21
Ick en doe Ga naar margenoot1 de genade Godts niet Ga naar margenoot2 te niete. Want Ga naar margenooto indien de rechtveerdigheyt door de wet is, soo is dan Christus Ga naar margenoot3 te vergeefs gestorven.
|
-
margenoot1
- Namel. boven de drie jaren die hy in Arabien geweest is, Galat. 1.18. zijnde seventien jaren na sijne bekeeringe: ende het een en vijftighste jaer na Christi geboorte.
-
margenoot2
- De Apostel is na sijne bekeeringe etlicke mael na Ierusalem gegaen: eerst als hy weder uyt Arabien na drie jaren gekomen was, Actor. cap. 9. vers 26. Galat. cap. 1. vers 18. daer na brengende met Barnaba de collecte tot Ierusalem, Actor. cap. 11. vers 30. ende cap. 12. vers 25. ende als hy van de gemeynte van Antiochien gesonden wiert met Barnaba tot de Synode van Ierusalem, Actor. cap. 15. vers 2. wederom Actor. cap. 18. vers 18. ende eyndelick om der belofte wille, ende om de collecte daer te brengen, wanneer hy daer gevangen wiert, Actor. cap. 21. vers 15. Het schijnt dat de Apostel hier spreeckt van de reyse, als hy na den Synodum wiert gesonden, die gehouden is in het seventiende jaer na sijne bekeeringe.
-
margenoot3
- Soo spreeckt de Schrift, als men na Ierusalem toe reyst, om datse in de hooghte op bergen lagh: gelijck daer tegen die van Ierusalem quamen, worden geseght af te komen ofte gaen. Siet Marc. 3. vers 22. Actor. cap. 18. vers 22.
-
margenoot4
- Siet van hem Tit. cap. 1. vers 3. Dese schijnt hy mede genomen te hebben noch onbesneden zijnde, om alsoo in hem te toonen voor de valsche broeders de vryheyt van de wet der ceremonien.
-
margenoot5
- Namelick, Godts, die door sijnen Geest, ende in gesichten Paulo allesins openbaerde waer hy sijnen dienst wilde gebruycken. Siet Actor. cap. 13. vers 2. ende cap. 16.versen 7, 10. ende cap. 18. vers 9. ende cap. 19. vers 21. ende 22.17. ende cap. 23. vers 11.
-
margenoot6
- Het Griecks woort beteeckent yemant eenige sake met onderlinge t’samenredinge verhalen.
-
margenoot7
- Namelick, den Apostelen ende Leeraers, die te Ierusalem waren. Dit geschiedde in het openbaer voor alle.
-
margenoot8
- Namel. om alsoo te beter gelegentheyt te hebben om mijne leere van my te verstaen ende hare over een stemminge met my te betuygen.
-
margenoot9
- Namel. van wegen hare gaven ende aensien in de gemeynte, ouderdom, ofte andersins: ende volgens dien de bequaemste waren om daer van te oordeelen. Dese worden genoemt vers 9.
-
margenoot10
- Dat is, sonder vrucht te doen onder de Heydenen, het welck soude geschiet zijn indien hy de lasteringen der valsche broeders niet en hadde hier mede wederleght ende te niete gedaen.
-
margenoot11
- D. den dienst des Euangeliums volbrengen. Een gelijckenisse van de gene die om strijt loopen in een loopbaen om den prijs te gewinnen, 2.Tim. 4.7.
-
margenoot12
- D. van Heydensche ouders geboren, ende onbesneden.
-
margenoot13
- Namel. door de Apostelen, die te Ierusalem waren, alsoo sy oock verstonden dat de besnijdenisse nu afgedaen was. Doch waerom evenwel Paulus Timotheum heeft laten besnijden, siet Actor. 16.3.
-
margenoot14
- D’Apostel geeft hier reden, waerom hy Titum niet en wilde laten besnijden, op dat de valsche broeders, die de besnijdenisse noch noodigh hielden ter saligheyt, Actor. cap. 15. vers 1. in hare dwalinge niet en souden gestijft, maer de Christelicke vryheyt te beter bekent worden.
