Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 Na ’t gewoonlick opschrift des sendtbriefs, 3 danckt Paulus Godt voor de vertroostingen die hy in alle verdruckingen door Christum, anderen tot een exempel, ontfingh. 8 ende komt daer na tot het verhael van de groote vervolginge die hem in Asien was over gekomen. 10 Uyt welcke hy nochtans was verlost door hare gebeden. 12 Betuyght dat hy oprechtelick in de werelt, maer meest onder haer hadde verkeert. 15 ende dat hy oock oprechtelick voorgenomen hadde weder tot haer over te komen. 17 Hoewel het selve noch niet geschiet en was. 18 Niet om dat sijn woort was ja ende neen. 20 Daer alle beloften Godts in Christo ja ende seker zijn. 21 ende door den Heyligen Geest in ons bevestight. 23 Maer betuyght met eenen eedt, dat hy sijne komste tot haer noch uytgestelt hadde om haer te sparen.

1

¹ PAULUS een Apostel JESU CHRISTI, door den wille Godts, ende ^{a 2} Timotheus de broeder, aen de gemeynte Godts die te Corinthen is, met alle de heylige die in geheel ³ Achaja zijn.

1 Van den name Pauli, sijn Apostelschap, ende dese geheele Apostolische groete, siet de verklaringe Rom. 1.1, 7. 1.Corinth. 1. 1, 2, 3.

a Philip. 1.1.

2 Overmits Timotheus te voren van hem tot Corinthen was gesonden, ende nu weder tot hem gekeert was, door wien hy van den stant der gemeynte bericht was, soo voeght hy hem hier by hem, om hem te meerder aensien by haer te maken, gelijck hy in den eersten sendtbrief Sosthenem met den selven tijtel van broeder oock by hem gevoeght hadde, 1.Corinth. cap. 1. vers 1. Siet oock 1.Corinth. cap. 16. versen 10, 11.

3 Dit is de naem van een voornemen provincie in Grieckenlant, daer Corinthen in lagh ende het hooft van was. Siet 1.Corinth. cap. 1.vers 2.

2

^b Genade zy u ende vrede van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo.

b Rom. 1.7. 1.Corinth. cap. 1. vers 3. Ephes. 1.2. 1.Petr. 1.2.

3

^c Gelooft zy ⁴ de Godt ende Vader [kolom] onses Heeren Iesu Christi, ⁵ de Vader der barmhertigheden, ende de Godt aller vertroostinge:

c Ephes. cap. 1. vers 3. 1.Petr. 1.3.

4 Dat is, Godt die de Vader is onses Heeren Iesu Christi. Siet 1.Corinth. 15.24.

5 D. die selve seer barmhertigh is over ons, ende een autheur aller barmhertigheyt ende vertroostinge in ons.

4

^d Die ons ⁶ vertroost in alle onse verdruckinge, op dat wy souden konnen vertroosten de gene die in allerley verdruckinge zijn, door de vertroostinge met welcke wy selve van Godt vertroost worden.

d 2.Corinth. 7.6.

6 Namelick, door sijn woort, ende door sijnen Geest, gelijck Christus belooft Ioan. 14.16.

5

^e Want gelijck ⁷ het lijden Christi overvloedigh is in ons, alsoo is oock door Christum ⁸ onse vertroostinge overvloedigh.

e Psalm 34.20. ende 94.19.

7 D. dat wy om Christi wille lijden: ofte, dat wy lijden als leden Christi, na het exempel Christi, die het lijden dat sijne leden aengedaen wort als sijn eygen reeckent, Actor. 9.4. Rom.cap. 8. vers 17. Coloss. c. 1. vers 24. Gr. de lijdingen.

8 Namelick, daer mede wy selve vertroost worden: ende volgens dien oock bequaemheyt krijgen, om andere te beter te troosten. Siet vers. 4.

6

Doch ’t zy dat wy verdruckt worden, [het is] ⁹ tot uwe vertroostinge ende saligheyt, ^f die ¹⁰ gewrocht wort in de lijdtsaemheyt des selven lijdens, ’t welck wy oock lijden: het zy dat wy vertroost worden, [het is] ¹¹ tot uwe vertroostinge ende saligheyt:

9 Namelick, niet alleen om dat ghy door ons exempel soudt gesterckt worden, maer oock om dat wy daer door meer stoffe ende ervaringe krijgen om u-lieden te troosten, ende te stercken. siet de aenteeck. op Coloss. 1.24.

f 2.Corinth. 4.17.

10 D. te wege gebracht wort. Ofte, die krachtigh is door de lijdtsaemheyt. Want de lijdtsaemheyt werckt bevindinge van Godts hulpe ende trouwe, ende volgens oock hope der saligheyt, Rom. 5.3, 4.

