Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 Paulus betuyght dat hy gevangen was om sijne stantvastigheyt in de leere van de genadige roepinge der Heydenen. 3 welcke hy door bysondere openbaringe Godts hadde. 5 ende dat die in de voorgaende eeuwen den menschen op sulcker wyse noyt en was bekent gemaeckt. 7 Dat hy tot een dienaer des Euangeliums was gestelt, om deselve leere onder de Heydenen te verkondigen. 10 ende door de gemeynte de veelvoudige wijsheyt Godts bekent te maken, selfs den Engelen in den hemel. 13 Vermaent haer dat sy in sijne verdruckingen niet en vertragen. 14 ende bidt Godt dat hy haer meer ende meer verstercke. 17 op dat Christus door het geloove in hare herten woone. 18 ende sy de breette, lenghte, diepte, ende hooghte deser genade ende der liefde Christi mogen begrijpen. 20 ende besluyt met eene dancksegginge tot Godt.

1

OM dese oorsake [ben] ick Paulus ^a de gevangen ¹ Christi Iesu ² voor u die ghy Heydenen zijt:

a Actor. 21.33. Ephes. 4.1. Philip. 1.7, 13, 14, 16. Coloss. 4.3. 2.Timoth. 1.8. Philem. vers 1.

1 Dat is, om de sake Christi: ofte, om Christi wille, gelijck hy hemselven desen tijtel oock geeft, 2.Timoth. 1.8. ende Philem. vers 1.

2 D. om dat ick u Heydenen Christum tot nu toe hebbe gepredickt, ende noch selfs in dese mijne banden predike, niet tegenstaende de Ioden daer over tegen my alsoo zijn verbittert, ende my in de handen der ongeloovige hebben overgegeven, Act. cap. 21. Ofte oock, om u door mijn exempel ende lijdtsaemheyt in de waerheyt deser leere te verstercken, gelijck hier na vers 13.

2

Indien ghy maer gehoort hebt van ³ de bedeelinge ^{b 4} der genade Godts, ^c die my gegeven is ⁵ aen u:

3 Siet van de kracht deses woorts hier voor de aenteeckeninge op Cap. 1. vers 10.

b Rom. 1.5.

4 D. mijner beroepinge uyt genade tot een Apostel. Waer van siet Act. 9.15. ende 22.21, etc.

c Actor. 13.2. Ephes. 3.8.

5 Of, onder u, Nam. Heydenen, Actor. 26.17, 18.

3

Dat hy my ^d door openbaringe heeft bekent gemaeckt ^{e 6} dese verborgentheyt, (gelijck ick met weynige [woorden] ⁷ te voren geschreven hebbe:

d Actor. 22.17, 21. ende 26.16, 17. Gal. 1.11, 12.

e Rom. 16.25.

6 Namel. des Euangeliums Christi, ende voornamelick van de beroepinge der Heydenen, gelijck hier na wort verhaelt. Waerom dit nu eene verborgentheyt genaemt wort, siet de aenteeck. Cap. 1. vers 9.

7 Nam. in de twee voorgaende Capittelen, waer in de somma van de leere des Euangeliums van hem kortelick is voorgestelt.

4

Waer aen ghy [dit] lesende kondt bemercken ⁸ mijne wetenschap in dese verborgentheyt Christi.)

8 D. hoe volkomelick my de Heere sulcks heeft geopenbaert.

5

⁹ Welcke in andere ¹⁰ eeuwen den kinderen der menschen niet en is bekent gemaeckt, ^{f 11} gelijckse nu is geopenbaert sijne heylige Apostelen ¹² ende Propheten, door den Geest:

9 Namel. verborgentheyt, daer van gesproken is in het derde vers.

10 Of, geslachten, tijden, namelick, voor de komste Iesu Christi in den vleesche, ende sijne verheerlickinge.

f Actor 10.28.

