Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 De Apostel geeft reden waerom hy den dienst des Euangeliums in’t eynde van het voorgaende Capittel soo hooge hadde verheven, ende beroept hem eerst op de bevindinge van de Corin-[kolom]theren selve, die door desen sijnen dienst tot Christum bekeert waren. 5 Doet daer by dat dese kracht niet uyt hem, maer uyt Godt was. 6 Bewijst het selve voorders door eene vergelijckinge van den dienst Moses, dien hy een doodende letter in steenen tafelen gedruckt, ende eene bedieninge der verdoemenisse noemt, die niet en blijft: ende van den dienst der Apostelen, dien hy eenen dienst des Geests, des levens, ende der rechtveerdigheyt noemt, ende altijt blijft. 13 Verklaert dat op het aengesicht Mosis een decksel lagh, ende oock op ’t lesen der wet, alsoo dat de Ioden het eynde daer van niet en verstonden. 16 welck decksel van haer sal geweert worden, als sy tot Godt sullen bekeert zijn. 17 Maer dat den dienst des Nieuwen Testaments klaer is, ende een middel waer door de Geest des Heeren krachtigh is tot onser vernieuwinge.

1

^a BEginnen ¹ wy ons selven wederom ² [u] aen te prijsen? Of behoeven wy oock, gelijck sommige, ³ brieven van voorschrijvinge aen u, ofte [brieven] van voorschrijvinge van u?

a 2.Corinth. 5.12. ende 10.8.

1 d’Apostel spreeckt hier in het getal van vele, om dat desen brief niet alleen in sijnen naem, maer oock in den naem van Timotheus is geschreven. Siet Cap. 1. vers 1.

2 Gr. recommandeeren.

3 Ofte, recommandatien, om ons ende onsen dienst by u ende andre aengenaem te maken.

2

⁴ Ghylieden zijt onsen brief, ⁵ geschreven in onse herten, bekent ende gelesen ⁶ van alle menschen:

4 Dat is, uwe bekeeringe, ende andere sonderlinge gaven, die door onsen dienst onder u zijn te wege gebracht, zijn getuygen van de weerdigheyt onses diensts, soo wel by u, als by andre: gelijck in het volgende vers breeder verklaert wort.

5 Dit seght den Apostel van wegen de liefde, die hy met Timotheo ende Silvano haer toedroegh, ende d’achtinge daer in sy by haer waren.

6 Namelick, die uwe bekeeringe ende gaven aenmercken ende verstaen.

3

Als die openbaer zijt geworden, dat ghy eenen brief Christi zijt, ⁷ ende door onsen dienst bereyt, die geschreven is niet ⁸ met inckt, maer door den Geest ⁹ des levendigen Godts, niet ^{b 10} in steenen tafelen, ^c maer ¹¹ in vleesche tafelen des herten.

7 Gr. door ons bedient geworden.

8 Namelick, gelijck men andere brieven pleeght te schrijven.

9 Dat is, die niet alleen selve het leven heeft, maer oock het selve mede deelt den genen in welcken hy door sijnen Geest werckt, ende sijne wetten inschrijft, Ierem. 31. vers 33. Hebr. 8.10.

b Exod. 24.12. ende 34.1.

10 Paulus siet hier op het schrijven der wet Godts in de twee tafelen des verbonts, Exod. 24.12. welck uyterlick inschrijven de herten der verdorvene menschen niet en konde bekeeren. siet Rom. 8.3. Gal. 3.21.

c Ierem. 31.33. Ezech. 11.19. ende 36.26. Hebr. 8.10.

11 Hier door en wort niet verstaen het gene vleesch ofte vleeschelick, dat is, verdorven, in Godts woort menighmael genaemt wort, maer wort hier genomen voor herten, die door Godts Geest zijn bequaem gemaeckt ende vernieuwt, om het woordt des Euangeliums met den geloove aen te nemen, gelijck Ezech. 36. vers 26. ende gelijck de goede aerde, daer van Christus spreeckt Matth. cap. 13. vers 23. waerom den Apostel oock seght in ’t Griecksch sarkinais, niet sarkikais.

