Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

1 Den Apostel gaet voort in de vermaningen, ende eerst tot onderlinge liefde, na het exempel Godts ende Christi. 3 Vermaent haer voorders afstant te doen van alle onkuysheyt, gierigheyt die afgoderije is, sotten klap, etc. ende verklaert dat soodanige het Rijcke der hemelen niet en sullen besitten. 8 Ende dewijle sy nu in ’t licht zijn, dat sy moeten wandelen als kinderen des lichts. 11 ende geen gemeynschap meer hebben met de wercken der duysternisse, maer die bestraffen. 15 Vermaent haer voorder, dat sy voorsichtelick wandelen, ende als wijse den tijt uytkoopen. 18 Dat sy niet droncken en zijn, maer vol des Geests. 19 Dat sy den Heere psalmen ende lofsangen singen. 21 Vermaent in het gemeyn dat sy malkanderen onderdanigh zijn in de vreese Godts. 22 maer bysonderlick de vrouwen, dat sy hare mannen, gelijck de gemeynte Christo, onderdanigh zijn. 25 Desgelijcks vermaent hy de mannen dat sy hare vrouwen lief hebben, gelijck Christus sijne gemeynte lief gehadt heeft, 28 ende gelijck yemant sijn eygen lichaem lief heeft. 31 Bewijst oock uyt Godts instellinge, dat man ende vrouwe een vleesch zijn, ende duydt dat oock op Christum ende sijne gemeynte. 33 ende besluyt met een vermaninge aen man ende vrouwe.

1

ZYt dan ¹ navolgers Godts, als geliefde kinderen:

1 Namelick, in het vergeven van malkanders gebreken, ende misdaden, gelijck in het laetste vers van het voorgaende Capit. uytgedruckt wort.

2

^a Ende wandelt in de liefde, ^b gelijckerwijs oock Christus ons lief gehadt heeft, ^c ende hemselven voor ons heeft over gegeven tot een offerande ende een slacht-offer Gode, ² tot eenen welrieckenden reuck.

a Ioan. 13.34. ende 15.12. 1.Thessal. 4.9. 1.Ioan. 3.23. ende 4.21.

b Galat. 2.20. Titum 2.14. 1.Petr. 3.18.

c Hebr. 8.3. ende 9.14.

2 Gr. tot eenen reuck der welrieckenheyt. Een gelijckenisse genomen van de offeranden des Ouden Testaments. Siet Genes. 8.21. welcke eenen welrieckenden reuck voor Godt worden geseght te hebben, niet om haer selfs wille, maer om de beduydinge die sy hadden op Christi offerande ende gehoorsaemheyt. Siet Psalm 40.7. Hebr. cap. 10. vers 8, etc.

3

^d Maer hoererije ende alle ³ onreynigheyt, ofte gierigheyt, en laet oock onder u niet genaemt worden, gelijckerwijs het den heyligen betaemt:

d Marc. 7.21. Ephes. 4.29. Coloss. 3.5.

3 Ofte, vuyligheyt.

4

Noch oneerbaerheyt, noch sot geklap, ofte ⁴ geckerije, welcke niet en betamen: maer veel meer ⁵ dancksegginge.

4 Gr. Eutrapelia, welck woort somwijlen in ’t goede genomen wort voor eerlicke vermaecklicke redenen, die in tijden ende gelegentheden geoorloft ende stichtelick zijn, gelijck daer van exempelen zijn in Godts woort, 1.Reg. 18.27. maer het wort hier in het quade genomen voor geckerije, ofte spotterije, die dertele menschen ende spotvogels onder malkanderen tot vermakinge plegen voort te brengen, ende men eygentlick guyterije noemt.

5 Gr. Eucharistia, D. dancksegginge: hoewel dit woort hier wat breeder wort genomen voor woorden die aengenaem ende danck weerdigh zijn.

5

^e Want dit weet ghy, dat geen hoereerder, ofte onreyne, ofte gierigaert, ⁶ die een afgodendienaer is, erfenisse en heeft in het Koninckrijcke ⁷ Christi ende Godts.

e 1.Cor. 6.10. Gal. 5.19. Col. 3.5. Apoc. 22.15.

6 Namelick, om dat hy sijn vertrouwen stelt op het goet, ende daer in sijn leven ende gelucksaligheyt stelt, in plaetse van dat selve te stellen ende soecken in den levendigen Godt. Siet Col. 3.5. 1.Tim. 6.17.

7 Niet dat dit twee Koninckrijcken zijn, maer om dat Christus als Middelaer het selve heeft verworven, ende eerst ingenomen, ende wy met hem van Godt in de besittinge van ’t selve geset sullen worden. Siet Apoc. 3.21.