11 Dit woort betoont datter wel eenige openbaringen in ’t Oude Testament geschiet zijn aen de Propheten, van de beroepinge der Heydenen tot de gemeynschap des Messiae, gelijck Paulus oock in den brief tot den Romeynen, Capp. 9. 10. 11. uyt de wet ende de Propheten sulcks bewijst: maer dat sulcks noyt soo klaer ende soo onderscheydelicken is geopenbaert als nu, ende insonderheyt dit stuck, dat de Heydenen tot de gemeynschap Christi souden werden beroepen, sonder dat sy aen de besnijdenisse ende andere ceremonien der wet souden gehouden zijn: overmits meest alle de voorgaende voorseggingen der Propheten figuerlick zijn uytgesproken, ende alsoo schenen te luyden, dat de Heydenen tot de gemeynschap van deselve ceremonien souden gebracht worden. Welcke voorseggingen door de Apostelen nu naerder ende naeckter zijn verklaert, ende betuyght dat sulcks niet vande uyterlicke ceremonien, maer van de geestelicke gemeynschap aen den Godtsdienst der Ioden moet verstaen worden: gelijck Petrus door een gesichte van Christo is naerder onderricht, Actor. 10.14, 15. ende gelijck d’Apostelen oock gesamentlick dit hebben verklaert in hare Synode, Actor. cap. 15.

12 Namelick, des Nieuwen Testaments, die den Geest der verklaringe van Godts woort extra-ordinaerlick hebben ontfangen, waer van siet 1.Corinth. 12.28. Ephes. 4.11.

6

[Namelick] dat de Heydenen zijn ¹³ mede-erfgenamen, ende van het selve [kolom] lichaem, ende mede deelgenooten sijner belofte in Christo door het Euangelium:

13 Dit woort mede, siet hier op de Ioden die in Christum hebben gelooft, met welcke de geloovige Heydenen, sonder andere uyterlicke gemeynschap met de Ioden in hare ceremonien te moeten houden, zijn erfgenamen der saligheyt, ende van het selve lichaem der gemeynte Christi, ende deelgenooten der selver beloften van de vergevinge der sonden, van den Geest der wedergeboorte, ende aenneminge tot kinderen, etc. daer sy anders van te voren vreemt waren, gelijck hier voor Capit. 2. vers 12. is betuyght.

7

Waer van ick een Dienaer geworden ben, na de gave der genade Godts, die my gegeven is ^{g 14} na de werckinge sijner kracht.

g Ephes. 1.19. Coloss. 2.12.

14 Dat is, na sijne krachtige werckinge, niet alleen daer mede ick ben beroepen, maer oock in mijnen dienst versterckt ende gezegent.

8

My ^{h 15} de allerminste van alle de heylige is dese genade gegeven, om ⁱ onder de Heydenen door het Euangelium te verkondigen ¹⁶ den onnaspeurlicken rijckdom Christi,

h 1.Corinth. 15.9. 1.Timoth. 1.15.

15 Dit seght den Apostel ten aensien van sijnen staet voor sijne bekeeringe, doe hy een vervolger was van Christi gemeynte. Siet 1.Cor. 15. versen 9, 10. ende 1.Timoth. 1.13.

i Actor. 9.15. ende 13.2. ende 22.21. Galat. 1.16. ende 2.8. 1.Timoth. 2.7. 2.Timoth. 1.11.

16 D. den ondoorgrondelicken overvloet der genade Christi. Een gelijckenisse genomen van het wildt, welckes voetstappen men dickmael niet en kan speuren om dat te volgen ende vinden, gelijck Rom. 11.33.

9

Ende alle ¹⁷ te verlichten, [datse mogen verstaen] welcke de gemeynschap ^k der verborgentheyt zy die van [alle] eeuwen verborgen is geweest ¹⁸ in Gode, welcke ¹⁹ alle dingen ^l geschapen heeft door Iesum Christum.

17 D. door de predicatie des Euangeliums hare oogen te openen, gelijck Christus tot Paulum spreeckt, Actor. 26. vers 18.

k Rom. 16.25. Ephes. 1.9. Coloss. 1.26. 2.Timoth. 1.10. Titum 1.2. 1.Petr. 1.20.

18 D. in Godts raet ende voornemen, gelijck hier na vers 11 wort verklaert.

19 D. alle volcken, soo wel Heydenen als Ioden, ende wat haer aengaet. Waer uyt den Apostel wil besluyten, dattet dan gevoeghlick was, dat niet alleen de Ioden, maer oock de Heydenen door Christum souden versoent ende vereenight worden. siet Col. 1.16, 17, 18. Andre nemen ’t van de tweede scheppinge, doch daer van heeft de Apostel te voren gesproken.

l Genes. 1.3. Psalm 33.6. Ioan. 1.3. Col. 1.16. Hebr. 1.2.

