Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 Na het gewoonlick opschrift des briefs, 3 danckt den Apostel Godt over alle de geestelicke zegeningen, daer mede wy van hem in Christo zijn gezegent. 4 namelick dat wy in hem van eeuwigheyt zijn uytverkoren. 5 dat wy in hem verordineert zijn tot de aenneminge tot kinderen. 7 dat wy door sijn bloet met Godt zijn versoent. 8 dat hy door het Euangelium ons heeft geroepen. 10 ende dat alle uytverkorene door hem in een zijn vergadert, beyde die in den hemel, ende die op de aerde zijn. 13 Dat oock de Epheseren, die in Christum gelooven, onder dese zijn, ende tot versekeringe daer van het pant des Geests hebben ontfangen. 15 Bidt daer na Godt dat hy haer verstant hier in meer ende meer wil verlichten. 19 Ende door sijnen Geest haer laten gevoelen welcke de kracht zy sijner werckinge in allen desen. 20 die deselve is, waer door hy Christum van den dooden heeft verweckt, ende verheven tot sijner rechter hant. 22 om een Hooft te zijn sijner gemeynte.

1

¹ PAULUS een Apostel IESU CHRISTI, door den wille Godts, ^a den Heyligen die te Ephesen zijn, ende ² geloovigen in Christo Iesu.

1 Van dit geheel opschrift Pauli, siet d’aenteeckeninge op Rom. cap. 1. vers 1. 1.Corinth. 1.1, 2.

a Rom. 1.7. 1.Corinth. 1.2. 2.Corinth. 1.1.

2 Desen laetsten tijtel voeght hy daer by tot verklaringe van den eersten, namelick dat hy soodanige heylige verstaet, die door het geloove ende Geest Christi zijn geheylight, Actor. 15. versen 8, 9. 1.Petr. cap. 1. vers 22. niet gelijck vele Ioden haer heylige noemden, om datse uyterlick door de ceremonien geheylight waren, Hebr. cap. 9. versen 13, 23.

2

^b Genade zy u ende vrede, van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo. [kolom]

b Galat. 1.3. 1.Petr. 1.2.

3

³ Gezegent zy ^c de Godt ⁴ ende Vader onses Heeren Iesu Christi, die ons gezegent heeft met ⁵ alle geestelicke zegeninge ⁶ in den hemel ⁷ in Christo.

3 ’t Woort zegenen wort in dit vers op tweederley wijse genomen. Want de mensche zegent Godt als hy hem looft ende danckt. Ende Godt zegent den mensche, wanneer hy hem sijne genade ende weldaden bewijst. Beyde een Hebreeusche wijse van spreken. Ende siet hier de Apostel op de woorden des verbonts, In uwen zade sullen alle geslachten der aerde gezegent worden, Genes. 22.18.

c 2.Corinth. 1.3. 1.Petr. 1.3.

4 Dat is, Godt, die de Vader is onses Heeren Iesu Christi, 1.Corinth. cap. 15. vers 24. Ende wort van Paulo, ende andere Apostelen onder het Nieuwe Testament dese wijse van Godes benaminge gebruyckt, in plaetse dat in het Oude Testament Godt in sulcke zegeningen genaemt wort de Heere, de Godt Israëls, ofte, de Godt Abrahams, Isaacs, ende Iacobs, met welcke Godt eerst sijn verbont hadde gemaeckt. Siet Luce 1.68.

5 Dat is, allerley.

6 Gr. in de hemelsche, ofte, overhemelsche, namelick, plaetsen, gelijck vers 20. ende capit. 2. vers 6. Ende wort hier door te kennen gegeven, dat Godt ons als uyt sijnen throon dese geestelicke zegeningen heeft mede gedeelt, ende datse daer toe dienen om ons in den hemel gelucksaligh te maken, Matth. cap. 5. vers 12. ende 1.Petr. cap. 1. vers 4. Welcke zegeningen hier na tot het 15 vers toe in het bysonder worden verhaelt.

7 Namelick, als in ons Hooft. Siet versen 22, 23. ende capit. 2. versen 5, 6, 7. ende cap. 4. versen 15, 16. Siet oock Ioan. cap. 1. vers 16. Philip. cap. 3. vers 20. Ofte, om ons saligh te maken.

4

^d Gelijck hy ons ⁸ uytverkoren heeft ⁹ in hem, ¹⁰ voor de grontlegginge der werelt, ^e op dat wy souden ¹¹ heyligh ende

d Ioan. 15.16. 2.Timoth. 1.9.