11 Namelick, om dat wy vertroost zijnde, ghy u daer over oock verheught, ende wy u alsoo te beter oock konnen troosten, ende uwe saligheyt bevoorderen.

7

Ende onse hope ¹² van u is vast, als die weten dat gelijck ghy gemeynschap hebt aen het lijden, [ghy] oock alsoo [gemeynschap hebbet] aen de vertroostinge.

12 Gr. over u.

8

¹³ Want wy en willen niet, broeders, dat ghy onwetende zijt van onse verdruckinge, ^g die ons in Asia overgekomen

13 Hier begint den Apostel tot verhandelinge van de sake selve te komen, ende verhaelt de eerste oorsake die hem verhindert heeft tot haer te komen, namelick de overgroote verdruckinge in Asia, waer van te lesen is Actor. cap. 19.

g Actor. 19.23, etc.

[fol. 96r]

is, dat wy uytnemende seer beswaert zijn geweest ¹⁴ boven [onse] macht, alsoo dat wy seer in twijfel waren oock van het leven.

14 D. soo swaerlick dat wy daer onder souden hebben besweken, ’t en ware ons de Heere wonderbaerlick hadde gesterckt, ende door sijne macht bewaert, gelijck in de twee volgende verssen verklaert wort.

9

Ia wy hadden al selve ¹⁵ in ons selven het vonnis des doots, ^h op dat wy niet op ons selven vertrouwen en souden, maer op Godt ¹⁶ die de doode verweckt:

15 Dat is, wy hadden alreede reeckeninge gemaeckt van niet te sullen ontkomen.

h Ierem. 17.5, 7.

16 D. die dan veel meer die in gevaer des doots zijn door deselve macht kan verlossen.

10

ⁱ Die ons ¹⁷ uyt soo grooten doot verlost heeft, ende [noch] verlost: op welcken wy hopen, dat hy [ons] oock noch verlossen sal:

i 1.Corinth. 15.31.

17 Dat is, uyt soo groot een gevaer des doots, Exod. 10.17.

11

^k Alsoo ghylieden oock mede arbeyt voor ons door den gebede, ^l op dat over ¹⁸ de gave, ¹⁹ door vele persoonen aen ons te wege gebracht, [oock] voor ons ²⁰ dancksegginge door velen gedaen worde.

k Rom. 15.30. Philip. 1.19.

l 2.Corinth. 4.15.

18 D. de genadige verlossinge.

19 D. door ’t voorbidden van vele.

20 Namel. die te voren voor ons hadden gebeden. Want dancksegginge moet volgen op ’t verhooren van de gebeden.

12

Want ²¹ onsen roem is dese, [namelick] het getuygenisse onser conscientie, dat wy in eenvoudigheyt ende ²² oprechtigheyt Godts, niet in ²³ vleeschelicke wijsheyt, maer ²⁴ in de genade Godts in de werelt verkeert hebben, ende ²⁵ allermeest by u-lieden.

21 Alsoo spreeckt den Apostel om voor te komen de lasteringen der valsche Apostelen, die den Apostel sochten verdacht te maken van ongestadigheyt in sijne beloften, ende van lichtveerdigheyt in sijnen geheelen handel, om dat hy volgens sijne toesegginge in’t eynde van den voorgaenden sendtbrief, noch tot haer niet en was over gekomen.

22 D. die Godt van ons eyscht: ende daer van Godt een getuyge is.

23 D. bedrieghlicke, gelijck de vleeschelicke menschen plachten te gebruycken, ende onder die oock de valsche Apostelen, om andre te misleyden, ende haer selfs eere ende profijt te voorderen.

24 D. in de kracht ende oprechte wijsheyt, die Godt uyt genade mede deelt.

25 Gr. overvloedelicker. Dit seght Paulus, niet als of hy elders min oprecht geweest ware, maer ten aensien van den langen tijt, die hy onder haer meer dan in andere gemeynten verkeert hadde, Actor. cap. 18. vers 11.

13

Want wy en schrijven u geene andere dingen dan die ghy ²⁶ kennet, ofte oock erkennet: ende ick hope dat ghyse oock tot den eynde toe erkennen sult:

26 Namelick, uyt mijn woort ende wandel, doe ick onder u was. Ofte, leest, Namelick, in den brief aen u geschreven die klaer ende eenvoudigh is.

14

Gelijckerwijs ghy oock ²⁷ ten deele ons erkent hebt, dat wy ²⁸ uwen roem zijn, ^m gelijck ghy oock ²⁹ den onsen zijt ³⁰ in den dagh des Heeren Iesu.