-
margenoot15
- D. die haer met bedrogh ende veynsinge tot de gemeynte der geloovige begeven hadden.
-
margenoot16
- D. dragende wel den name van broeders ende geloovige, maer in der daet zijnde vyanden van de salighmakende leere.
-
margenoot17
- D. met geveynsde nedrigheyt ende belijdenisse bedecktelick ingeslopen in de gemeynte.
-
margenoot18
- Namel. ten quaden, om heymelick te vernemen of sy niet eenige oorsake en souden konnen vinden om ons te lasteren.
-
margenoot19
- Namelick, van de wet der ceremonien, waer onder oock de besnijdenisse was, om daer uyt oorsake te nemen van ons te lasteren.
-
margenoot20
- D. door Christum ons verkregen, als het gene door de ceremonien afgebeelt was, in hem en door hem vervult is, Coloss. cap. 2. vers 17.
-
margenoot21
- D. dat wy de Christelicke vryheyt verlatende ons het jock der ceremonien, als ter saligheyt noodigh, souden onderwerpen.
-
margenoot22
- Den swacken Ioden hebben de Apostelen eenen tijt langh toe gegeven in ’t onderhouden der ceremonien, om haer te gewinnen, 1.Cor. 9. versen 20, 22. ende allenghskens te brengen tot kennisse van de Christelicke vryheyt: maer dese valsche broeders en hebbense den minsten tijt niet willen wijcken ofte toegeven, om haer in hare dwalingen ende hertneckigheyt niet te stijven.
-
margenoot23
- Een gelijckenisse genomen van kampvechters, ofte worstelaers, die hare partije sterckelick wederstaen, ende niet en wijcken. Siet de waerheyt van dit seggen Actor. cap. 15. versen 1, 2, etc.
-
margenoot24
- Dat is, dat wy haer souden onderdanigh zijn, ofte ons haer onderwerpen in het onderhouden der ceremonien.
-
margenoot25
- Dat is, dit en hebben wy niet gedaen uyt hardtneckigheyt ofte twistgierigheyt, maer om de suyverheyt der leere des Euangeliums tegen haer te verdedigen ende staende te houden in de gemeynten, voornamelick van Galatien.
-
margenoot26
- D. de andere Apostelen, die met recht by de gemeynten in groote achtinge zijn.
-
margenoot27
- Dat is, wat sy geweest zijn, eerse tot Apostelen geroepen waren. Ofte, wat voordeelen sy voor my gehadt hebben eer ick tot een Apostel ben geroepen geweest.
-
margenoot28
- Dat is, daer en is my niet aen gelegen. Ofte, daer en sie ick niet op. Ofte, dat en verschilt niet van mijn doen ende leeren.
-
margenoote
- Deuter. cap. 10. vers 17. 2.Paral. 19.7. Iob 34. vers 19. Actor. cap. 10. vers 34. Rom. 2.11. Ephes. 6.9. Coloss. 3.25. 1.Petr. 1.17.
-
margenoot29
- Van dese wijse van spreken siet Matth. cap. 22. vers 16. Actor. 10.34. D. in saken van waerheyt en siet Godt niet op eenige uyterlicke voordeelen ofte aensien der gene die de waerheyt leeren, maer alleen op de sake selve.
-
margenoot30
- Namel. aengaende de leere des Euangeliums, dat ick van haer yet soude geleert hebben, het welck my de Heere Christus selve niet en soude geopenbaert hebben.
-
margenoot31
- Dat is, sy en hebben niet alleen in mijne leere niet berispt, maer oock daer en tegen deselve voor goet ende oprecht gekent.
-
margenoot33
- D. der Heydenen die onbesneden zijn, vers 8. Siet Rom. cap. 2. vers 26. ende 3. vers 30. ende 4.12. Namelick, om het selve voornamelick onder haer te prediken.
-
margenoot34
- Namelick, van Christo selve ende Godt den Vader: gelijck Cap. 1. vers 1.
-
margenoot35
- Dat is, der besnedene Ioden, om het selve onder haer te prediken. Siet Rom. 3. vers 30. ende cap. 15. vers 8.