8 Ofte, uytgelesen, namelick, uyt den gemeenen hoop der verdorvene menschen. Siet Ioan. cap. 15. versen 16, 19. Rom. cap. 8. vers 29. 2.Thess. cap. 2. vers 13. 1.Petr. 1. versen 1, 2, etc.

9 Namelick, Christo, als ons’ Hooft, gelijck in het voorgaende vers, om ons den beelde sijns Soons gelijckformigh te maken, Ioan. 17. vers 6. Rom. 8. vers 29. Ofte, door hem, Ioan. cap. 15. versen 16, 19.

10 Dat is, van eeuwigheyt, gelijck dese wijse van spreken alom genomen wort. Siet Ioan. cap. 17. vers 24. 1.Petr. cap. 1. vers 20. Siet oock Psalm 90.2. Proverb. 8.23.

e Luce 1.75. Ephes. 5.27. Coloss. 1.22. 2.Tim. 1.9. Titum 2.12.

11 Hier onder wort oock het ware geloove verstaen, het welck nimmermeer sonder heyligheyt is, gelijck oock de heyligheyt ende liefde niet en kan zijn sonder het ware geloove: want door het geloove worden onse herten gereynight, Actor. 15.9. 1.Petr. cap. 1. vers 22. Ende dat wy oock uyt genade in Christo tot het geloove verkoren zijn, blijckt Actor. 13.48. Rom. 8.30. 2.Timoth. 1. vers 9. Iacob. 2.5.

[fol. 106r]

¹² onberispelick zijn voor hem ¹³ in de liefde:

12 Dat is, niet alleen voor de menschen, gelijck de geveynsde somwijlen voor eenen tijt oock zijn, maer oprechtelick als in Godts tegenwoordigheyt. siet Genes. c. 17. vers 1. Luce 1.6. Ende is dese heyligheyt ende onberispelickheyt in desen leven wel oprecht, ende door de kracht van Godts Geest begonnen, maer sal in het toekomende leven eerst in allen deelen volmaeckt worden. siet 1.Corinth. 13.9. Ephes. c. 5. vers 27. Philip. 3.12, etc. Doch is dese onse onvolkomene heyligheyt ende onberispelickheyt in Christo Iesu oock in dit leven Gode behagelick, ende als volkomen van hem aengenomen, om dat hy ons onse gebreken door het geloove in Christo vergeeft, ende in Christo oversiet, Col. 2.10. Hebr. c. 13. vers 21. 1.Petr. 2.5, etc.

13 Dit verstaen sommige van de liefde daer ons Godt mede lief gehadt heeft, ende voegen het by ’t voorgaende woort uytverkoren. Doch kan bequamelick by de naeste woorden heyligh ende onstraflick gevoeght worden, ende verstaen van onse liefde tegen Godt ende den naesten, waer in haer dese heyligheyt voornamelick openbaert. Siet 1.Corinth. 13.1, etc. Gal. 5.6.

5

Die ons ¹⁴ te voren verordineert heeft tot aenneminge tot kinderen, door Iesum Christum ¹⁵ in hemselven, ¹⁶ na het welbehagen sijns willens,

14 Namelick, van eeuwigheyt, gelijck in het voorgaende vers. Ende wort hier ten aensien van ons ’t opperste eynde van onse verkiesinge tot heerlickheyt naerder uytgedruckt, namelick onse aenneminge tot kinderen ende erfgenamen Godts, ende mede-erfgenamen Christi, waer van wy hier wel de beginselen ende verwachtinge hebben, Ioan. 1.12. Rom. 8.15. maer de volle besittinge van dit kintschap ende dese erve sullen wy hier namaels eerst ontfangen. Siet Rom. 8.23. Galat. 4.5. Hebr. 9.15. 1.Ioan. 3.2.

15 Ofte, tot hemselven, Dat is, tot sijner eere, om sijns selfs wille, voor hemselven, aen hemselven. Want Godt de Vader heeft ons in Christo tot sijne kinderen ende erfgenamen verordineert, Rom. cap. 8. vers 17.

16 Dat is, niet uyt eenige onse verdienste ofte weerdigheyt, maer alleen na sijne onverdiende gunste, genade, ende believen. Siet Rom. cap. 9. versen 11, 12, 15, 16. ende 11. vers 6. 2.Timoth. 1. vers 9. gelijck in het navolgende vers oock verklaert wort.