27 Dit seght den Apostel, ofte ten aensien van het beste deel, die sulcks altijt geerne erkenden, ofte oock ten aensien van de gantsche gemeynte, die alreede eenige gebreken, op sijn voorgaende schrijven hadde gebetert, gelijck blijckt uyt het tweede ende sevende Capittel, hoe wel sy noch te veel gehoor gaven aen sommige, die het uyterlick aensien, ende de wereltsche wijsheyt te veel achteden.

28 Dat is, dat wy uwe leermeesters zijn, op welcken ghy roemt, ende door welcke ghy bekent tot Christum gebracht te zijn.

m Philip. 2.16. 1.Thessal. 2.19.

29 Namel. daer wy in Christo van roemen, dat wy u tot Christi kennisse ende gemeynschap gebracht hebben, ende door welcke ghy met vele geestelicke gaven verciert zijt.

30 Dat is, ten uytersten dage, als Christus sal verschijnen om een yeders doen te richten: het welck Paulus daer by voeght om te toonen dat desen sijnen ende haren roem niet vleeschelick ofte ydel, maer wel gegront was, ende van Christo selve ten uytersten dage soude goet gekent worden.

15

ⁿ Ende ³¹ op dit betrouwen ³² wilde ick te voren tot u komen, op dat ghy ³³ een tweede genade soudt hebben:

n 1.Corinth. cap. 16. vers 5.

31 Namelick, dat ghy in sulcke achtinge by my zijt, ende ick by u was.

32 Namelick, volgens mijn schrijven, 1.Corinth. cap. 16. versen 5, 6, 7.

33 Dat is, door my meer ende meer versterckt soudt worden in de genade ende gaven Christi, daer mede ghy in mijn eerste komste tot u alreede begenadight waert.

16

Ende door uwe [stadt] na Macedonien gaen, ende wederom van Macedonien tot u komen, ende ³⁴ van u-lieden na Iudea geleyt worden.

34 Dat is, van eenige van u-lieden daer toe bestemt.

17

Als ick dan dit voorgenomen hebbe, hebbe ick oock lichtveerdigheyt gebruyckt? ofte neme ick het ³⁵ na den vleesche voor, het gene ick voorneme, op dat by my soude wesen ³⁶ Ia ja, en Neen neen?

35 Dat is, na de wijse van vleeschelicke menschen; ofte, uyt vleeschelicke bedenckingen, die ongestadigh zijn, ende lichtelick komen te veranderen, 2.Corinth. cap. 10. vers 3.

36 Dat is, seggen ende loochenen: ofte, seggen ende niet doen het gene men seght.

18

Doch ³⁷ Godt is getrouwe, dat ³⁸ ons’ woort het welck tot u [is geschiet,] ^o niet en is geweest ³⁹ Ia ende Neen.

37 Een wijse van spreken, wanneer men yet sterck wil betuygen, ende is soo veel als of hy seyde, Soo waerachtigh als Godt getrouw is, soo is ons’ woort, etc. Of, Godt die getrouw is, weet dat, etc.

38 Namelick, dat van ons tot u is gepredickt. Want in dese vijf volgende verssen wederspreeckt den Apostel eerst het besluyt der valsche leeraers, dewelcke om dat den Apostel dese belofte van tot haer te komen niet en scheen gehouden te hebben, daer uyt wilden besluyten dat dan sijne geheele predicatie onvast was, ende daer op niet en was te steunen. Doch op de belofte selve van tot haer te komen antwoort hy hier na versen 23, 24.

o Matth. 5.37. Iacob. 5.12.

39 Dat is, onvast ende onseker, gelijck als de menschen, die nu ja nu neen seggen over een selve sake, onvast ende onseker zijn in hare woorden ende doen.

19

Want de Sone Godts Iesus Christus, die onder u door ons is gepredickt, [namelick] door my, ende Silvanum, ende Timotheum, ⁴⁰ en was niet Ia ende Neen, maer is geweest Ia ⁴¹ in hem.

40 Namelick, in onse predikinge. Gelijck Christus de Salighmaker niet veranderlick en is, maer gisteren, huyden, ende in der eeuwigheyt deselve is, Hebr. 13. vers 8. Alsoo en is hy oock niet anders van ons gepredickt, ende is altijt het selve Euangelium van Christo de gemeynte van ons voorgestelt. Siet Galat. cap. 1. versen 7, 8, 9.

41 Namelick, Gode. Want gelijck hy hem den Sone Godts genaemt hadde, soo betuyght hy oock, dat Christus zy Ia, Dat is, stantvastigheyt ende waerheyt in Gode, ofte in Godts beloften, die enckel waerheyt ende vastigheyt zijn, gelijck in het volgende vers verklaert wort.