-
margenoot36
- De Apostel wijst hier aen, waer uyt de Apostelen gesien ende bekent hebben dat hem het Euangelium was toebetrouwt, namelick, uyt de krachtige werckinge Godts door sijne predicatie tot bekeeringe der Heydenen.
-
margenoot37
- Namel. de Heere Christus, die den dienst Petri vergeselschapt heeft met de krachtige werckinge sijnes Geests.
-
margenootf
- Actor. cap. 9. vers 15. ende 13.2. ende 22.21. Galat. 1.16. Ephes. 3.8.
-
margenoot41
- D. Petrus. Siet van desen naem Matth. 16. vers 18. ende Ioan. 1.43.
-
margenoot42
- Namel. de sone Zebedei, een broeder van Iacobus de Groote, die van Herodes is onthalst, Actor. capit. 12. Siet van hem Matth. 4.21. ende 10.2. ende 17.1.
-
margenoot43
- Namel. soo van het geselschap der Apostelen, als der gemeynte, om datse door haren dienst de waerheyt des Euangeliums stantvastelick voor stonden ende staende hielden, ende in het bysonder in grooten aensien waren by de gemeynte, als een cieraet der selve. Siet Ier. 1.18. Apoc. 3.12.
-
margenoot44
- Namel. des Apostelschaps, Rom. 1.5. Ofte, de werckingen ende vruchten der genade. Ofte, de gaven, als daer waren met vreemde talen te spreken, prophetie, wonderwercken, ende dergelijcke.
-
margenoot45
- Namel. tot een teecken ende versekeringe, datse erkenden dat wy met haer gemeynschap hadden soo in den dienst van het Apostelschap, als in de suyverheyt der leere des Euangeliums.
-
margenoot47
- Namelick, Petrus ende de andere twee Apostelen.
-
margenoot49
- Namel. om voor haer een collecte onder de gemeynte uyt de Heydenen te versorgen.
-
margenootg
- Actor. 11.30. ende 24.17. Rom. 15.25. 1.Corinth. 16.1. 2.Corinth. 8.1. ende 9.1.
-
margenoot50
- Dit blijckt doorgaens oock in sijne sendtbrieven, ende voornamelick Rom. c. 15. vers 27. 1.Cor. c. 16. vers 1. 2.Cor. cap. 9. vers 1.
-
margenoot52
- Dat is, in sijne ende aller tegenwoordigheyt, gelijck vers 14 verklaert wort. Siet oock 2.Cor. 10.1.
-
margenoot54
- Waerom Iacobus dese na Antiochien gesonden hadde is onseker: sommige meynen om te laten vernemen na den staet der gemeynte aldaer, ofte yet den Apostelen daer zijnde, te kennen te geven.
-
margenoot55
- Nam. allerley spijse, oock die in het Oude Testament verboden was, volgende de Christelicke vryheyt, waer van hy door een hemelsch gesichte versekert was, Actor. cap. 10. soo dat hy daer aen wel dede.
-
margenoot56
- Namelick, die tot Christum bekeert waren, ende het jock der ceremoniale wet noyt en waren onderworpen geweest.
-
margenoot57
- D. en wilde hy met de geloovige Heydenen niet meer eten, daer mede veynsende als of hy verstont, dat het eten van allerley spijse den Christenen ongeoorloft soude zijn: waer aen hy seer qualick dede, gelijck in het volgende blijckt.
-
margenoot58
- Dat is, vreesende dat hy dese Ioden daer mede soude oorsaeck geven om qualick van hem te spreken. Siet dergelijck Actor. cap. 11. vers 2.
-
margenoot59
- Dat is, de Ioden die tot de Christelicke religie bekeert waren, ende noch onderhielden het onderscheyt der spijsen, volgende de wet der ceremonien, van de afdoeninge der selve noch niet ten vollen onderricht zijnde.
-
margenoot60
- Namel. die Christenen geworden waren, ende die de Christelicke vryheyt eenighsins geleert ende gebruyckt hadden.
