Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

1 D’Apostel vermaent de Philippensen tot stantvastigheyt in het geloove, 2 ende twee vrouwen onder haer tot eenigheyt. 4 voorders tot Christelicke blijdtschap. 5 bescheydenheyt. 6 gerustheyt des gemoedts. 8 ende tot verscheydene andere Christelicke deughden. 10 Daer na bedanckt hy de Philippensen van het onderhoudt het welck sy hem door Epaphroditum gesonden hadden: 11 dat hy sulcks niet uyt gierigheyt hadde genooten, alsoo hy geleert hadde gebreck te lijden. 14 Dat sy daer aen wel hadden gedaen, ende meer als alle de andere gemeynten. 18 Dat hy het wel hadde van Epaphrodito ontfangen. 19 ende dat Godt het soude vergelden. 20 Eyndelick besluyt hy desen brief met lofsegginge tot Godt, ende gewoonlicke groetenissen, ende wenschingen.

1

¹ SOo dan, mijne geliefde ende ² seer gewenschte broeders, ³ mijne blijdtschap ^{a 4} ende kroone, ⁵ staet ⁶ alsoo ⁷ in den Heere, geliefde.

1 Namel. dewijle onse burgerlicke verkeeringe in de hemelen is, ende aldaer sulck eene heerlickheyt na lichaem ende ziele van Christo ons bereyt is: gelijck in het laetste van het voorgaende Capittel verklaert wort, waer op dese woorden sien.

2 Gr. seer begeerde, D. die ick met groote begeerte ende genegentheyt des herten beminne, ende na welcke ick seer verlange. siet cap. 1. vers 8.

3 D. die my oorsake gevet, dat ick my over u geloove ende Christelicken wandel verblijde ende verheuge.

a 1.Thess. 2.19.

4 D. een eere ende cieraet van mijnen dienst, door welcken ghy tot Christum bekeert zijt. Alsoo wort een deughtsame vrouwe genaemt een kroone haers mans, Prov. 12.4. ende Godtsalige kinderen een kroone harer ouderen, Prov. 17.6. siet 1.Thess. 2.19. Apoc. 3.11.

5 D. blijft stantvastigh. Een gelijckenisse genomen van krijghslieden, die in den strijt niet en wijcken, noch en vluchten, maer staende blijven. siet 1.Cor. 16.13. Gal. 5.1. Ephes. 6. vers 11. Coloss. 4.12. 2.Thess. 2.15.

6 Namel. gelijck ghy tot noch toe gedaen hebt. Of, gelijck ick u nu onderwesen hebbe.

7 D. in het geloove ende gehoorsaemheyt des Heeren Christi. Of, door de kracht des Heeren.

2

Ick vermane ⁸ Euodiam, ende ick vermane Syntychen, dat sy ⁹ eens gesint zijn ¹⁰ in den Heere.

8 Dese twee vrouwen, gelijck uyt het volgende vers blijckt, waren lidtmaten van de gemeynte der Philippensen, ende hadden veel goets gedaen tot voorderinge des Euangeliums, doch onder haer was eenigh misverstant ende twist geresen, die de gemeynte ergerlick ende schadelick was.

9 Namel. niet alleen aengaende de leere, maer oock aengaende de toegenegentheyt des gemoedts. siet Cap. 2. vers 2. ende 3.16.

10 D. met een soodanige heylige eenigheyt die de Heere ons beveelt, ende die hem aengenaem is.

3

Ende ick bidde oock u, ¹¹ ghy [mijn] oprechte ¹² medegesel, zijt ¹³ dese [vrouwen] ¹⁴ behulpigh, die met my ¹⁵ gestreden hebben in den Euangelio, ¹⁶ oock met Clemens, ende de andere mijne ¹⁷ mede-arbeyders, ¹⁸ welcker namen ^{b 19} zijn ²⁰ in ’t boeck des levens.

