Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 D’Apostel waerschouwt voorders de Philippensen tegen de verleydinge der valsche Apostelen, die de wet ende het Euangelium te samen menghden. 3 ende leert daer tegen, dat niet de uyterlicke besnijdenisse, maer de geestelicke ter saligheyt noodigh is. 4 ’t welck hy met sijn eygen exempel ende geloove bevestight. 5 Ende tot dien eynde verhaelt hy, dat hy oock alle die uyterlicke voordeelen hadde, die dese roemden te hebben. 7 maer dat hy die dingen niet en achtte, noch daer op geen ver-[kolom]trouwen en stelde, maer alleen op Christum. 9 niet steunende op sijn eygene gerechtigheyt die uyt de wet is, maer alleen op de gerechtigheyt Christi, die hy beschrijft met hare vruchten. 12 Bekent evenwel sijne onvolmaecktheyt, hoe seer hy oock na de volmaecktheyt trachtet. 15 Ende vermaent de Philippensen dat sy het selve oock doen, na desen regel, ende na sijn exempel. 18 bestraffende de gene die anders deden, met verkondinge aen haer van het eeuwigh verderf. 20 ende vertroost de ware geloovige met de heerlickheyt, oock des lichaems, die ons de Heere Christus sal toebrengen.

1

VOorts, mijne broeders, ^a verblijdt u ¹ in den Heere. ² Deselve dingen aen u te schrijven ³ en is my niet verdrietigh, ende ⁴ het is u seker.

a Philip. 4.4. Iacob. 1.2. 1.Petr. 4.13.

1 D. om de genade die ons de Heere gedaen heeft. Of, met een vreught die den Heere aengenaem is, Namelick, midden in de verdruckingen.

2 Namel. die ick u te voren mondelinge geleert hebbe. Siet 2.Thessal. 2.15.

3 Of, en is my niet swaer, moeijelick, vervelende.

4 D. het streckt ende is dienstigh tot uwe versekerheyt, om daer door in de waerheyt der Christelicke leere ende in het geloove meer ende meer bevestight te worden.

2

^{b 5} Siet op de honden , siet op de ⁶ quade arbeyders, siet op de ⁷ versnijdinge.

b Iesa. 56.10.

5 D. let op de honden, ende wacht u van de valsche Apostelen, die hy met desen smadelicken name van honden noemt, om haren aert uyt te drucken, datse onbeschaemdelick de rechte Leeraers met hare lasteringen aenbassen ende bijten.

6 D. die wel veel arbeyts ende moeyte aennemen, maer om een quade ende verderflicke leere den menschen in te planten.

7 D. die uyt de besnijdenisse zijn, daer op roemen, ende leeren dat de besnijdenisse ter saligheyt noodigh is. ’t Welcke niet so seer een besnijdinge, als wel een versnijdinge met recht mach genoemt worden. D’Apostel verandert hier seer aerdighlick het woort besnijdinge in versnijdinge, om dat deser valscher Apostelen leere de menschen diese aennemen, van Christo afsnijdt, ende haer ten verderve als in stucken versnijdt.

3

^c Want ⁸ wy zijn ⁹ de besnijdinge, wy die ^d Godt ¹⁰ in den Geest dienen, ende ¹¹ in Christo Iesu roemen, ende niet in ¹² het vleesch en betrouwen:

c Deuter. 10.16. ende 30.6. Ierem. 4.4. Rom. 2.29. Coloss. 2.11.

8 Namel. die onse gerechtigheyt in Christo alleen soecken ende stellen, gelijck hier na verklaert wort.

9 D. de rechte besnijdinge die voor Godt geldt, welcke is de inwendige besnijdinge des herten. Siet Rom. 2.29.

d Ioan. 4.24.

10 Of, met den geest, D. inwendelick met de ziele ende ’t herte, Ioan. 4.24. Ephes. 6.18. Of, door de kracht des H. Geests.