6

¹⁷ Tot prijs der heerlickheyt sijner genade, door welcke hy ons ¹⁸ begenadight heeft ^f in den ¹⁹ Geliefden:

17 Dat is, op dat dese sijne heerlicke genade van ons gelooft ende gepresen werde: het welck is het opperste eynde van dese eeuwige ende genadige verkiesinge Godts, Rom. cap. 9. vers 23.

18 Ofte, aengenaem heeft gemaeckt, namelick, voor hem: gelijck dit woort Luce 1. vers 28. van de maget Maria oock gebruyckt wort.

f Matth. 3.17.

19 Namelick, Christo, sijnen geliefden Sone, Matth. 3.17.

7

^{g 20} In welcken wy hebben ²¹ de verlossinge ²² door sijn bloet, [namelick] ²³ de vergevinge der misdaden, na ²⁴ den rijckdom sijner genade:

g Actor. 20. vers 28. Coloss. 1.14. Hebr. 9.12. 1.Petr. 1.18.

20 Namelick, geliefden Sone Iesu Christo. Want gelijck wy van eeuwigheyt in hem sijn uytverkoren tot de saligheyt ende tot de middelen der saligheyt, gelijck in de drie voorgaende verssen geseght is: alsoo is oock de uytvoeringe van dit eeuwigh voornemen Godts in hem ende door hem te sijner tijt volbracht.

21 ’t Griecks woort beteeckent eygentlick eene verlossinge die door betalinge van rantsoen ofte prijs geschiet. Siet Matth. 20. vers 28. 1.Corinth. 6.20. 1.Petr. 1.18, etc.

22 Dat is, sijne bloedige offerande aen het kruyce volbracht, Hebr. 9.12, etc.

23 Namelick, welcke de eerste vrucht is van dese verlossinge voor de gene die deselve door het geloove haer toe-eygenen, Rom. 3.24, 25. waer op de eeuwige saligheyt volght, Rom. 8.30.

24 Dat is, sijne overgroote ende overvloedige genade, Rom. 2.4. Ephes. 2.7.

8

Met welcke hy ²⁵ overvloedigh is geweest over ons ²⁶ in alle wijsheyt, ende ²⁷ voorsichtigheyt:

25 Namelick, wanneer hy ons door sijn Euangelium, ende door sijnen Geest sulcks heeft geopenbaert, gelijck in ’t 9 vers verklaert wort.

26 Dit verstaen sommige van de wijsheyt Godts die hy gebruyckt in het uytdeelen van dese weldaden, maer wort bequamelicker genomen voor de wijsheyt daer mede ons Godt begaeft door het Euangelium, namelick de kennisse van hem ende van Iesu Christo onsen Middelaer. Siet Ioan. 17.3. 1.Corinth. 1.24. ende 2.6, 7.

27 Ofte, wetenschap, welcke is een deught waer door dese wijsheyt wel beleyt, ende gebruyckt wort tot Godts eere, ende des naesten stichtinge.

9

Ons bekent gemaeckt hebbende ^{h 28} de verborgenheyt sijns willens na sijn welbehagen, het welck hy ²⁹ voorgenomen hadde in hemselven:

h Rom. 16.25. Ephes. 3.9. Col. 1.26. 2.Timoth. 1.9. Titum 1.2. 1.Petr. 1.20.

28 D. den heymelicken raet Godts van onse verlossinge door Christum, die geen mensche van naturen bekent is: gelijck oock een deel daer van is ’t gene in ’t navolgende vers wort verhaelt. siet 1.Cor. 2. vers 8. Ephes. 3.9. Coloss. 1.26. 1.Timoth. 3.16, etc.

29 Ofte, voorgestelt, Dat is, sonder daer toe door yet buyten hem beweeght te zijn, of yet in de menschen voorsien te hebben, dat hem daer toe soude hebben konnen bewegen, maer heeft desen raet alleen genomen uyt sijne eygene wijsheyt, genade, ende barmhertigheyt, Rom. 11.34, 35, 36.

10

Om ³⁰ in de bedeelinge ³¹ van ⁱ de volheyt der tijden wederom alles ³² tot een te vergaderen in Christo, ³³ beyde dat in den hemel is, ende dat op de aerde is:

30 D. in, ofte tegen den tijt der bedeelinge. ’t Griecks woort beteeckent eene sulcke bedeelinge als een huyshouder gebruyckt in het regeeren van sijn huys, tot elcke sake ende nootdruft, den tijt, persoonen, ende wijsen van doen ordineerende. Alsoo heeft Godt oock in sijn huys, dat is, in sijne gemeynte, van den beginne der werelt, sekere persoonen, wijsen van doen, ende tijden geordineert, op dewelcke ende door dewelcke alles moest alsoo verricht ende geopenbaert worden.

