Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xj. Capittel.

1 Den Apostel betuyght sijnen yver over die van Corinthen, om haer te behouden by de eenvoudigheyt die in Christo is. 3 ende vermaentse dat sy haer daer van niet en laten verleyden, gelijck Eva door den satan verleyt is. 4 overmits niet alleen geen valsche Apostelen, maer selfs geen ander Apostel Christi, haer yet en konde toebrengen, dat sy door hem niet en hadden ontfangen. 6 Want dat hy onder haer niet en hadde geroemt, gelijck dese, maer hem nedrigh gedragen, ende selfs geen onderhoudt ontfangen, gelijck hy wel van andere gemeynten gedaen hadde. 11 en was niet geschiet, om dat hy haer niet lief en hadde. 12 maer om den valschen Apostelen haren roem te benemen, die haer veranderden in Engelen des lichts. 16 Ende hoewel het niet wijselick gedaen en is veel te roemen, 18 soo bewijst hy nochtans dat niemant van dese yet en kan roemen, daer van hy oock niet roemen en kan. 23 ja dat hy in lijden ende arbeyden, om de saken Christi, haer alle te boven gingh. 28 beneven de sorge die hy hadde voor alle de gemeynten. 32 ende de swarigheden, die hy in het beginsel van sijnen dienst te Damascus hadde uytgestaen, daer hy over de mueren der stadt in een mande was ontkomen.

1

OCh of ghy my een weynigh verdroeght ¹ in de onwijsheyt: ² ja oock verdraeght my.

1 Dit seght d’Apostel, niet om dat hy onwijsselick wilde doen, maer om dat hy soude doen gelijck de onwijse somwijlen plegen, die haer selfs lof geerne verbreyden. Doch d’Apostel heeft het hier moeten doen om den mont te stoppen aen de valsche Apostelen, die haer selven boven Paulum verhieven, op dat sy sijn Euangelium alsoo souden verdacht maken, ende het hare aenprijsen, ende by die van Corinthen te beter souden gehoor krijgen.

2 Of, maer ghy verdraeght my oock.

2

Want ick ben ³ yverigh over u met eenen ⁴ yver Godts. Want ick hebbe u-lieden ⁵ toebereyt om ^a [u als] een reyne maeght, eenen manne voor te stellen, [namelick] Christo:

3 Of, jaloers.

4 Of, jaloesie.

5 Ofte, verçiert, toegepast, Dat is, door de predicatie des Euangeliums tot het geloove, ende door het geloove tot Christum gebracht, ende aen hem gelijck als ondertrouwt, waer op het geestelick houwelick moet volgen. Siet Psalm 45. vers 10. Ezech. cap. 16. vers 8. Hose. cap. 2. vers 18. Ephes. cap. 5. vers 23, etc.

a Levit. 21.13.

3

Doch ick vreese dat niet eenighsins ^b gelijck ⁶ de slange Evam ⁷ door hare arghlistigheyt bedrogen heeft, alsoo uwe sinnen bedorven worden, [om af te wijcken] ⁸ van de eenvoudigheyt die in Christo is.

b Genes. 3.4. Ioan. 8.44.

6 Dat is, de satan door de slange.

7 Gr. in, Dat is, onder schijn van vrientschap, ende van haer tot meerder eere ende achtinge te willen brengen.

8 Dat is, oprechtigheyt, sonder opproncken van menschelicke welsprekentheyt, of byvoegen van menschelicke wijsheyt, daer dese valsche Apostelen haer allenghskens mede sochten te verleyden, ende van Christo af te leyden.

[fol. 100r]

4

^c Want indien de gene ⁹ die komt ¹⁰ eenen anderen Iesum predickte, dien wy niet gepredickt en hebben, ofte [indien] ghy eenen anderen geest ontfinget, dien ghy niet en hebt ontfangen, ofte een ander Euangelium, dat ghy niet en hebt aengenomen, soo verdroeght ghy [hem] ¹¹ met recht.

c Galat. 1.8.