11 Namelick, dat wy in hem ende in sijne gerechtigheyt alleen onse saligheyt hebben, 1.Corinth. 1.30, 31.

12 D. op die uyterlicke ceremonien der wet of uyterlicke besnijdinge des vleeschs, ende onderhoudinge der selve, om daer door saligh te worden. Ende wort gestelt tegen het woort geest, te voren gebruyckt.

4

¹³ Hoewel ick hebbe, dat ick oock in het vleesch betrouwen mochte: Indien ¹⁴ yemant anders meynt te betrouwen in het vleesch, ^{e 15} ick noch meer:

13 Gr. hoewel ick betrouwen hebbe oock in het vleesch, D. hoewel ick oock stoffe hebbe aengaende die uyterlicke besnijdinge ende andere ceremonien der wet, mitsgaders de uyterlicke voordeelen der Ioden, om daer op te betrouwen, Namel. soo men sijn vertrouwen om saligh te worden daer op mochte stellen.

14 Nam. van dese valsche Apostelen die altijt op dat uyterlicke seer roemden, ende daer in hare saligheyt sochten.

e 2.Cor. 11.21.

15 D. ick soude daer in noch meer stoffe hebben om te vertrouwen.

5

¹⁶ Besneden ten achtsten dage, uyt het geslachte ^f Israëls, van de stamme ^g Benjamin, een Hebreer uyt de Hebreen, ¹⁷ na de wet ^h een Pharizeer:

16 Gr. achtdaeghsche besnijdenisse.

f 2.Cor. 11.22.

g Gen. 49.27.

17 D. ten aensien van het verstant der wet: ofte, uyt die drie secten die onder het Ioodsche volck waren, Sadduceen, Essenen, ende Pharizeen, was ick toegedaen de secte der Pharizeen, die de allerbescheydenste wiert gehouden, Actor. 26.5.

h Actor. 23.6.

6

¹⁸ Na den yver ⁱ een vervolger ¹⁹ der gemeynte: na de rechtveerdigheyt ²⁰ die in de wet is, ²¹ zijnde onberispelick

18 Namel. voor de onderhoudinge der ceremonien der wet: waer in de valsche Apostelen oock seer doch verkeerdelick yverden.

i Actor. 8.3. ende 9.1. ende 22.3, 4. Galat. 1.13. 1.Timoth. 1.13.

19 Namel. der Christenen, die hare saligheyt niet en sochten in de wercken der wet, maer in Christo alleen.

20 D. die de wet uyterlick van de menschen eyscht.

21 Namelick, alsoo dat de menschen my niet en konden bestraffen over eenige moetwillige overtredinge der wet, dewijle mijne uyterlicke wercken de wet Godts gelijckformigh waren. Waer door hy verklaert nochtans niet gerechtveerdight te zijn, 1.Corinth. 4.4.

7

^k Maer ’t gene ²² my gewin was, dat hebbe ick om Christi wille ²³ schade geacht.

k Matth. 13.44.

22 Gr. die my winsten waren, Dat is, dat ick in dien tijt achtede my nut ende voorderlick te zijn ter saligheyt.

23 D. daer en tegen als schade aenbrengende verworpen.

8

Ia gewisselick ²⁴ ick achte oock ²⁵ alle dingen schade te zijn, ^l om de uytnemenheyt ²⁶ der kennisse Christi Iesu mijns Heeren: om wiens wille ick ²⁷ alle die dingen schade gereeckent hebbe, ende achte die ²⁸ dreck te zijn, op dat ick ²⁹ Christum moge gewinnen,

24 Dat is, ick hebbe dat niet alleen soo geacht als ick eerst tot Christum bekeert ben geweest, maer achte het als noch soo: ende blijve by deselve meeninge.

25 Namelick, door welcke de menschen hare saligheyt soecken buyten Christum.

l Iesai. 53.11. Ierem. 9.23. Ioan. 17.3. Coloss. 2.2.