31 Dat is, van den bestemden tijt op welcken Godt besloten hadde sijnen Sone te senden, ende door sijn Euangelium oock de Heydenen tot de gemeynschap sijns Soons te roepen, soo wel als de Ioden. siet Gal. 4.4.

i Genes. 49.10. Dan. 9.24. Gal. 4.4.

32 Gr. tot een hooft, ofte, tot een hooftsomme by een te brengen.

33 Daer door verstaen sommige de geloovige die alreede in den hemel zijn, ende die noch op de aerde zijn. Andere vergelijcken dese plaetse met Coloss. 1.16, 20. ende meynen dat door de gene die in den hemel zijn, verstaen moeten worden de Engelen in den hemel, die met de geloovige op aerden van alle tijden door Christum onder hem als een Hooft zijn vergadert, ende met malkanderen bevredight, ende alsoo tot een lichaem zijn geworden, die door de sonden der menschen te voren van malkanderen als afgescheurt waren, Hebr. 12.22, 23. Apoc. 19.10.

11

³⁴ In hem, in welcken ³⁵ wy oock ^k een ³⁶ erfdeel geworden zijn, wy ³⁷ die te voren verordineert waren ³⁸ na het voornemen des genen, die ³⁹ alle dingen werckt na den raet sijns willens. [kolom]

34 Namelick, Christo, als ons Hooft, gelijck te voren verklaert is.

35 Namelick, die uyt den Ioden tot Christum bekeert zijn, gelijck oock in het volgende vers verklaert wort.

k Rom. 8.17.

36 Ofte, een lot verkregen hebben, namelick, des Heeren in sijne gemeynte. Ende schijnt hier de Apostel te sien op de uytdeelinge van de erve des lants Canaan door het lot onder de twaelf stammen Israëls, die een schaduwe was ende voorbeelt, van dese eeuwige erve door onsen rechten Iosua verkregen. Siet Num. 26. vers 55, etc. ende 33.53. Iosu. 13.6.

37 D. niet alle die het vleeschlick zaet Abrahams waren, maer de kinderen der belofte, Rom. 9.8. ende die hy te voren uyt genade hadde verkoren onder dit volck, Rom. cap. 11. versen 2, 5, 6, 7.

38 D. niet om eenige weerdigheyt in ons, ofte om eenige onse wercken, maer uyt enckele genade, 2.Tim. 1.9. Dit doet den Apostel daer by, op dat de geloovige uyt de Ioden niet en souden meynen, dat yet in haer hadde geweest, meer dan in de Heydenen, waerom sy dese verordineeringe ofte voorbeschickinge tot dese erve weerdigh waren. Siet Rom. 8.29, etc.

39 Namelick, die de saligheyt van Ioden ofte Heydenen aengaen, van dewelcke hy hier spreeckt. Siet Philip. 2.13. Hoewel het oock in het gemeyn waer is van alle andere dingen, Psalm 115.3.

12

Op dat wy souden zijn tot prijs sijner heerlickheyt, ⁴⁰ die wy eerst in Christo ⁴¹ gehoopt hebben.

40 Namelick, uyt den Ioden, die desen voortocht van Godt was belooft. Siet Actor. c. 13. vers 46. Rom. 15.8.

41 Namelick, door het geloove in hem. Want het geloove neemt de beloften aen, waer van de hope de vervullinge verwacht, Rom. cap. 8. versen 24, 25. Hebr. 11. vers 1.

13

⁴² In welcken ⁴³ oock ghy [zijt,] na dat ghy ⁴⁴ het woort der waerheyt, [namelick] ’t Euangelium uwer saligheyt gehoort hebt: in welcken ghy oock, ⁴⁵ na dat ghy gelooft hebt, ^l zijt ⁴⁶ verzegelt geworden met den Heyligen Geest ⁴⁷ der belofte:

42 Namel. Christo Iesu, gelijck te voren.

43 Ofte, oock ghy zijt tot een erfdeel geworden. Want gelijck hy van de geloovige uyt den Ioden gesproken heeft, vers 11. alsoo spreeckt hy nu van de Heydenen, die mede een lot aen het erfdeel verkregen hebben. Siet Actor. cap. 26. versen 17, 18.