-
margenoot61
- De Apostel noemt dese daet Petri twee mael in dit vers een veynsinge, welcke is als yemant anders doet ofte spreeckt, dan hy in sijn hert ofte gemoedt gevoelt: het welck nimmermeer geoorloft is te doen. Dit deden oock dese Ioden door het exempel van Petrus verleydt zijnde.
-
margenoot62
- Van desen siet Actor. cap. 11 versen 22, 30. ende 13. versen 1, 2. ende 15.2.
-
margenoot63
- Gr. de voeten niet recht en stelden, D. gelijck als hinckten, niet recht uyt en gingen om tot het perck ende eynde der Christelicker leere te komen, 1.Reg. cap. 18. vers 21. Hebr. cap. 12. vers 13.
-
margenoot64
- Dat is, na de suyverheyt: na de ware leere des Euangeliums, aengaende de Christelicke vryheyt.
-
margenoot65
- Namel. overmits hy opentlick voor allen sondighde, ende ergernisse gaf, 1.Tim. 5. vers 20.
-
margenoot66
- Dat is, allerley spijse voor desen gegeten hebt, gelijck de Christenen uyt de Heydenen bekeert oock doen, volgende de Christelicke vryheyt, vers 12.
-
margenoot67
- Namelick, met uw’ quaet exempel, het welck haer nootsakelick moet bewegen om na te volgen: ofte om dat ghy deselve voor geen rechte Christenen en schijnt te erkennen, soo sy, gelijck ghy, haer de wet der ceremonien niet en onderwerpen.
-
margenoot68
- Namel. de wet der ceremonien te onderhouden: het welck de Ioden in het Oude Testament deden, ende den bekeerden Ioden, die de Christelicke vryheyt noch niet en verstonden, voor eenen tijt noch toegelaten wiert, als een middelmatige sake, om der stichtinge wille. Maer aengaende de gene, die uyt de Heydenen bekeert waren, is in de Synode van Ierusalem goet gevonden, dat men haer daer mede niet en soude beswaren. Siet Actor 15.10, 28.
-
margenoot69
- Ofte, wy Ioden van nature, ende niet sondaers uyt de Heydenen, wetende, etc. Wy, Namel. ick ende oock ghy Petre. Want de Apostel verhaelt hier noch hoe hy Petrum heeft aengesproken.
-
margenoot70
- Dat is, van afkomste ende geboorte, Rom. cap. 2. versen 17, 28. ende over sulcks geboren onder de wet der ceremonien.
-
margenoot71
- Dat is, niet van Heydensche afkomste, welcke afgodendienaers waren ende groote sondaren, vreemt van het verbont Godts. Siet Ephes. cap. 2. vers 11. De Apostel wil seggen, Nademael wy Apostelen, die Ioden zijn, onse rechtveerdighmakinge niet en soecken in de wercken der wet, maer in den geloove Christi, soo moet men veel min de Heydenen leeren, ofte nootsaken hare rechtveerdigheyt te soecken in de onderhoudinge der wet, Rom. 3. vers 9.
-
margenooti
- Actor. cap.13. vers 38. Rom. 3.28. ende 8.3. Hebr. 7.18.
-
margenoot73
- Wie, ofte hoe heyligh hy oock soude mogen zijn.
-
margenoot74
- Wat het zy gerechtveerdight te worden, siet in de aenteeckeninge op Rom. cap. 3. vers 20.
-
margenoot75
- Namelick, Mosis, soo der zeden als der ceremonien.
-
margenoot76
- Ofte, dan, gelijck Matth. cap. 12. vers 4. 1.Corinth. cap. 7. vers 17. Galat. cap. 1. vers 7. Apoc. cap. 21. vers 27. D. alleen door den geloove, gelijck de volgende woorden dat klaerlick mede brengen.
-
margenoot77
- Dat is, als wy met een oprecht ende levende geloove de gerechtigheyt Christi aennemen, Rom. cap. 3. versen 24, 28.