9 Hier mede meynen eenige dat hy de voornaemste onder die beteeckent: doch het kan oock in ’t gemeyn verstaen worden voor yemant wie het oock zy.

10 Namelick, daer ghy de krachten ende vruchten meerder van soudt gevoelen dan van den waren Iesum, dien ick u gepredickt hebbe: en soo oock in ’t volgende. Andersins soo vervloeckt den Apostel selfs eenen Engel uyt den hemel, die anders soude prediken, Galat. 1.8. Hy seght dan dit by een wijse van toelatinge van een sake die evenwel niet zijn en kan, om haer tot meerder achterdencken te brengen.

11 Gr. wel.

5

Want ick achte dat ick nergens in minder en ben geweest ¹² dan de uytnemenste Apostelen.

12 Sommige nemen dit als van de valsche Apostelen geseght, die haer selven voortreflicker hielden, dan de Apostelen selve. Doch het kan oock wel van de ware Apostelen genomen worden, die onder de andere uytmunteden, welcker autoriteyt ende navolginge dese te Corinthen valschelick voorwendeden, waerom den Apostel hemselven met dese vergelijckt. Siet dergelijck Gal. 2.6, 9.

6

Ende indien ick oock ¹³ slecht ben in woorden, nochtans en ben ick het niet in wetenschap: maer allesins zijn wy in alle dingen ¹⁴ onder u openbaer geworden.

13 Gr. Idiotes. siet van dit woort 1.Cor. cap. 14. vers 16. Namelick, gelijck dese roemers van hare welsprekentheyt ende menschelicke wijsheyt my nageven. Want anders soo gaet den eenvoudigen stijl des Apostels in kracht ende Goddelickheyt alle menschelicke welsprekentheyt ende schriften verre te boven. Siet 1.Corinth. 1. vers 25. ende 2.4, 5.

14 Of, aen u, in u, Namelick, door de krachten, gaven, ende werckingen, die ghy door ons’ Euangelium hebt ontfangen.

7

Hebbe ick sonde gedaen, als ick my selven ¹⁵ vernedert hebbe op dat ghy soudt verhooght worden? overmits ick u het Euangelium Godts ^d om niet ¹⁶ verkondight hebbe?

15 Namelick, om my selven met mijn eygen handen te onderhouden, sonder u te beswaren, Actor. cap. 18. vers 3. Ende het schijnt dat dese valsche Apostelen het selve oock Paulo qualick hebben nageduydt, als of hy hem daer mede verachtelick onder haer gedragen hadde, ofte die van Corinthen niet genoegh geacht en hadde, om van haer sijn onderhoudt te willen ontfangen: op welcke beyde hy daer na bescheydelick antwoort.

d 1.Corinth. cap. 9. vers 12.

16 Gr. ge-euangelizeert.

8

Ick hebbe andere gemeynten ¹⁷ berooft, besoldinge [van haer] nemende ¹⁸ om u te bedienen: ende als ick by u tegenwoordigh was, ende gebreck hadde, ^e en ben ick niemant ¹⁹ lastigh gevallen.

17 Dat is, van haer ontfangen, dat ghy schuldigh waert te geven.

18 Gr. tot uwer bedieninge.

e Actor. cap. 20. vers 33. 2.Corinth. 12.13. 1.Thessal. 2.9. 2.Thessal. 3.8.

19 Het Griecks woort beteeckent eygentlick, yemant alsoo te drucken, dat hy het gevoelen verliest, gelijck een lidt dat slaept ofte verdooft is. Andere setten het over, ledigh zijn tot yemants nadeel. Siet van het selve woordt. 2.Corinth. cap. 12. versen 13, 14.

9

^f Want mijn gebreck hebben ²⁰ de broeders vervult, die van Macedonien quamen: ende ick hebbe my selven in alles gehouden sonder u te beswaren, ²¹ ende sal [my noch alsoo] houden.

f Philip. cap.4. vers 15.