4

Ende ¹² soodanigh een vertrouwen hebben wy door Christum by Godt.

12 Namelick, van de kracht ende van de vruchten onses diensts onder u.

5

Niet dat wy ¹³ van ons selven bequaem zijn yet ¹⁴ te dencken, als uyt ons selven: maer ^d onse bequaemheyt is uyt Godt:

13 Dat is, door onse eygene wijsheyt ofte natuerlicke scherpsinnigheyt.

14 Ofte, te bedencken, Namelick, dat bequaem soude zijn, om de herten van de menschen te bekeeren, ofte om ons ende andere tot de saligheyt te brengen. Siet Ioan. 15. 4, 5. Philip. 2.13.

d Philip. 2.13.

6

Die ons oock bequaem gemaeckt heeft [om te zijn] ^e dienaers ^f des ¹⁵ Nieuwen Testaments, niet ¹⁶ der letter, maer ¹⁷ des Geests. Want de letter ¹⁸ doot, maer de Geest ¹⁹ maeckt levendigh.

e 2.Cor. 5.18.

f Hebr. 8.6, 8.

15 Ofte, verbonts. Alsoo wort genaemt het verbont der genade, in het welck Godt sijn volck belooft de vergevinge der sonden, ende de rechtveerdigheyt door het geloove in Christum, mitsgaders oock de vernieuwinge door den Heyligen Geest, wiens kracht haer in de predicatie des Euangeliums aen de herten der uytverkorene openbaert, gelijck belooft wort Ierem. cap. 31. vers 31. Ezech. cap. 36. vers 25. waerom oock ’t Euangelium eenen dienst des Geests, ende des levens, versen 6, 8. ende der rechtveerdigheyt, vers 9. wort genaemt.

16 Dat is, des verbonts van de wet, het welck letter genaemt wort, om dat de wet alleen met letteren in steenen tafelen geschreven is, gelijck in ’t volgende vers verklaert wort.

17 Dat is, der leere ende predicatie des Euangeliums, waer door de Heylige Geest het geloove in ons werckt. Siet Actor. 16. vers 14. Galat. 3. versen 2, 3, etc.

18 Namelick, om dat de wet, hoe wel sy den wegh tot het leven aenwijst, den verdorvenen mensche de kracht niet toe en brenght om die te onderhouden, noch geen beloften om den overtreder de sonden te vergeven, maer vervloeckt een yegelick die niet en blijft in al datter geschreven is, Galat. cap. 3. vers 10. ende overtuyght ons van onse overtredinge, ende volgens dien dat wy des doots, die den overtrederen wordt gedreyght, weerdigh, ende deselve onderworpen zijn, Rom. cap. 7. vers 7, etc. Waerom oock deselve een bedieninge der verdoemenisse genaemt wort, vers 9. Siet hier van breeder Rom. cap. 8. versen 2, 3, 4. ende 10.2, 4, 5. Galat. 3.5, etc. ende 4.21, etc. Hebr. 8.6, etc. daer de Apostel het onderscheyt van dese twee verbonden naerder verklaert.

19 Dat is, het Euangelium en wijst niet alleen aen den wegh tot het leven ende saligheyt, door den geloove in Iesum Christum, maer is oock vergeselschapt met de kracht des Heyligen Geests, waer door het geloove in de uytverkorene gewrocht ende bewaert wort, ende sy uyt den doot der sonden opgeweckt ende levendigh gemaeckt worden.

7

Ende indien de bedieninge des doots in letteren [bestaende, ^g ende] in steenen ingedruckt, in heerlickheyt is geweest, ^h alsoo dat de kinderen Israëls ’t aengesicht Mosis niet en konden sterck aensien, ²⁰ om de heerlickheyt sijns aengesichts, ²¹ die te niete gedaen soude worden:

g Exod. 24.12. ende 34.1. Deuter. 10.1.

h Exod. 34.30.

