹ na het aengesicht, niet na het herte, hebben ons te overvloediger beneerstight om uwe aengesicht ⁴² te sien ⁴³ met groote begeerte.

38 Dat is, van uwe tegenwoordigheyt.

39 Het Griecks woort beteeckent eygentlick sulck een afscheydinge, gelijck een vader van sijne kinderen gescheyden zijnde, haer als weesen alleen laet.

40 Ofte, op een ure tijts. Want Paulus heeft haestelick door der Ioden vervolginge van haer moeten scheyden. Siet Actor. 17.10.

41 D. na de lichamelicke tegenwoordigheyt.

42 D. wederom te sien, ofte tot u te komen.

43 Gr. in vele begeerte.

18

ⁿ Daerom hebben wy willen tot u komen (immers ick Paulus) ⁴⁴ eenmael ende andermael, maer de Sanatas ⁴⁵ heeft ons belet:

n Rom. 1.13. ende 15.22.

44 D. meermael, gelijck Philip. 4.16.

45 Namel. door andere vervolgingen ende verhinderingen, ofte door nieuwe moeyten die hy in andere gemeynten heeft verweckt, die onse tegenwoordigheyt vereyschten.

19

^o Want welcke is ⁴⁶ onse hope, ofte blijdtschap, ofte ⁴⁷ kroone des roems? ⁴⁸ En

o 2.Cor. 1.14. Philip. 2.16. ende 4.1.

46 D. stoffe ofte oorsake van hope ende blijdtschap.

47 D. heerlicke roem, gelijck het volgende vers verklaert.

48 Namel. beneffens andere gemeynten door my tot Christum bekeert, waer over ick in Christo mach roemen, ende my de eeuwige roem, blijdtschap, ende heerlickheyt van Godt uyt genade sal worden vergolden. Siet 2.Timoth. 4.7.

[fol. 117r]

zijt ghy die oock niet voor onsen Heere Iesu Christo in sijne toekomste?

20

Want ghy zijt onse heerlickheyt ende blijdtschap.