20

Want soo vele beloften Godts als’er [kolom] zijn, die zijn ⁴² in hem Ia, ende zijn in hem Amen, Gode tot heerlickheyt ⁴³ door ons.

42 Nam. in Christo Iesu. Want gelijck Christus altijt deselve is in Godts beloften, die onveranderlick zijn, alsoo zijn alle beloften Godts van onse saligheyt Ia, D. waerheyt, ende Amen, D. gewisheyt ende vastigheyt in Christo, om dat Godt in het nieuwe verbont geen beloften der saligheyt en doet, noch en volbrenght, dan in Christo ende door Christum. siet Ioan. c. 14. vers 6. Actor. 4. vers 12. Ephes. c. 1. vers 3, etc.

43 Dat is, door den dienst van ons Apostelen ende Leeraers, die in dese onse leere oock niemant en moeten kennen dan Christum, ende dien gekruyst, 1.Corinth. ca. 2. vers 2. Coloss. cap. 2. versen 9, 10, etc.

21

Maer die ons met u ⁴⁴ bevestight ⁴⁵ in Christo, ende die ons ⁴⁶ gesalft heeft, is Godt:

44 Namelick, in de waerheyt.

45 Dat is, om de vrucht ende kracht van alle beloften Godts te soecken in Christo, ende door de gemeynschap met Christo.

46 D. met de gaven des Heyligen Geests begaeft heeft, die in de Schrifture dickwils by olie ofte suyvere salve wort vergeleken. Siet Psalm 45.8. Actor. cap. 4. vers 27. ende 10. vers 38. 1.Ioan. cap. 2. versen 20, 27.

22

^p Die ons oock heeft ⁴⁷ verzegelt, ende ⁴⁸ het onderpandt des Geests in onse herten gegeven.

p Rom. 8.16. 2.Corinth. 5. vers 5. Ephes. 1.13 ende 4.30.

47 Dat is, als met opdruckinge van sijnen zegel versekert, namelick van onse gemeynschap met Christo, ende volgens van onse aenneminge tot kinderen ende tot erfgenamen Godts, Rom. 8.15, 16. 1.Cor. 2.12.

48 Gr. Arrhabon, welck woort, gelijck oock Arrha, beteeckent eygentlick een onderpant, dat een deel ofte beginsel is van het toekomende goet dat ons belooft ende versekert wort: gelijck als yemant eenigh gelt gereet geeft tot een beginsel ende versekeringe der betalinge die belooft is. Siet 2.Corinth. 5.5. Ephes. 1.13, 14. De eerste gave dan des Geests ende des levens is een onderpant van onse geheele erve. Alsoo dat dese salvinge, verzegelinge, ende onderpandinge tot een selve eynde dienen. Doch dit verhael deser weldaet dient daer toe, om te bewijsen dat deselve in onse herten altijt krachtiger ende gewisser wort.

23

^q Doch ick aenroepe Godt tot een getuyge ⁴⁹ over mijne ziele, dat ick ⁵⁰ om u te sparen noch tot Corinthen niet en ben gekomen.

q Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Corinth. 11.31. Gal. 1.20. Philip. 1.8. 1.Thess. 2.5. 1.Timoth. 5.21. 2.Timoth. 4.1.

49 Nam. dat hy die straffe, soo ick de waerheyt niet en segge. Een rechte wijse van eenen waren eedt, die de Apostel daerom hier by voeght, om datter seer veel aen gelegen was, dat sijn woort niet voor onvast en soude gehouden worden.

50 Dat is, om niet te moeten gebruycken de Apostolische macht in het straffen der ongehoorsame. Siet 2.Corinth. cap. 10.

24

^r Niet dat wy ⁵¹ heerschappije voeren over uw’ geloove, maer wy zijn medewerckers uwer blijdtschap: want ghy staet door het geloove.

r 1.Petr. 5.3.

51 Den Apostel spreeckt alsoo, om te versachten het gene hy terstont te voren geseght hadde van haer niet te sparen, waer van de sin is, dat hy sulcks niet en seyde om haer te dreygen, ofte overmeesteren als een Heere over haer ende haer geloove. Maer om haer als een dienaer ende medewercker Christi tot rechte erkentenisse ende beteringe van hare fauten, ende volgens tot rechte blijdtschap met hem te brengen, te voren eer hy tot haer quame: ende om haer geloove daer in sy stonden, alsoo meer ende meer te verstercken, gelijck in het begin van ’t volgende Capittel verklaert wort.