44 Alsoo wort het Euangelium genaemt, niet alleen om dat het de enckele waerheyt Godts is, ons extra-ordinaerlick van Godt tot onser saligheyt geopenbaert, Ioan. cap.17. vers 17. maer oock om dat de waerheyt van alle de schaduwen des Ouden Testaments daer in vervult is. Siet Ioan. 1.17.

45 Ofte, als ghy gelooft hebt. Want dese verzegelinge des Geests geschiet door het geloove, ende op ’t geloove. Gal. 3.2.

l Rom. 8.15. 2.Corinth. 1.22. ende 5.5. Ephes. 4.30.

46 Dese wijse van spreken is genomen van de menschen, die tot versterckinge van eenige beloften verzegelde brieven plegen te geven, ende dat menighmael met opdruckinge van hare eygene wapen ofte beelt. De beloften van de vergevinge onser sonden, van onse aenneminge tot kinderen, ende onse eeuwige erve, worden ons gedaen door het Euangelium, ende worden door ’t geloove ons toege-eygent. De verzegelinge des Geests, die daer by gevoeght wort, is de wedergeboorte ofte vernieuwinge van Godts beelt in ons, waer mede hy onse zielen begaeft ende daer op druckt, als wy in Christum gelooven, om ons meer ende meer te versekeren van de uytvoeringe van dese sijne beloften, 2.Cor. 1.21, 22, ende 3.18. Ende betuyght boven dien het selve aen ons’ gemoedt, als met een Goddelicke insprake, waer over wy oock Godt als onsen Vader durven aenroepen, Rom. 8.15. Galat. 4.6. ende roemen op de hope der heerlickheyt Godts, Rom. 5.2. ende 8.38, 39.

47 D. die ons belooft is: Of, daer door de beloften Godts in ons worden versekert.

14

Die ⁴⁸ het onderpant is van onse erfenisse, ⁴⁹ tot ^m de verkregene verlossinge, tot prijs sijner heerlickheyt.

48 Gr. Arrhabon, van welck woort siet 2.Cor. 1.22. ende 5.5. siet oock Rom. 8.23. Ephes. 4.30.

49 Gr. tot op de verlossinge der verkrijginge, D. tot de volle genietinge der verlossinge, die Christus ons verkregen heeft. Ofte tot de volle verlossinge van sijn verkregen, ofte eygen volck, 1.Petr. 2.9.

m Exod. 19.5. Deut. 7.6. ende 14.2. ende 26.18. Rom. 8.23. 1.Petr. 2.9.

15

ⁿ Daerom oock ⁵⁰ ick gehoort hebbende het geloove in den Heere Iesu, dat onder u is, ende de liefde tot alle de heylige,

n Philip. 1.3. Col. 1.3. 1.Thessal. 1.2. 2.Thessal. 1.3.

50 Namelick, niet alleen by u tegenwoordigh zijnde, maer oock nu afwesigh zijnde van u in dese mijne banden, Ephes. 6.20.

16

En houde niet op voor u te dancken, gedenckende uwer in mijne gebeden:

17

Op dat de Godt onses Heeren Iesu Christi, de Vader der heerlickheyt, ⁵¹ u geve den geest der wijsheyt, ende der openbaringe, ⁵² in sijne kennisse:

51 D. u geve dat ghy meer ende meer toeneemt in de wijsheyt door den H. Geest.

52 Ofte, met sijne kennisse, ofte, in sijne erkentenisse. Want de rechte wijsheyt en bestaet niet alleen in de kennisse Godts, maer oock in de erkentenisse van sijne genade ende majesteyt.

18

[Namelick] ⁵³ verlichtede oogen uwes verstants, op dat ghy mooght weten welcke zy ⁵⁴ de hope van sijne roepinge, ende welcke ⁵⁵ de rijckdom zy der heerlickheyt van sijne erfenisse ⁵⁶ in de heylige:

53 Dit siet op ’t voorgaende woort u geve, Andere lesen, verlicht te zijn na de oogen uwes verstants.

54 D. de gehoopte sake, die in de volgende woorden wort verklaert. Siet 1.Petr. 1.3, 4.

55 D. de overvloedigheyt, gelijck vers 7.

56 D. ware geloovige. Want den anderen en gaet dese erve niet aen.

19

Ende welcke de uytnemende grootheyt ⁵⁷ sijner kracht zy, aen ons die gelooven, ^o na de werckinge der sterckte sijner macht,

57 Namelick, waer door wy nu zijn wedergeboren, ende daer in wy meer ende meer worden gesterckt, tot dat wy door deselve kracht na ziele ende lichaem hier namaels ten vollen sullen verlost ende verheerlickt worden. Want de Apostel en begeert niet alleen dat sy dit weten, maer oock dat sy na sijn exempel Godt bidden, dat die kracht in haer meer ende meer geopenbaert mach worden, welcke kracht van hem met seer treffelicke woorden wort verheven.

o Coloss. 2.12.