20 Namelick, die mededienaers Pauli waren, 2.Corinth. cap. 8. versen 16, 18. ende cap. 9. vers 3. Siet oock Philip. cap. 4. vers 15.

21 Namelick, oock voortaen alsoo, gelijck de volgende woorden verklaren.

10

²² De waerheyt Christi is in my, dat desen roem in de gewesten van Achaja aen my niet en sal ²³ verhindert worden.

22 Dat is, so waerachtigh als de waerheyt Christi in my is. Een wijse van eedtsweeringe. siet Rom. 9.1.

23 Gr. gestopt, toegestopt, ofte, opgestopt, gelijck een wegh met eenen tuyn ofte hegge toegestopt wort, dat is, verhindert, ofte benomen, ofte opgehouden wort. De reden waerom Paulus het selve in Achaja, daer Corinthus de hooftstadt van was, niet anders en heeft willen doen, wordt in het volgende twaelfde vers verklaert.

11

Waeromme? Is het om dat ick u ²⁴ niet lief en hebbe? ²⁵ Godt weet het.

24 Namelick, als of ick u daer mede verachtede, gelijck u dese menschen willen wijs maken.

25 Namelick, dat ick u lief hebbe.

12

Maer dat ick doe, dat sal ick noch doen, om de oorsake af te snijden den genen die oorsake [hebben] willen, op dat sy in het gene sy roemen, bevonden mochten worden ²⁶ gelijck als wy.

26 Sommige duyden dit alsoo, als of dese valsche Apostelen oock de gemeynten voor niet dienden, gelijck als Paulus: doch dit strijt met het gene vers 20. van haer betuyght wort. De meyninge dan is dat Paulus daerom oock wilde sonder vergeldinge in de gemeynten van Achaja dienen, op dat soo hy veranderde van doen, ende besoldinge van haer ontfinge, dese lieden niet en souden roemen dat sy daer in deden gelijck Paulus, ende de sijne, die wel in het eerste voor niet schenen gedient te hebben, wanneer sy noch slecht ende kleyn waren onder haer, maer als sy vrymoediger ende van meerder aensien geworden waren, oock hare besoldinge namen, soo wel als sy: tot welcken roem hy haer geen occasie en wilde geven.

13

Want sulcke valsche Apostelen zijn bedrieghlicke arbeyders, haer veranderende ²⁷ in Apostelen Christi.

27 Dat is, den schijn ende gedaente van Apostelen Christi aennemende, als of sy haer wilden navolgen.

14

Ende het en is geen wonder: want de satan selve verandert hem ²⁸ in eenen Engel des lichts.

28 Dat is, in de gedaente van eenen heyligen Engel, die by Godt woont in het eeuwige licht: gelijck daer tegen het rijcke des satans een rijcke der duysternisse wort genaemt, ende sijne woonplaetse, duysternisse, Coloss. cap.1. vers 13. 2.Petr. cap. 2. vers 4. Iude vers 6.

15

Soo en is het dan niet groots, indien oock sijne dienaers haer veranderen als [warense] dienaers der gerechtigheyt: van welcken ²⁹ het eynde sal zijn na hare wercken.

29 Dat is, de eyndelicke vergeldinge, ofte belooninge. Siet Matth. cap. 25. vers 41. alsoo wort dit woort oock genomen 1.Petr. cap. 1. vers 9.

16

Ick segge wederom, dat niemant en meyne ³⁰ dat ick onwijs ben: ³¹ doch soo niet, neemt my [dan] aen als eenen onwijsen, op dat ick oock een weynigh mach roemen.[kolom]

30 Namelick, soo ick my selven ga vergelijcken met dese lieden, dewijle sy met haer roemen my daer toe dwingen.

31 Dat is, soo ghy oordeelt dat ick hier in niet wijsselick en doe, hoort my ten minsten in mijne onwijsheyt, gelijck ghy andere hoort. Een wijse van spreken by toelatinge genomen.