11 Siet van dit woort Cap. 2. vers 20. ende 1.Timoth. 1. vers 2. Titum 1.3.

12 Of, jockgenoot. Het Griecks woort beteeckent yemant die een jock t’samen treckt met een ander. Waer door niet verstaen en wort de huysvrouwe van Paulus, gelijck sommige hebben gemeent: want het is seker, dat Paulus niet getrouwt en was als hy den eersten brief schreef tot den Corinthen, gelijck blijckt 1.Corinth. 7.7. ende men leest nergens, noch het is oock niet gelooflick, dat hy daer na getrouwt is. Oock en lijdt de Griecksche tale niet wel dat dit van een vrouwe soude geseght worden. Maer hier door wort verstaen yemant van de Leeraers in de gemeynte der Philippensen, die het jock des diensts des Euangeliums getrouwelick met den Apostel gedragen ende getrocken heeft, gelijck hy soodanigen elders noemt sijnen medestrijder, Phil. 2.25. Philem. vers 2. Een gelijckenisse van twee ossen die t’samen een jock trecken. siet 2.Corinth. 6.14.

13 Namel. die terstont genoemt zijn.

14 Namel. om haer weder tot eenigheyt te brengen.

15 Dit moet verstaen worden, niet dat sy 't Euangelium met Paulo opentlick gepredickt hebben, want dat verbiedt d’Apostel den vrouwen, 1.Corinth. 14. versen 34, 35. ende 1.Timoth. 2.12. maer datse in het bysonder, om de belijdenisse vande leere des Euangeliums, veel tegenspoets ende verdruckingen stantvastelick hebben uytgestaen. D’Apostel gebruyckt hier een gelijckenisse genomen van de gene die om prijs streden. Siet 2.Timoth. 2.5. Hebr. 10.32.

16 Dit kan gevoeght worden, ofte met het woort behulpigh, ofte met het woort gestreden. Of dese Clemens daer na een opsiender der Kercke van Roomen is geweest, is onseker.

17 Namel. in het werck van den dienst des Euangeliums. Siet Rom. 16. versen 3, 9, 21. Philip. 2.25. Philem. versen 1, 24.

18 Dit spreeckt de Apostel van dese sijne mede-arbeyders na het oordeel der liefde, 1.Corinth. 13. vers 7.

b Exod. 32.32. Psalm 69.29. Apocal. 3.5. ende 20.12. ende 21.27.

19 Namel. geschreven, een gelijckenisse genomen van de inschrijvinge der burgeren, ofte der soldaten, in een register, om deselve te kennen, ende voor rechte burgers ofte soldaten te houden.

20 D. in het register der uytverkorene ten eeuwigen leven, waer door Godts besluyt der eeuwige verkiesinge verstaen wort. Siet Exod. cap. 32. versen 32, 33. Luce 10.20. Apoc. 3.5. ende 17.8. ende 20.12, 15.

[fol. 112v]

4

^{c 21} Verblijdt u in den Heere ²² alle tijt: wederom segge ick, Verblijdt u.

c 1.Thess. 5.16.

21 Siet Rom. 12. vers 12. 2.Cor. 13. vers 11. Philip. 3.1.

22 Namelick, niet alleen in tijt van voorspoet, maer oock van tegenspoet ende verdruckinge, alsoo deselve den Christenen saligh zijn, Iacob. 1.2. Siet Cap. 2. versen 17, 18.

5

Uwe ²³ bescheydenheyt zy alle menschen bekent. ^{d 24} De Heere is na by.

23 Of, billigheyt, redelickheyt, welcke een bysondere, treflicke, ende noodige deught is, als yemant niet en blijft staen op het uyterste recht, maer sijnen naesten om vrede ende stichtinge wille toegeeft, ende gelijck als wijckt, soo veel Godts woort ende een goede conscientie kan verdragen. siet Rom. 15. versen 1, 2. 1.Corinth. 9. vers 19. 2.Timoth. 2. vers 24. Tit. 3.2.

d 1.Corinth. 10.11. Hebr. 10.25.