10

^m Op dat nu ²⁰ door de gemeynte bekent gemaeckt worde ²¹ den Overheden ende den Machten ²² in den hemel de veelvuldige wijsheyt Godts:

m 1.Petr. 1.12.

20 D. door den verscheydenen stant der gemeynte onder ’t Oude ende Nieuwe Testament.

21 D. den Engelen, gelijck hier voor Cap. 1. vers 21. Col. 1.16. alsoo genoemt, om dat Godt der selver dienst dickmael gebruyckt in de regeeringe van landen ende Koninckrijcken, Dan. 4.13. ende 10. vers 13. Want oock de Engelen selve dese veelvuldige wijsheyt Godts in de verscheydenheyt van de regeeringe der gemeynte, ende der weldaden die hy de geloovige door Christum doet, begeerigh zijn te aenschouwen, 1.Petr. 1.12.

22 Gr. hemelsche, of, in de overhemelsche, namelick, plaetsen.

11

²³ Na ’t eeuwige voornemen, dat hy gemaeckt heeft in Christo Iesu onsen Heere:

23 Gr. na’t voornemen der eeuwen, D. na sijnen eeuwigen raet ende besluyt. siet Cap. 1. vers 4, etc.

12

^{n 24} In den welcken wy hebben ²⁵ de vrymoedigheyt, ende ²⁶ den toegangh ²⁷ met vertrouwen door het geloove ²⁸ aen hem.

n Ioan. 10.9. ende 14.6. Rom. 5.2. Ephes. 2.18. Hebr. 10.19.

24 Namel. Christo Iesu.

25 Nam. om Godt onsen Vader als kinderen aen te spreken, gelijck ’t Griecks woort parrhesia mede brenght: ende om te roemen op de hope der heerlickheyt Godts, Rom. 5.2. ende 8.15, etc.

26 Of, toeleydinge, namelick, door den selven Geest, die ons als met de hant tot Godt leyt, Rom. 8.26.

27 Namel. des geloofs op Godt.

28 Namel. Christum. want door ’t geloove in Christum als onsen Middelaer, gelooven ofte vertrouwen wy op Godt, ende hebben eenen vrymoedigen toegangh tot Godt, 1.Petr. 1.21. Gr. des selven.

13

^o Daerom bidde ick, dat ghy niet en ²⁹ vertraeght in mijne verdruckingen ^{p 30} voor u, ³¹ het welck is uwe heerlickheyt.

o Philip. 1.14. 1.Thess. 3.3.

29 Het Griecks woort beteeckent eygentlick verergeren, of door eenigh quaet verslappen. Siet Galat. 6.9. ende is een gelijckenisse genomen van de gene, die door eene yver den loop beginnen, ende eenige swarigheden voor haer siende, wijcken of vertragen, uyt vreese van daer in te vallen.

p Col. 1.24.

30 D. om uwent wille: of, om u een exempel van stantvastigheyt in den geloove te zijn. Siet d’aenteeckeninge op vers 1.

31 D. hier in bestaet uwe heerlickheyt, namelick, dat ghy niet en vertraeght, hoorende dese mijne verdruckingen.

14

Om dese oorsake buyge ick mijne knijen tot ³² den Vader onses Heeren Iesu Christi,

32 Desen tijtel geeft den Apostel hier aen Godt den Vader, om dat wy geenen toegangh en hebben tot hem dan door Christum. siet Ioan. 14. vers 6.

15

³³ Uyt welcken ³⁴ al het geslachte ³⁵ in de hemelen ende op de aerde ³⁶ genaemt wort,

33 Dit kan van Godt den Vader, of oock van Christo verstaen worden.

34 Of, maeghschap, gelijck Luce 2.4. D. die van eenen vader afkomstigh zijn, ende onder een Hooft staen: gelijck de gemeynte van Christo, ende door Christum, onder Godt als haren Vader gestelt is, ende van hem alle geestlick leven ende welvaren ontfanght, ende een geestlick maeghschap is.