20 Namelick, heerlickheyt des aengesichts Mosis, welcke gelijck sy te niete gedaen is, oock een voorbeelt is geweest, dat de wet door hem gegeven, oock soude afgedaen worden. Siet de historie hier van Exod. cap.34. vers 30. ende volgens, welcke de Apostel duydt als een voorbeelt op de leere Mosis in schaduwen ende rechtveerdighmakingen der wet bestaende.

21 Dit seght de Apostel van de wet Mosis, niet alleen ten aensien van de ceremonien, die maer tot Christi komste en souden dueren, maer oock ten aensien van de wet der tien geboden, aengaende den vloeck, die sy den overtreders dreyght, ende de rechtveerdighmakinge die den doenders der wet wort belooft: in welcke beyde leden sy door Christi doot ende gehoorsaemheyt moest te niete gedaen worden. Siet vers 11.

8

Hoe en sal niet veel meer de bedieninge ²² des Geests in heerlickheyt zijn?

22 Siet versen 6, 9.

9

Want indien de bedieninge der verdoemenisse heerlickheyt geweest is, veel meer is de bedieninge ²³ der rechtveerdigheyt overvloedigh in heerlickheyt.

23 Dat is, der rechtveerdighmakinge, die allesins gestelt wort tegen verdoemenisse. Siet Rom. 8.33, 34.

[fol. 97r]

10

Want oock ²⁴ het verheerlickte en is selfs niet verheerlickt in desen deele, ²⁵ ten aensien van dese uytnemende heerlickheyt.

24 D. de wet, die in sich selven aengesien een bysondere heerlickheyt heeft, ende met heerlickheyt den volcke Israëls gegeven is.

25 D. vergeleken met de uytnemende heerlickheyt van het woort des Euangeliums, ende sijne kracht in onse herten.

11

Want indien het gene dat te niete gedaen wort, in heerlickheyt was, veel meer [is] ²⁶ het gene dat blijft, in heerlickheyt.

26 Namelick, het Euangelium dat blijven sal, sonder veranderinge onderworpen te zijn, tot dat Christus sal komen om te oordeelen, Mat. 28.19, 20. 1.Corinth. 11.26. Apoc. 2.25.

12

Dewijle wy dan soodanige hope hebben, soo gebruycken wy vele ²⁷ vrymoedigheyt in ’t spreken:

27 Nam. gevoeght met klaerheyt, gelijck dit oock genomen wort Marc. 8. vers 32. Ioan. 10. vers 24. ende cap. 16. vers 29.

13

Ende [en doen niet] gelijckerwijs ⁱ Moses, [die] een decksel op sijn aengesicht leyde, ²⁸ op dat de kinderen Israëls niet en souden sterck sien ^{k 29} op het eynde des genen dat te niete gedaen wort:

i Exod. 34.35.

28 Met dese woorden en wort eygentlick Mosis meyninge in het decken sijns aengesichts niet verklaert, daer van te lesen is Exod. 34.33. maer het ooghmerck van Godts voorsienigheyt, die dit tot sulcken eynde heeft gericht, ende hier laten verklaren.

k Rom. 10.4.

29 D. den binnensten gront, ofte het wit ende ooghmerck der wet ende der ceremonien, die op Christum ende sijne rechtveerdigheyt haer ooghmerck hadden. Want de geheele wet was een leydsman tot Christum, Galat. 3. vers 24. Het welck het meerderen deel der Ioden niet en verstonden, maer wilden buyten Christum in de gehoorsaemheyt van de wet, soo der zeden als der ceremonien, hare rechtveerdigheyt soecken. Ende dit is het decksel daer de Apostel van spreeckt.