24 D. is over al by ons, ende hoort ende siet alle onse woorden ende doen. Ofte, is na by met sijne toekomste om te oordeelen, wanneer wy van alle onse woorden ende doen sullen moeten reeckenschap geven, Iacob. 5.9.

6

^e Weest in geen dingh ²⁵ besorght: maer laet ²⁶ uwe begeerten in alles, door bidden ende smeecken, met dancksegginge ²⁷ bekent worden by Godt.

e Psalm 55.23. Matth. 6.25. 1.Timoth. 6.8, 17. 1.Petr. 5.7.

25 Namelick, met anghstige bekommernisse, voortkomende uyt mistrouwen van Godts voorsienigheyt, Matth. 6.25. Anders zijn de geloovige oock schuldigh voor de hare te sorgen, 1.Timoth. 5.8.

26 D. de saken die ghy begeert ende versoeckt.

27 Dit wort menschelicker wijse gesproken: want andersins weet Godt van hemselven alle onsen noot ende gebreck beter als wy selve. siet Matth. 6.32.

7

^f Ende ²⁸ de vrede Godts, ²⁹ die alle verstant te boven gaet, sal uwe herten ende uwe ³⁰ sinnen ³¹ bewaren in Christo Iesu.

f Ioan. 14.27. Rom. 5.1. Ephes. 2.14.

28 Siet van desen vrede Rom. 5.1. ende 14.17.

29 D. die een soo groot ende uytnemende goet is, dat het van geen menschelick verstant en kan begrepen, veel weyniger met menschelicke tongen uytgesproken worden.

30 Of, uwe gedachten.

31 Het Griecks woort beteeckent met wacht ofte besettinge tegen de vyanden yet bewaren. siet 1.Petr. 1.5.

8

Voorts, broeders, al wat waerachtigh is, ^{g 32} al wat eerlick is, al wat rechtveerdigh is, al wat ^{h 33} reyn is, al wat ³⁴ lieflick is, al wat ³⁵ wel luydt, soo daer eenige deught is, ende soo daer eenigen lof is, dat selve ³⁶ bedenckt.

g Rom. 13.13.

32 Of, deftigh, statigh.

h 1.Thess. 4.3, 4, 5.

33 Ofte, kuysch.

34 Ofte, vriendelick.

35 Of, van goet geruchte is, daer men wel van spreeckt.

36 Namel. om dat met een ernstigh voornemen ende vlijt voor te stellen ende te betrachten.

9

³⁷ Het gene ghy oock geleert, ende ontfangen, ende gehoort, ende in my gesien hebt, dat doet: ende ³⁸ de Godt des vredes ³⁹ sal met u zijn.

37 Hier verklaert de Apostel breeder het gene hy te voren in ’t gemeyn vermaent hadde, datse hem souden navolgen, Cap. 3. vers 17.

38 Siet Rom. 15. vers 33. ende 16.20. 2.Corinth. 13.11. 1.Thess. 5.23.

39 Namel. met sijne genadige tegenwoordigheyt, bystant, ende zegen.

10

Ende ick ben grootelicks verblijdt geweest ⁴⁰ in den Heere, dat ghy nu een mael wederom ⁴¹ verwackert zijt ⁱ om ⁴² aen my te gedencken: waer aen ghy oock ⁴³ gedacht hebt, maer ghy en hebt ⁴⁴ de gelegentheyt niet gehadt.

40 Siet vers 4.

41 Gr. wederom groeijende, ofte, spruytende geworden zijt. Een gelijckenisse genomen van de boomen, die des winters schijnen verstorven te zijn, ende tegen den somer wederom uytspruyten ende groen worden.

i 2.Corinth. 11.9.