17

Dat ick spreke en spreke ick ³² niet na den Heere, maer als in onwijsheyt, in desen ³³ vasten gront der roeminge.

32 D. niet gelijck den Heere weerdigh is, ofte sijne dienaren, namelick, soo ghy de uytwendige woorden alleen aensiet, ende niet op het wit, ofte eynde en lettet, waerom ick sulcks doe, ’t welck is om mijn Apostelschap onder u tegen dese roemers te verdedigen, dat ick van des Heeren wege oock gehouden ben te doen.

33 Gr. selfstendigheyt der roeminge: Ofte, vertrouwen, vrymoedigheyt. Siet Cap. 9. vers 4.

18

^g Dewijle vele roemen ³⁴ na den vleesche, soo sal ick oock roemen.

g 2.Corinth. 10.13. ende 12.5, 6.

34 D. van saken die den uytwendigen staet des menschen aengaen.

19

Want ghy verdraeght geerne de onwijse, ³⁵ dewijle ghy wijs zijt.

35 D. wijs meynt te zijn. Een wijse van spreken wanneer men het een seght, ende het tegendeel verstaet, tot berispinge ende verbeteringe van de sulcke.

20

Want ghy verdraeght het ³⁶ soo u yemant dienstbaer maeckt, soo [u] yemant op eet, soo yemant [van u] neemt, soo hem yemant verheft, soo u yemant ³⁷ in het aengesicht slaet.

36 Dit seght den Apostel, gelijck oock het volgende van de valsche Apostelen, die hoogh spraken, ende haer als heeren onder haer droegen, met groot gevolgh ende pracht: ende daer en tusschen de gemeynte verachteden ende uytmergelden.

37 D. de meeste oneere, smaetheyt, ende verachtinge aendoet. Is by gelijckenisse gesproken.

21

Ick segge [dit] ³⁸ na oneere, ³⁹ gelijck of wy swack waren geweest: ^h maer waer in yemant ⁴⁰ stout is (ick spreke in onwijsheyt) [daer in] ben ick oock stout.

38 Dat is, wat aengaet de oneere, ofte, om der oneere wille, ofte, tot oneere.

39 D. gelijck of het waerachtigh ware, als dese seggen, dat wy swack ende verachtelick onder u hadden geweest. Andere setten het over, gelijck dat wy swack zijn geweest, D. dat wy verachtelick onder u zijn geweest, ’t welck sy ons oock tot oneere na seggen.

h Philip. 3.4.

40 Dat is, stoutelick handelt ofte spreeckt.

22

Zijn sy Hebreen? ⁱ ick oock: zijn sy Israëliten? ick oock: zijn sy het zaet Abrahams? ick oock:

i Actor. 22.3.

23

Zijn sy dienaers Christi? (ick spreke onwijs zijnde) ^{k 41} ick ben boven [haer:] ^l in arbeyt overvloedelicker, in slagen uytnemender, in gevangenissen overvloedelicker, in ⁴² doots [gevaer] menighmael.

k 1.Cor. 15.10.

41 D. ick hebbe in den dienst Christi meer gedaen, geleden, ende uytgestaen dan sy, het welck hy met de volgende exempelen bewijst.

l Actor. 9.16. ende 21.11. 2.Cor. 6.4.

42 Gr. dooden, D. merckelicke perijckelen des doots. Siet dergelijcke wijse van spreken 1.Corinth. cap. 15. vers 31. ende 2.Corinth. cap. 1. vers 10.

24

Van de Ioden hebbe ick ^{m 43} veertigh [slagen] min een, vijf mael ontfangen.

m Deuter. 25.3.