35 D. der geloovigen, niet alleen die hier op aerden noch leven, maer oock welcker zielen in den hemel de aenneminge tot kinderen alreede door Christum ende met Christo genieten. Siet 2.Corinth. 5.8. Philip. 1.23. hoewel sommige dit oock tot de Engelen uytstrecken. siet Cap. 1. vers 10.

36 D. niet alleen met woorden, maer oock in der daet is, gelijck dit woort elders oock soo genomen wort. Siet Luce 1.32. Rom. 9.26, etc.

16

Op dat hy u geve, na den rijckdom sijner heerlickheyt, met kracht ^q versterckt te worden door sijnen Geest in den ³⁷ inwendigen mensche:

q Ephes. 6.10.

37 Sommige nemen dit woort voor ’t wedergeboren deel des menschen, gelijck Rom. 7. vers 22. waer in de Apostel wenscht dat sy meer ende meer versterckt mogen worden. Andere, voor ’t inwendige deel des menschen, namelick, de ziele der geloovigen met alle hare bewegingen, waer in hy wenscht dat sy met sterckte ende kloeckheyt worden begaeft, om alle verdruckingen, die haer van buyten aengedaen worden, te konnen wederstaen. siet 2.Cor. 4.16.

17

Op dat Christus door het geloove ³⁸ in uwe herten woone, ende ghy in ³⁹ de liefde ^{r 40} gewortelt, ende gegrondet zijt:

38 D. geduerighlick met sijne werckingen blijve, gelijck Ioan. 6.56. ende 14.23.

39 Nam. tegen Godt ende uwen naesten, welcke een onverscheydelicke vrucht ende medegeselle des geloofs is, 1.Cor. 13.1. Gal. 5.6. Andere nemen het voor de liefde daer ons Godt mede lief heeft.

r Coloss. 2.7.

40 D. bevestight zijt, gesterckt zijt.

18

Op dat ghy ten vollen kondet begrijpen met alle de heylige, welcke ⁴¹ de breette, ende lenghte, ende diepte, ende hooghte zy,

41 D. de uytnemende weerdigheyt ende ongrondeerlickheyt van ’t werck onser verlossinge door Christum. Een gelijckenisse genomen van de lantmeters, die om eenigh werck ofte gebouw volkomelick te kennen dese saken plegen af te meten, ende by een te overleggen.

19

Ende bekennen de liefde Christi, die

[fol. 108r]

⁴² de kennisse te boven gaet, op dat ghy vervult wort tot alle ⁴³ de volheyt Godts.

42 Namelick, van alle natuerlicke menschen, die wy alleen door den Geest Christi, na de mate der gave Christi hier konnen bekennen, soo veel ons noodigh is ter saligheyt, maer hier namaels eerst ten vollen begrijpen sullen. siet 1.Cor. 2. vers 9, etc. ende 13. vers 9, etc.

43 D. der kennisse ende der werckinge Godts, niet daer mede Godt vervult is, maer die hy ons hier wil mededeelen. Siet Cap. 4. versen 12, 13.

20

^f[s] Hem nu die machtigh is, meer als overvloedelick te doen boven al dat wy bidden ofte dencken, na de kracht ⁴⁴ die in ons werckt,

f[s] Rom. 16.25.

44 Hier mede toont den Apostel, dat hy in dese dancksegginge niet en siet op de macht Godts die in hem verborgen is, maer daer van hy selfs een bewijs in onse bekeeringe getoont heeft, ende noch dagelicks in ons toont in het volvoeren van dese genade.

21

Hem, [segge ick,] zy de heerlickheyt ⁴⁵ in de gemeynte, door Christum Iesum ⁴⁶ in alle geslachten ⁴⁷ tot alle eeuwigheyt, Amen.

45 Namelick, daer in dese kracht ende heerlickheyt Godts door Iesum Christum alleen bekent wort, ende behoorlick gepresen moet worden, ende in alle eeuwen gepresen sal worden, hoe seer de werelt daer tegen oock roemt ende woelt.

46 Ofte, tot alle tijden.

47 Gr. tot de eeuwe der eeuwen.