42 D. aen mijnen nootdruft in dese banden. Ofte, voor my te sorgen.

43 Namel. voor desen, hoewel ghy het niet en hebt gesonden.

44 Namel. om de gifte bequamelick aen my over te senden.

11

Niet dat ick [dit] segge ⁴⁵ van wegen gebreck: want ick ^{46 k} hebbe geleert ⁴⁷ vergenoeght te zijn ⁴⁸ in’t gene ick ben.

45 D. als of ick gebreck hadde moeten lijden, ofte niet en konde lijden.

46 Namel. soo uyt Godts woort, als door de ervarentheyt ende oeffeninge.

k 1.Timoth. 6.6.

47 D. te vreden ende wel gerust te zijn. Siet van dese deught 1.Timoth. 6.6. Hebr. 13.5.

48 D. met die dingen die ick hebbe, al zijnse weynigh ende sober. Of, in den staet daer in ick ben.

12

Ende ⁴⁹ ick weet ^{50 l} vernedert te worden, ick weet oock ⁵¹ overvloet te hebben: allesins ende in allen ben ick ⁵² onderwesen, beyde verzadight te zijn, ende honger [kolom] te lijden, beyde overvloet te hebben, ende gebreck te lijden.

49 D. ick hebbe geleert, gelijck te voren.

50 Namel. door armoede ende gebreck: ende daer in te vreden te zijn.

l 1.Corinth. 4.11. 2.Corinth. 11.27.

51 Dat is, overvloet van onderhoudt hebbende, dien recht te gebruycken.

52 De Apostel gebruyckt hier een Griecks woort het welck eygentlick beteeckent onderricht te worden in de verborgentheden van eenige religie, die alle man niet en waren geopenbaert: ende wil daer mede te kennen geven, dat hy dese sake ten vollen verstaet ende geleert heeft.

13

⁵³ Ick vermagh ⁵⁴ alle dingen door Christum die my ⁵⁵ kracht geeft.

53 Dit doet hy daer by, op dat hy dese deught niet en schijne hemselven ende sijne krachten toe te schrijven.

54 Namelick, alle de voorseyde ende dergelijcke dingen.

55 Namelick, door de genade ende wercken sijnes Heyligen Geests, sonder welcke wy niet goets en konnen dencken noch doen. Ioan. 15.5. 2.Corinth. 3. vers 5. Philip. cap. 1. vers 29. ende 2.13.

14

Nochtans hebt ghy wel gedaen, dat ghy ⁵⁶ met mijne verdruckinge ⁵⁷ gemeynschap gehadt hebt.

56 Namelick, die ick hier lijde in banden, gebreck ende armoede.

57 D. deselve u hebt laten ter herten gaen, als ofse u selve aengingh, Hebr. 13. vers 3. Of, hebt oock aen my mededeelinge gedaen in deselve.

15

^m Ende oock ghy Philippensen wetet, dat ⁵⁸ in het begin des Euangeliums, doe ick van Macedonien vertrocken ben, geene gemeynte ⁵⁹ my [yet] mede gedeelt heeft ⁶⁰ tot reeckeninge van uytgeef ende ontfangh, dan ghy alleen.

m 2.Cor. 11.9.

58 D. van dien tijt af dat ick onder u het Euangelium eerstmael gepredickt hebbe.

59 Ofte, met my gemeynschap gehadt en heeft in reeckeninge, etc. Namelick, het zy tot mijn behoef, ofte om aen andere arme gemeynten te behandigen.

60 Een gelijckenisse van getrouwe rentmeesters ofte kooplieden, die neerstelick opteeckenen in hare reeckenboecken wat ende van wien sy yet ontfangen, wat sy uytgeven, ende waer toe sulcks besteet is, om goede reeckenschap te houden ende te konnen geven.

16

Want oock ⁶¹ in Thessalonica hebt ghy my een mael ende ander mael gesonden tot nootdruft.