26 Namelick, niet der bloote kennisse alleen, maer der salighmakende kennisse, die met vertrouwen ende geloove vergeselschapt is, Ioan. 17. vers 3. gelijck de woorden mijns Heeren, oock te kennen geven.

27 Gr. alle dier dingen schade geleden hebbe.

28 Het Griecks woort beteeckent eygentlick dingen die ofte van de honden uytgeworpen, ofte den honden voorgeworpen worden: Dat is, vuyle ende verwerpelicke dingen.

29 D. der gerechtigheyt Christi deelachtigh worden, het welck het grootste gewin is.

9

Ende ³⁰ in hem ³¹ gevonden worde, ³² niet hebbende mijne rechtveerdigheyt ³³ die uyt de wet is, maer ³⁴ die door het geloove Christi is, [namelick] ³⁵ de rechtveerdigheyt ^{m 36} die uyt Godt is ³⁷ door het geloove:

30 Dat is, in sijne gemeynschap, hem door den geloove ingelijft, ende sijner gerechtigheyt deelachtigh zijnde.

31 Namel. in het gerichte Godts.

32 Dat is, my niet verlatende op mijne eygene gerechtigheyt.

33 Dat is, die bestaet in volkomene onderhoudinge der wet, soo der zeden als der ceremonien.

34 Dat is, die men verkrijght als men in Christum gelooft, ende sijne gerechtigheyt daer door aenneemt: ende die den geloovigen van Godt uyt genade als hare gerechtigheyt wort toe-gereeckent.

35 Nam. Christi.

m Rom. 1.17. ende 3.21.

36 D. die Godt ons schenckt ende genadelick toereeckent, Rom. 4.6.

37 Gr. in: D. die wy verkrijgen ende ons toe-eygenen door ’t geloove, als door een geestelick instrument waer door dese gerechtigheyt aengenomen wort.

10

³⁸ Op dat ick ³⁹ hem ⁴⁰ kenne, ende

38 Hier mede beschrijft hy het ware salighmakende, ende rechtveerdighmakende geloove waer in het selve bestaet, waer op het siet, ende wat het voort brenght.

39 Namelick, Christum.

40 Siet vers 8.

[fol. 112r]

⁴¹ de kracht sijner opstandinge, ⁿ ende ⁴² de gemeynschap sijns lijdens, ⁴³ sijne doot gelijckformigh wordende:

41 D. de vruchten ende weldaden die hy door sijne doot ons verkregen hebbende, door sijne opstandinge krachtelick toe-eygent ende toebrenght, Namel. onse rechtveerdighmakinge voor Godt, ende de kracht om uyt den doot der sonden op te staen. Siet Rom. cap. 4. vers 25. ende 6. versen 3, 4, etc. ende cap. 8. vers 11. 1.Petr. 4.1, 2.

n Rom. 8.17. 2.Corinth. 4.10. 2.Timoth. 2.11, 12. 1.Petr. 4.13.

42 D. op dat ick deel hebbe aen de vruchten des lijdens Christi, Namel. dat ick daer door van de straffe der sonden verlost, ende tot een nieuw leven opgeweckt werde, ende om sijnent wille geerne verdrage alle lijden, kruys, ende verdruckinge, die my om sijnent wille soude mogen over komen.

43 Namelick, den ouden mensche in my gedoodet zijnde, Rom. 6.5, 6. ende om sijnent wille den gantschen dagh gedoodet wordende, Rom. 8.36.

11

⁴⁴ Of ick eenighsins moge komen ⁴⁵ tot de wederopstandinge der dooden.

44 Dese woorden en beteeckenen hier niet eenige onsekerheyt deser sake, maer de swaerheyt om die te verkrijgen, om daer mede den lust ende vlijt op te scherpen. Ende is de sin, Daer na vlijtelick trachtende of ick eenighsins, etc.