6

^f Dat u niemant en verleyde met ydele woorden: want om dese dingen komt de toorne Godts over ⁸ de kinderen der ongehoorsaemheyt.

f Ierem. 29.8. Matth. 24.4. Marc. 13.5. Luce 21.8. Coloss. 2.4, 18. 2.Thess. 2.3. 1.Ioan. 4.1.

8 Dat is, die der ongehoorsaemheyt, als kinderen haren vader, zijn over gegeven, gelijck Cap. 2. vers 2.

7

Soo en zijt dan hare medegenooten niet.

8

^g Want ghy waert eertijts ⁹ duysternisse, maer nu zijt ghy ¹⁰ licht in den Heere: wandelt als ¹¹ kinderen des lichts:

g 1.Thess. 5.4.

9 D. duyster ofte onwetende van verstant, om het goet van het quaet behoorlick te onderscheyden. Siet Cap. 4. vers 18.

10 D. door Godts Geest verlicht om het goet van het quaet te onderscheyden, ende andere met een goet exempel als lichten voor te gaen.

11 D. die des lichts des Euangeliums deelachtigh zijt, ende daer van belijdenisse doet, ende u daer van noemt ende roemt, gelijck kinderen van haren vader, 1.Thessal. 5. vers 5.

9

(^h Want ¹² de vrucht des Geests is in alle goedigheyt, ende rechtveerdigheyt, ende waerheyt.)

h Galat. 5.22.

12 D. werckinge: of, ’t gene de Heylige Geest voort brenght.

10

¹³ Beproevende wat den Heere welbehaeghlick zy.

13 D. neerstelick ondersoeckende, ende na ondersoeck preuve daer van gevende, ende doende, gelijck Rom. 12.2.

11

ⁱ Ende en hebt geen gemeynschap met de ¹⁴ onvruchtbare wercken der duysternisse, maer ¹⁵ bestraftse oock veel eer.

i Matth. 18.17. 1.Cor. 5.8. ende 10.20. 2.Cor. 6.14. 2.Thess. 3.14.

14 Dat is, die niet alleen geen goede vruchten, maer niet dan quade vruchten voort en brengen.

15 Namelick, altijt door uwen Christelicken wandel: ende door Godts woort, wanneer sulcks met vrucht kan geschieden. Siet 1.Corinth. 14.24. Anders seght oock Christus dat sulcke peerlen voor verckens niet en moeten gestroyt worden, Matth. 7.6.

12

Want het gene heymelick van haer geschiet, is ¹⁶ schandelick oock te seggen.

16 Veel meer dan is ’t schandelick te doen.

13

^k Maer alle dese dingen, ¹⁷ van het licht bestraft zijnde, worden openbaer. Want al dat openbaer maeckt, ¹⁸ is licht.

k Ioan. 3.20.21.

17 Ofte, bestraft zijnde, worden van ’t licht geopenbaert.

18 D. den lichte gelijck, namelick, in het suyveren ende verklaren van alle dingen. Want Godts woort, ende de goede exempelen der geloovige, zijn het vyer gelijck, dat verlicht ende suyvert. Siet Matth. 5.16. 1.Corinth. 3.13.

14

Daerom ¹⁹ seght hy, ^l Ontwaeckt

19 Sommige nemen dit voor de woorden des Apostels, die door den Geest Christi gedreven zijnde alsoo spreeckt, gelijck de Propheten doorgaens betuygen, Soo spreeckt de Heere, namelick, door my tot u. Andere nemen het voor een verhael van woorden uyt de Propheten, die Paulus te samen voeght ende verklaert. Siet Iesa. 9. vers 1. ende 26.19. ende 60.1. waer in de somma van de bekeeringe des menschen is begrepen.

l Rom. 13.11. 1.Thessal. 5.6.

[fol. 109r]

ghy ²⁰ die slaept, ende staet op uyt den dooden, ende Christus sal ²¹ over u lichten.

20 Namelick, den geestelicken slaep der sonde ende doot der sonde, zijnde wacker ende levendigh gemaeckt door ’t woort ende den Geest Christi, gelijck Cap. 2. vers 1. geseght is. Welcke vermaninge ten deele de geloovige aengaet, die somwijlen oock in eenige gemeyne sonden slapen, ten deele de ongeloovige, die in deselve sonden doot zijn. De eerste vermaent hy wacker te worden door de kracht des Geests Godts, welcker sy alreede deelachtigh zijn: de andere, uyt den dooden op te staen, op dat sy door sulcke vermaningen de levendighmakende kracht Christi gevoelende, oock der selve souden gehoorsaem zijn, gelijck Lazarus uyt den lichamelicken doot door Christi woort ende kracht is opgestaen, Ioan. 11.43, 44.

21 Namelick, als de sonne der gerechtigheyt, om u wel te leyden, ende als kinderen des daeghs voorsichtelick te doen wandelen, gelijck het volgende vers verklaert.