43 Paulus siet hier op de wet, Deuter. cap. 25. vers 3. daer geboden wort dat de Rechters niet meer dan veertigh slagen in het straffen en souden laten geven, welck getal de Ioden op dat sy niet en souden te boven gaen, soo gaven sy een min.

25

ⁿ Drie mael ben ick ⁴⁴ met roeden gegeesselt geweest, ^o eens ben ick gesteenight, ^p drie mael hebbe ick schipbreucke geleden, eenen [gantschen] nacht ende dagh hebbe ick in de diepte over gebracht.

n Actor. 16.22.

44 Ofte, met stocken geslagen, Namelick, van de Heydensche Overheden, boven de vijf mael dat ick van de Ioden alsoo geslagen ben geweest, daer hy in het voorgaende vers van heeft gesproken.

o Actor. 14. vers 19.

p Actor. 27.9, 41.

26

In het reysen menighmael, in perijckelen van rivieren, in perijckelen van ⁴⁵ moordenaers, in perijckelen ⁴⁶ van [mijn] geslachte, in perijckelen ⁴⁷ van de Heydenen, in perijckelen ⁴⁸ in de stadt, in perijckelen in de woestijne, in perijckelen in de zee, in perijckelen onder de valsche broeders:

45 Ofte, straetschenders.

46 Gr. uyt mijn geslachte, Namelick, der Ioden, gelijck uyt de tegenstellinge der Heydenen blijckt.

47 Gr. uyt.

48 Dat is, in de steden: ’t en ware men de stadt van Ierusalem hier door verstonde, die om hare uytnementheyt alsoo hier kan genoemt worden.

27

In arbeyt ende moeyte, in waken menighmael, in honger ende dorst, in vasten menighmael, in koude ende naecktheyt.

28

Sonder de dingen ⁴⁹ die van buyten zijn, ⁵⁰ overvalt my dagelicks ^q de sorge van alle de gemeynten.

49 Dat is, die van de gene die buyten de gemeynten zijn, aengedaen worden. Ofte, die my na den uytwendigen mensche aengedaen worden.

50 Gr. mijne overvallinge die dagelicks is.

q Actor. 20.18.

29

^r Wie ⁵¹ is’er swack dat ick niet ⁵² swack en ben? Wie wort’er ge-ergert, dat ick niet ⁵³ en brande?

r 1.Corinth. cap. 8. vers 13.

51 Ofte, wien wort’er beanghst, ofte verdriet aengedaen.

52 Hy en spreeckt hier niet van swackheyt in ’t gemoedt ofte geloove, dewijle hyse alle moest troosten ende stercken, maer van den anghst ende medelijden, dat hy met haer hadde.

53 Namelick, met eenen brandenden yver voor de eere Godts: ende de saligheyt der gene die ge-ergert worden.

30

Indien men moet roemen, soo sal ick roemen de dingen ⁵⁴ mijner swackheyt.

54 Dat is, mijner tegenspoeden ende benauwtheden, namelick, om dat ick daer door tot gevoelen ende bevindinge van Godts genade, die my daer in meer ende meer sterckt, gebracht worde.

31

^s De Godt ende Vader onses Heeren Iesu Christi, die gepresen is in der eeuwigheyt, ⁵⁵ weet dat ick niet en liege.

s Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Corinth. 1.23. Galat. 1.20. Philip. 1.8. 1.Thessal. 2.5.

55 Een wijse van eedtsweeren, ofte aenroepinge Godts tot getuyge van het gene hy seght: gelijck 2.Corinth. cap. 1. vers 23.

32

⁵⁶ De Stadthouder ^t des Koninghs Arete in Damasco besettede de stadt der Damascenen, willende my vangen.

56 Gr. de Overste des volcks, Namelick, tegen my opgeweckt zijnde van de Ioden. Siet Actor. 9.24, 25.

t Actor. 9.24.

33

Ende ick wert door een venster in een mande ⁵⁷ over de muer neder gelaten, ende ontvloodt sijne handen.

57 Ofte, door.