-
margenoot78
- D. dit is de oorsake waerom wy Apostelen Christum met waren geloove aengenomen hebben. Want hadden wy door de wet konnen gerechtveerdight worden, soo en souden wy niet behoeft hebben tot Christum te gaen.
-
margenoot79
- Dit bewijs is genomen uyt de Schrifture des Ouden Testaments, Psalm 143.2.
-
margenoot80
- Gr. niet en sal gerechtveerdight worden alle vleesch, D. geen vleesch. Een Hebreeusche wijse van spreken: gelijck Psalm 143.2. Rom. 3.20.
-
margenoot81
- D. mensche. Siet Genes. 6. vers 12. Iesa. 40.6.
-
margenoot82
- Hier spreeckt de Apostel nu voorders de Galaten aen, ende beantwoort een tegenwerpinge, diese tegen de voorgaende leere souden mogen voorwerpen: Namel. dat deselve den mensche sorgeloos maeckt, tot sondigen aenleydt, ende dat alsoo Christus den menschen in het sondigen soude stijven. Van dese tegenwerpinge siet oock Rom. 3.31. ende 6.1, 2, 3.
-
margenoot84
- D. en sal daer uyt niet volgen dat dan Christus, etc.
-
margenoot85
- D. dat dese leere van de rechtveerdighmakinge des menschen sonder de wercken der wet, alleen door den geloove Christi, dienen sal ende oorsake den menschen sal geven om te vrijer te sondigen.
-
margenoot87
- Namel. door mijne ernstige ende geduerige vermaningen om de sonden te vlieden.
-
margenoot88
- Namelick, door een leere, die sulcke vermaningen soude krachteloos maken, ende de menschen tot sondigen verwecken.
-
margenoot89
- N. van Godts bevel, ende van de wetten der oprechtigheyt, die in een getrouw Leeraer behoort te wesen.
-
margenoot90
- Dat dese leere des Apostels uyt haer selven de menschen tot sondigen niet en verweckt, bewijst hy met sijn eygen exempel, voorby gaende de exempelen van andere, om dat het kan gebeuren, dat dese leere van sommige wel daer toe misbruyckt soude worden. Doch het gene hy van hemselven seght, is oock waer in alle ware geloovige.
-
margenoot92
- D. ick hebbe door de wet geleert, dat ick een groot sondaer ben, na de wet den vloeck ende doot onderworpen, ende dat de gerechtigheyt, die de wet eyscht, in my niet en is, ende volgens dien dat de wet my in de doot laet.
-
margenootm
- Rom. 14.7. 2.Corinth. 5.15. 1.Thess. 5. vers 10. Hebr. 9.14. 1.Petr. 4.2.
-
margenoot93
- Dat is, een nieuw ende heyligh leven soude leyden, dat Gode behagelick is, volgens sijne geboden: ende over sulcks niet der sonde. Siet Rom. 6. vers 11.
-
margenoot94
- Hoe dit te verstaen is, siet Rom. 6.6. alwaer het selve geseght ende naerder verklaert wort.
-
margenoot96
- Namel. soodanigh als ick was voor mijne bekeeringe ende wedergeboorte.
-
margenoot97
- Namel. door sijnen Heyligen Geest, door welcken hy my geleydt in de wegen Godts, ende my vruchtbaer maeckt tot goede wercken.
-
margenoot98
- D. in dit mijn natuerlick leven: het welck hy onderscheyt van het geestelick.
-
margenoot99
- D. hoewel ick mijne swackheden in dat selve vleesch hebbe, soo geloove ende vertrouwe ick dat de Sone Godts voor deselve door sijn doot voldaen heeft: die my oock door sijnen geest levendigh maeckt.
-
margenootn
- Galat. cap. 1. vers 4. Ephes. 5.2. Tit. 2.14.
-
margenoot1
- Namel. die my door Christum geschiet is, daer van hy in het voorgaende vers gesproken heeft.
-
margenoot2
- Het welck geschiet, wanneer men niet en gelooft, dat Christus volkomelick onse gerechtigheyt is.
-
margenoot3
- Ofte, om niet, dat is, sonder oorsake, reden, noot, ofte vrucht, Ioan. 15.25.
|