15

^m Siet dan hoe ghy voorsichtelick wandelt: niet als onwijse, maer als wijse.

m Coloss. 4.5.

16

ⁿ Den ²² tijt uytkoopende, dewijle ²³ de dagen boos zijn.

n Rom. 13.11.

22 Dat is, de goede occasien van wel doen ende andere Christo te winnen voorsichtelick waernemende, een gelijckenisse genomen van wijse kooplieden.

23 Namelick, soo van wegen de ongeregeltheyt der menschen, als van wegen de vervolgingen. Hy gaet dan voort in de gelijckenisse genomen van kooplieden, die in diere ende sorgelicke tijden allervoorsichtighst moeten zijn, om haren handel wel te drijven, de quade gelegentheden te mijden, ende de goede niet te versuymen.

17

Daerom en zijt niet onverstandigh, ^o maer verstaet welcke de wille des Heeren zy.

o Rom. 12.2. 1.Thessal. 4.3.

18

^p Ende en wort niet droncken in wijn, ²⁴ waer in overdaet is, maer ²⁵ wort vervult met den Geest:

p Proverb. 23.29. Iesa. 5.11, 22. Luce 21.34.

24 Namel. wanneer die misbruyckt wort tot dronckenschap, ende niet gebruyckt tot nootdruft ende matige vrolickheyt.

25 D. soeckt uwe vermakingen niet in vleeschelicke wellusten, maer in geestelicke vermakingen, waer van het gesangh een van de voornaemste is.

19

^q Sprekende onder malkanderen met ²⁶ psalmen, ende lofsangen, ende geestelicke liedekens: singende, ende psalmende den Heere ²⁷ in uw’ herte:

q Coloss. 3.16.

26 Dese drie soorten van geestelicke gesangen dienen tot eenen eynde, namelick, om den geest te vermaken: ende worden van sommige alsoo onderscheyden, dat psalmen allerley geestelicke gesangen zijn, die niet alleen met de stemme, maer oock met snarenspel geoeffent worden: lofsangen, danckseggingen tot Godt, ofte lofdichten van Godts genade tegen ons: ende geestelicke liedekens sulcke dichten in welcke allerley geestelicke leeringen worden begrepen. Siet oock Coloss. 3.16. ende schijnen dese verscheydene namen uyt de verscheydene opschriften der Psalmen Davids genomen te zijn.

27 D. niet alleen met de tonge ofte instrumenten, maer oock met der herten.

20

^r Danckende alle tijt over alle dingen Godt ende den Vader, in den name onses Heeren Iesu Christi:

r Coloss. 3.17. 1.Thessal. 5.18.

21

Malkanderen ²⁸ onderdanigh zijnde ²⁹ in de vreese Godts.

28 Ofte, onderworpen, D. een yeder na sijn beroep den anderen met eerbiedinge voorgaende, ofte malkanderen in nederigheyt bejegenende, Philip. cap. 2. vers 3.

29 D. alsoo nochtans, dat de vreese Godts altijt de regel ende richtsnoer zy van uwe onderdanigheyt.

22

^f[s] Ghy vrouwen weest uwe eygene mannen onderdanigh, ³⁰ gelijck den Heere:

f[s] Genes. 3.16. 1.Corinth. 14.34. Coloss. 3.18. Titum 2.5. 1.Petr. 3.1.

30 Namelick, Iesu Christo. gelijck uytgedruckt wort Cap. 6. vers 5. De reden hier van is om dat de man Christi beelt draeght in het regeeren van de vrouwe, 1.Corinth. 11. versen 3, 7.

23

^t Want de man is ’t hooft des wijfs, ^v gelijck oock Christus het hooft der gemeynte is: ende ³¹ hy is de ³² behouder ^x des lichaems.

t 1.Corinth. 11.3.

v Ephes. 1.22. ende 4.15. Coloss. 1.18.

31 Namelick, Christus. Want van den plicht der mannen sal hier na vers 25. ende volgens gesproken worden.

32 Ofte, salighmaker.

x Rom. 12.5. 1.Cor. 12.27. Ephes. 1.23. ende 4.12. Coloss. 1.24.

24

Daerom gelijck de gemeynte Christo onderdanigh is, alsoo oock de vrouwen hare eygene mannen ³³ in alles.

33 Namelick, in de vreese Godts, gelijck vers 21. uytgedruckt wort, D. soo lange het selve niet en strijt tegen de liefde ofte het bevel Christi, die het Overhooft is van den man ende de vrouwe. Siet Luce 14.26.

25

^y Ghy mannen hebt uwe eygene vrouwen lief, gelijck oock Christus de gemeynte lief gehadt heeft, ^z ende hemselven voor haer heeft ³⁴ over gegeven:

y Coloss. 3.19.

z Galat. 1.4. Ephes. 5.2.