45 Namel. de salige opstandinge der rechtveerdige, ende daer door tot de eeuwige heerlickheyt ende gelucksaligheyt, Luce 14.14. Ioan. 6.39 40, 44, 54. Daerom de geloovige ende rechtveerdige alleen genaemt worden kinderen der opstandinge, Luce 20.36. Niet dat de godtloose oock niet en sullen opstaen, Dan. 12. vers 2. Actor. 24.15. maer hare opstandinge sal zijn ter verdoemenisse, Ioan. 5.29. ende over sulcks meer een val als een opstandinge.

12

Niet dat ick ⁴⁶ het alreede gekregen hebbe, ofte alreede ⁴⁷ volmaeckt ben: maer ⁴⁸ ick jage daer na, ⁴⁹ of ick het oock grijpen mochte, ⁵⁰ daer toe ⁵¹ ick van Christo Iesu oock gegrepen ben.

46 Namel. de volmaecktheyt der wedergeboorte in desen leven.

47 Namel. in wedergeboorte.

48 Gr. ick vervolge, Namel. met groote lust ende vlijt.

49 Daer mede hy niet en wil seggen dat hy onseker is of hy het verkrijgen sal, maer aenwijst de swaerheyt van de sake ende sijnen yver daer na, gelijck in ’t voorgaende vers.

50 D. om welcke te verkrijgen.

51 D. van Christo gelijck als gegrepen ende gevangen, als ick sijne Kercke vervolgende, ende gelijck als in ’t verderf loopende, op den wegh na Damascum van hem aengegrepen ende tot hem bekeert ben, Actor. cap. 9. Siet dergelijck 1.Corinth. 13.12.

13

Broeders, ⁵² ick en achte niet dat ick selve het gegrepen hebbe.

52 D. ick en laet my dat niet voorstaen, gelijck sommige souden mogen dencken, om dat ick soo seer roeme van de gemeynschap met Christo ende sijne weldaden.

14

Maer ⁵³ een dingh [doe ick,] ⁵⁴ vergetende het gene ⁵⁵ dat achter is, ende ⁵⁶ streckende my ⁵⁷ tot het gene dat voren is, ^{o 58} jage ick ⁵⁹ na het wit ⁶⁰ tot den prijs ⁶¹ der roepinge Godts, ⁶² die van boven is ⁶³ in Christo Iesu.

53 Namelick, als het voornaemste daer in ick my met alle vlijt oeffene, Psalm 27.4. Luce 10.42.

54 D. niet te vreden zijnde met het gene van my goets soude mogen gedaen zijn voor desen.

55 D. dat voorby is, waer mede verstaen wort het gene hy tot noch toe gedaen heeft, oock nu bekeert zijnde tot Christum. Een gelijckenisse genomen van de gene die in een loopbaen alreede verre geloopen zijn, ende de afgeloopene plaetse achter haer laten. siet 1.Corinth. 9.24.

56 Of, uytstreckende, gelijck de loopers haer hooft, hals, armen, ende lichaem voorwaerts uytstrecken om te stercker te loopen: by welcke gelijckenisse hy verklaert sijnen grooten ende neerstigen vlijt, die hy met alle macht aenwendt om daer toe te geraken.

57 D. dat noch afgeloopen moet worden, om tot het eynde ofte perck te komen. Of, tot beloften des Euangeliums, die ons voor zijn gestelt om die te bekomen ende te grijpen.

o 1.Cor. 9.24. 2.Timoth. 4.7.

58 Gr. vervolge: gelijck vers 12.

59 D. na het perck aen het eynde der loopbane gestelt, na welcke de loopers met strijt loopen om die eerst te grijpen, ende alsoo den prijs te gewinnen.

60 Gr. brabeion, waer door verstaen wort een kroone ofte andere vereeringe die gegeven wiert den genen die in de loopbaen gewonnen hadde. Ende verstaet de Apostel daer door de eeuwige saligheyt, die hy noemt een kroone der gerechtigheyt, 2.Timoth. 4.8.