20

⁵⁸ Die hy gewrocht heeft in Christo, als hy hem uyt de dooden heeft opgeweckt: ^p ende heeft [hem] ⁵⁹ geset tot sijne rechter [hant] in den hemel.

58 Dit voeght den Apostel daer by, om dat van de opstandinge ende verheerlickinge Christi onse wedergeboorte ende verheerlickinge oock hanght: ende om dat deselve macht, die in Christo als ons’ Hooft dit werck gewrocht heeft, in ons als sijne ledematen oock werckt, niet alleen de toekomende opweckinge uyt den dooden, maer oock de opweckinge uyt den geestelicken doot der sonden, gelijck verklaert wort in’t volgende Capittel versen 1, 4. Siet oock Rom. 6.4. ende 8.11. Philip. 3.21. 1.Petr. 1.3. ende 2.Petr. 1.3.

p Psalm 110.1. Actor. 2.34. 1.Cor. 15.25. Coloss. 3.1. Hebr. 1.3. ende 10.12. 1.Petr. 3.22.

59 Door ’t setten tot de rechter hant Godts wort verstaen, dat Godt hem verhooght heeft tot de hooghste macht ende heerlickheyt: by gelijckenisse genomen van Princen ende Koningen, die op haren throon sitten, ende aen hare rechter hant setten die de machtighste ende grootste naest haer is in ’t Rijck. siet Psalm 45.10. Matt. 20.21. gelijck dit alsoo verklaert wort Hebr. 1.3. ende 8.1. ende 1.Cor. 15.25. vergeleken met Psalm 110. vers 1.

21

⁶⁰ Verre boven alle Overheyt, ende Macht, ende kracht, ende heerschappije, ende ⁶¹ allen naem die genaemt wort, niet alleen in dese werelt, maer oock ⁶² in de toekomende:

60 Dese tijtelen en worden niet alleen den Oversten ende Machten in dese werelt gegeven, maer oock den Engelen in den hemel, Coloss. 1.16. boven alle welcke Christus, selfs na sijne menschelicke nature, verre is verheven.

61 Namelick, van hoogheyt ende heerlickheyt.

62 Dit verstaen sommige van ’t Rijcke der hemelen, ofte van den staet der hemelsche schepselen: doch dewijle desen staet nu oock tegenwoordigh is, soo wort het beter genomen voor den staet aller schepselen oock na de voleyndinge deser werelt, wanneer de geloovige sullen verheerlickt worden, ende Christus nochtans, oock na sijne menschelicke nature, als het Hooft, verre boven alle schepselen sal verheven blijven. siet Luce 1.32, 33. Apoc. 5.13. ende doorgaens.

22

^q Ende heeft ⁶³ alle dingen ⁶⁴ sijnen voeten onderworpen, ende heeft hem der gemeynte gegeven ⁶⁵ tot een Hooft boven alle dingen:

q Psalm 8.7. Matth. 28.18. 1.Cor. 15.27. Hebr. 2.8.

63 D. oock selfs die vreemt zijn, ja vyanden zijn van sijne gemeynte, 1.Corinth. 15. vers 25, 26.

64 Dat is, onder sijne macht ende gebiedt, Matth. 28.18.

65 Namelick, niet alleen om die te regeeren, maer oock om haer te beschermen, ende haer het geestelick leven ende beweginge te geven, gelijck het hooft aen de leden doet. Siet Ephes. 4.8, 10, etc. Coloss. 2.10, 19.

[fol. 107r]

23

^r Welcke sijn lichaem is, [ende] de ⁶⁶ vervullinge des genen die alles in allen vervult.

r Rom. 12.5. 1.Corinth. 12.27. Ephes. 4.16. ende 5.23.

66 D. waer door Christus als een volmaeckt persoon gestelt wort, bestaende uyt het hooft ende sijn lichaem: gelijck het woort Christus voor beyde somwijlen wort genomen. Siet 1.Corinth. 12.12, 13. om dese nauwe vereeninge die tusschen beyden is.