34 Namelick, in den doot.

26

Op dat hyse ³⁵ heyligen soude, [haer] ^a gereynight hebbende ³⁶ met het badt des waters ³⁷ door het woort:

35 D. afsonderen soude van alle wereltsche menschen: ende sich alleen toe-eygenen. Waer mede de Apostel te kennen geeft, dat oock de mannen hare vrouwen heylighlick moeten tot haer nemen, ende van alle wereltsche wulpsheden ende schantvlecken vry houden.

a Tit. 3.5. 1.Petr. 3.21.

36 Dat is, door sijn bloet ende Geest, waer van het badt des waters in den doop een teecken ende zegel is, ende met eenen een middel waer door de Geest Godts dese reyninge meer ende meer versterckt. Siet Matth. cap. 3. vers 11. 2.Corinth. cap. 3. vers 3. 1.Petr. cap. 3. vers 21.

37 Gr. in het woort.

27

³⁸ Op dat hyse hemselven soude heerlick voorstellen, een gemeynte die geen vlecke ofte rimpel en heeft, ofte yet dergelijcke, ^b maer dat sy soude heyligh zijn ende onberispelick.

38 Hier door wort het eynde van de reyninge door het bloet, ende den Geest Christi, verstaen: waer van het beginsel in de geloovige oock in dit leven wort te wege gebracht, ende de uyterste volbrenginge hier namaels, wanneer de gemeynte Christi van haren bruydegom Christo tot dese geestelicke bruyloft ten vollen sal bereyt zijn. Siet Cant. 2.14. ende 4.7. Apocal. 19.7.

b Colos. 1.22.

28

Alsoo zijn de mannen schuldigh hare eygene vrouwen ³⁹ lief te hebben, gelijck hare ⁴⁰ eygene lichamen. Die sijne eygene vrouwe lief heeft, die heeft hemselven lief.

39 Onder het woort liefde wort oock de behoorlicke sorge verstaen, gelijck vers 29. wort verklaert, ende de eere, die de man sijn vrouwe als den swackeren vate schuldigh is, 1.Petr. 3.7.

40 Den Apostel siet hier op de scheppinge der vrouwe uyt de ribbe des mans, ende volgens uyt het lichaem des mans, Genes. cap. 2. versen 21, 22. gelijck hier na vers 31. verklaert wort.

29

Want niemant en heeft oyt sijn eygen vleesch gehaet, maer hy voedt het, ende onderhoudt het, gelijckerwijs oock de Heere de gemeynte. [kolom]

30

^c Want wy zijn ⁴¹ leden sijns lichaems, van sijnen vleesche, ende van sijne beenen.

c Rom. 12.5. 1.Corinth. 12.27.

41 Namel. Christi: Ende en spreeckt de Apostel hier niet van de gemeynschap der nature, waer door Christus oock des vleeschs ende bloets deelachtigh is geworden, gelijck de kinderen, Hebr. 2. vers 14. maer van de geestelicke gemeynschap tusschen hem ende de ware geloovige, van welcke hy het hooft, ende sy sijne leden zijn. Siet Cap. 1. vers 22. en 2. vers 15. ende cap. 4. vers 12, etc.

31

^d Daerom sal een mensche sijnen vader ende moeder verlaten, ende sal sijn wijf aenhangen: ende ⁴² sy twee sullen ^e tot een vleesch wesen.

d Genes. 2.24. Matth. 19.5. Marc. 10.7.

42 Siet hier van Matth. 19.5.

e 1.Corinth. 6.16.

32

⁴³ Dese verborgentheyt is groot: doch ick segge [dit, siende] op Christum, ende op de gemeynte.

43 Niet des lichamelicken houwelicks, maer des geestelicken houwelicks, ende der vereeninge tusschen Christum ende sijne gemeynte, gelijck den Apostel hier verklaert: welcke vereeninge hy eene verborgentheyt noemt, om dat sulcks van geen natuerlick mensche en wort begrepen, ja en wort oock selfs van geen verstant volkomelick doorgront, dan door het geloove bekent, dat Christus ons hooft ende bruydegom is, ende wy sijne geestelicke bruyt ende leden zijn, waer door alle verworvene weldaden ende gaven ter saligheyt noodigh van Christo in ons als sijne ledematen vloeijen.

33

⁴⁴ Soo dan oock ghylieden elck in het bysonder, een yegelick hebbe sijn eygen vrouwe alsoo lief als hemselven: ende de vrouwe [sie] dat sy ⁴⁵ den man vreese.

44 Hier mede komt den Apostel weder tot de vermaninge van man ende vrouwe, na dat hy de verborgentheyt van de vereeninge Christi met sijne gemeynte tusschen beyden hadde verklaert.

45 D. met eerbiedinge den man onderdanigh zy, gelijck hy te voren heeft vermaent.