61 D. die gegeven sal worden den genen, die Godt krachtelick heeft geroepen tot de gemeynschap der saligheyt, ende die dese roepinge gehoorsaem zijn, ende volgens dien tot den eynde toe dese loopbaen stantvastelick uytloopen.

62 D. die ons van Godt uyt den hemel gewordt, ende ons tot de hemelsche gelucksaligheyt noodight ende brenght.

63 D. die door de verdiensten Christi alleen te verkrijgen is, ende die om deselve, ende door hem ons gegeven wort.

15

Soo vele dan als wy ⁶⁴ volmaeckt zijn, laet ons ⁶⁵ dit gevoelen: ende indien ghy ⁶⁶ yet andersins gevoelt, oock ⁶⁷ dat sal u Godt openbaren.

64 Door dit woort en verstaet de Apostel niet de gene die in de onderhoudinge der wet geheel souden volmaeckt zijn, want dat heeft hy te voren van hemselven ontkent, versen 12, 13. maer de gene die de hooftstucken der Christelicke religie wel ende grondelick verstaen, ende daer in gelijck als tot volwassenen ouderdom gekomen zijn, Ephes. 4.13. tegen dewelcke gestelt worden de gene die noch als kinderen zijn in kennisse. siet 1.Corinth. 2.6. ende 3.1. Hebr. 5.13, 14.

65 Namel. dat van my hier te voren geleert is: Namel. van de rechtveerdighmakinge des menschen voor Godt, vers 9. ende van onse onvolmaecktheyt in dit leven, vers 12. ende dergelijcke.

66 Namel. in saken van minder gewichte.

67 Namel. doende u metter tijt in kennisse toenemen ende opwassen, mits dat ghy u leersaem aenstelt, ende de middelen daer toe neerstelick gebruyckt. Dit seght hy niet van heymelicke openbaringen buyten het woort Godts, maer van de ordinarise openbaringen ofte bekentmakingen, die hy doet door de predicatien sijnes woorts, vergeselschapt met de verlichtinge sijnes Geests. Ende wort dit geseght voornamelick tot troost van de swacke, die noch niet recht en konden verstaen dat de wet der ceremonien geheel was afgedaen: dat namelick Godt haer metter tijt dat selve oock soude geven te verstaen. Siet hier van oock Rom. cap. 14.

16

Doch ⁶⁸ daer wy toe gekomen zijn, laet ons [daer in] ^p na ⁶⁹ den selven regel wandelen, ^q laet ons het selve gevoelen.

68 D. in die stucken der leere tot welcker verstant wy door de genade Godts zijn gebracht.

p Galat. 6.16.

69 D. na de kennisse die wy daer van hebben uyt Godes woort, het welck als een regel of richtsnoer is, waer na wy ons geloove ende wandel moeten richten.

q Rom. 12.16. ende 15.5. 1.Cor. 1.10. Philip. 2.2. 1.Petr. 3.8.

17

Weest ⁷⁰ mede ^{r 71} mijne navolgers, broeders, ende merckt op de gene die ⁷² alsoo wandelen, gelijck ghy ons ^s tot een voorbeelt hebt.

70 Of, te samen, te gelijck,

r 1.Corinth. 4.16. ende 11.1. 1.Thess. 1.6.

71 Namel. in gevoelen, ende in wandel. siet 1.Corinth. 11.1.

72 Namel. als ick wandele: gelijck in’t volgende verklaert wort.

s 2.Thess. 3.9. 1.Petr. 5.3.

18

^t Want ⁷³ vele wandelen [anders:] van de welcke ick u ⁷⁴ dickmael geseght hebbe, ende ⁷⁵ nu oock ⁷⁶ weenende segge, datse ⁷⁷ vyanden des kruyces Christi zijn. [kolom]

t Rom. 16.17.