14

^l Maer hare sinnen zijn ³⁰ verhardt geworden. Want tot op [den dagh] van heden blijft ³¹ het selve decksel in het lesen des Ouden Testaments, sonder ontdeckt te worden: ³² het welcke door Christum te niete gedaen wort.

l Iesa. cap. 6. vers 10. Ezech. 12.2. Matth. 13.11. Actor. 28.26. Rom. 11.8.

30 Namelick, door een rechtveerdigh oordeel Godts in dit haer gevoelen van de wet Mosis.

31 D. het selve verkeert verstant, dat haer de wet gegeven was om door deselve gerechtveerdight ende geheylight te worden. Siet Rom. cap. 10. vers 3.

32 Namelick, decksel te niete gedaen wort door de kennisse ende Geest Christi, wanneer sy tot Christum bekeert sullen zijn, gelijck vers 16. verklaert wort. Want alsdan worden sy, gelijck oock wy, tot het recht verstant der wet gebracht, ende in hare herten overtuyght dat de wet tot dien eynde niet en is gegeven, maer dat sy de rechtveerdigheyt buyten haer in Christo door het geloove moeten soecken. Siet Rom. cap. 10. vers 4. Galat. 3.21, etc.

15

Maer tot den huydigen [dagh] toe, wanneer Moses gelesen wort, light een decksel op haer herte.

16

^m Doch soo wanneer het tot den Heere sal bekeert zijn, soo wort het decksel wech genomen.

m Matth. 13.11. Rom. 11.23. 1.Corinth. 2.10.

17

^{n 33} De Heere nu is de Geest: ende waer de Geest des Heeren is, ³⁴ aldaer is vryheyt.

n Ioan. 4.24.

33 Dat is, Iesus Christus is de levendighmakende Geest, die door de kracht sijnes Heyligen Geests, ende door de predicatie des heyligen Euangeliums het decksel wech neemt, ende de herten krachtelick tot Godt bekeert. Ofte, de Heylige Geest is de Heere, waer door wy bekeert ende in vryheyt gestelt worden, alsoo hy door sijne Godtlicke kracht, ende door de leere des Euangeliums, die een bedieninge des Geests is, vers 8. sulcks in ons werckt, ende daer toe van den Heere Christo gesonden wort, waerom hy oock de Geest des Heeren genaemt wort, versen 17, 18. Ofte, Christus is het geestelick wesen, ende gelijck als de ziele van de ceremonien der wet: gelijck dit woordt Geest oock genomen wort, Ioan. cap. 6. vers 63. Ofte, de Heere die onse herten tot Christum bekeert ende dit decksel wech neemt, is de Heylige Geest. Ofte, de leere des Euangeliums van den Heere Christo, is de geest die tegen de letter gestelt wort, vers 6.

34 Namelick, van het decksel der onwetenheyt, van het jock der wet, ende slavernije der sonde ende des doots, Rom. cap. 8. versen 15, 16. Galat. cap. 4. vers 7.

18

^o Ende ³⁵ wy alle ³⁶ met ongedeckten aengesichte de heerlickheyt des Heeren [als] in eenen spiegel aenschouwende, worden [na] het selve beelt in gedaente verandert, van heerlickheyt tot heerlickheyt, ³⁷ als van des Heeren Geest.

o 1.Corinth. 13.12. 2.Corinth. 5.7.

35 Namelick, die desen Geest des Heeren ontfangen hebben.

36 Hier siet den Apostel wederom op het exempel Mosis, die het decksel van sijn aengesicht dede, als hy voor den Heere selve verscheen, ende door dit aenschouwen Godts, in sijn aengesichte verheerlickt wiert: alsoo oock, seght hy, hebben wy eenen vrymoedigen toegangh tot Godt door het Euangelium, het welck is als eenen klaren spiegel waer in Godts heerlick aenschijn van ons selve wort gesien, ende wy na het selve beelt Godts in ons gemoedt meer ende meer vernieuwt ende verheerlickt worden.

37 Ofte, als van den Heere den Geest, dat is, van den Geest die de Heere is, namelick, eenes wesens met den Vader ende met den Sone.