61 Siet van dese stadt ende des Apostels verblijf in deselve, Actor. cap. 17.

17

Niet dat ick de gave ⁶² soecke, maer ick soecke ⁶³ de vrucht die overvloedigh is ⁶⁴ tot uwe reeckeninge.

62 D. dat het my soo seer soude te doen zijn om uwe gaven die ghy my gesonden hebt.

63 D. dat uw’ geloove door sulcke vruchten overvloedelick betoont worde. Ofte, dat ghy de vrucht ende vergeldinge van dese uwe mildadigheyt rijckelick mooght verkrijgen.

64 D. op dat ick gelijck als in mijn reeckenboeck mach aenteeckenen sulcks van u ontfangen te hebben. Hy siet hier oock op de voorgaende gelijckenisse.

18

Maer ick hebbe ⁶⁵ alles ontfangen, ende ⁶⁶ ick hebbe overvloet: ick ben ⁶⁷ vervult geworden, als ick van Epaphrodito ontfangen hebbe, dat van u [gesonden was, ⁿ als] ⁶⁸ eenen welrieckenden reuck, een aengename offerande, Gode welbehagelick.

65 Namelick, dat ghy my gesonden hebt: gelijck daer na verklaert wort.

66 Dat is, meer als genoegh tot mijn onderhoudt, soo dat ghy niet meer en behoeft te senden, gelijck oock de volgende woorden ick ben, etc. het selve oock te kennen geven.

67 Dat is, hebbe genoegh ende overvloet.

n Hebr. 13.16.

68 Gr. als eenen reuck der welrieckentheyt. D’Apostel siet hier op de danck-offeren des Ouden Testaments, die voorbeelden waren van onse geestelicke danck-offeren in den Nieuwen Testamente, waer onder mede zijn de wercken der weldadigheyt tegen de Dienaren des woorts, ende de arme, die hy verklaert met dese beschrijvinge den Heere seer aengenaem te zijn, om haer daer toe meer ende meer te verwecken. Siet Hebr. cap. 13. vers 16.

19

Doch ⁶⁹ mijn Godt sal ⁷⁰ na sijnen rijckdom ⁷¹ vervullen ⁷² alle uwen nootdruft, ⁷³ in heerlickheyt ⁷⁴ door Christum Iesum.

69 Namelick, in wien ick geloove, ende wien ick diene in sijne gemeynte.

70 Namelick, alsoo alle de goederen deser werelt hem toebehooren, Psalm 24. vers 1. 1.Corinth. 10.26. Ofte, na den rijckdom sijner goetdadigheyt, Ephes. 2.4.

71 D. u overvloedelick geven.

72 D. al wat ghy van noode ende van doen hebt tot uwe onderhoudinge.

73 D. seer heerlick ende mildadelick.

74 Gr. in Christo Iesu.

20

Onsen Godt nu ⁷⁵ ende Vader zy de heerlickheyt ⁷⁶ in alle eeuwigheyt. Amen.

75 Dat is, die onse Vader is door Christum geworden, ende wy sijne kinderen, tot welcke hy vaderlick gesint is, ende die hy vaderlick sal versorgen, Matth. 6.32. Ioan. 20. vers 17.

76 Gr. tot de eeuwen der eeuwen.

21

Groetet alle heylige in Christo Iesu. U groeten de broeders die ⁷⁷ met my zijn.

77 Namelick, hier tot Roomen.

22

Alle de heylige groeten u, ende meest die ⁷⁸ van het huys des Keysers zijn.

78 Gr. uyt, D. eenige die in het hof van den Keyser Nero hem dienen, ende van sijn huysgesin zijn. Siet Cap. 1. vers 13.

23

⁷⁹ De genade onses Heeren Iesu Christi zy met u allen. Amen.

Aen de Philippensen geschreven van Roomen [ende gesonden] door Epaphroditum.

79 Siet Galat. 6.18.

Eynde van den Sendtbrief PAULI aen de Philippensen.