73 Namel. van de Leeraers, die het woort prediken, ende wandelen in hare beroepinge niet gelijck wy doen.

74 Namel. als ick by u was, u-lieden voor deselve in mijne predicatien waerschouwende.

75 Namel. door dit mijn schrijven.

76 D. met droefheyt des herten, ontstaende daer uyt, dat dese lieden met hare valsche leere ende ongeregelt leven de gemeynte verleyden ende verstooren, ende haer selven het verderf over den hals halen.

77 D. toonende datse vyanden zijn van de leere waer door geleert wort dat de menschen niet door de onderhoudinge van de wet, maer door de eenige offerande Christi aen het kruyce geschiet, saligh worden, 1.Corinth. 1.23, 24. ende 2.2.

19

⁷⁸ Welcker eynde is ’t verderf, welcker ⁷⁹ Godt is de buyck, ende [welcker] ⁸⁰ heerlickheyt ⁸¹ is in hare schande, dewelcke ⁸² aerdsche dingen ⁸³ bedencken.

78 D. die eyndelick van Godt met de eeuwige verdoemenisse sullen gestraft worden, Apoc. cap. 19. versen 20, 21. Siet oock cap. 1. vers 28.

79 D. die in plaetse van Godt te dienen, en sijn eere te verbreyden, anders niet en soecken dan een lecker ende gemackelick leven te leyden, ende haren buyck, als of het haren Godt ware, te dienen.

80 D. eere diese by de menschen soecken, ende waer op sy roemen.

81 D. soecken hare eere in ’t gene dat haer schandelick is, D. sal haer gedijen tot tijtlicke ende eeuwige schande. Of, tot hare schande.

82 D. tijtlicken wellust ende gemack.

83 Ofte, bevroeden, D. met de sinnen ende verstant na trachten.

20

^v Maer ⁸⁴ onse wandel ⁸⁵ is in de hemelen, ^{x 86} waer uyt wy oock den Salighmaker ⁸⁷ verwachten, [namelick] den Heere Iesum Christum:

v Hebr. 13.14.

84 Of, burgerschap, D. burgerlicke verkeeringe, ende wijse van leven der rechte Christenen. siet Cap. 1. vers 27.

85 D. is soodanigh dat deselve altijt trachten, niet na aerdsche dingen, maer na hemelsche, ende na de heerlickheyt die in de hemelen is wech geleght. siet Coloss. 3.1, 2.

x 1.Cor. 1.7. 1.Thess. 1.10. Tit. 2.13.

86 Gr. uyt welcke, Namel. plaetse der hemelen. Siet dergelijcke Matth. 2.9.

87 Namel. om te komen oordeelen de levende ende de doode, Actor. 1.11.

21

^y Die ons ⁸⁸ vernedert lichaem ⁸⁹ veranderen sal, op dat het selve ⁹⁰ gelijckformigh worde ⁹¹ sijnen heerlicken lichame, ⁹² na de werckinge waer door hy oock alle dingen hemselven kan onderwerpen.

y 1.Corinth. 15.51. Coloss. 3.4. 1.Ioan. 3.2.

88 Gr. het lichaem onser vernederinge, of, ons lichaem der vernederinge, D. dit ons sterflick ende verderflick lichaem.

89 Het Griecks woordt beteeckent in gedaente ofte hoedanigheyt veranderen. Siet 1.Corinth. 15.52, etc.

90 Namel. in onverderflickheyt, onsterflickheyt, ende andere geestelicke eygenschappen. Siet 1.Corinth. 15.48, 49

91 Gr. den lichame sijner heerlickheyt, of, sijn lichaem der heerlickheyt, Namel. het welck hy na sijne opstandinge, ende nu noch in den hemel heeft.

92 D. na sijne Godtlicke ende almogende kracht, waer door hy alles vermagh, ende derhalven oock de opweckinge ende veranderinge onser lichamen te wege kan brengen.