Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

1 D’Apostel bestraft voorders de oneenigheyt onder de Corintheren ontstaen uyt de verscheydenheyt der geestelicke gaven, ende der Kerckelicke bedieningen, ende leert dat sy om deselve haer niet en moeten verhoovaerdigen, ofte andere verachten, overmits sy te voren alle Heydenen zijn geweest, ende de H. Geest haer deselve verleent heeft. 4 Dat deselve Geest dese gaven in d’eene min in d’andere meer verscheydelick werckt na sijn believen, ten eynde datse tot gemeyn gebruyck ende nut van de gantsche gemeynte bestedet worden: welcke gaven hy tot negen toe verhaelt. 12 Dit verklaert hy door een gelijckenisse van de verscheydene leden eenes lichaems, waer mede hy leert, dat oock de geringhste gaven hare nuttigheyt ende nootwendigheyt hebben, ende dat daerom de gene die de treffelickste gaven hebben ontfangen, niet en moeten verachten de gene die mindere hebben. 25 maer dat een yeder sijne gaven besteden moet tot dienst van andere, ende van het geheel lichaem der gemeynte. 28 Dat Godt, gelijck de gaven, alsoo oock de bedieningen in de gemeynte niet eenerley, noch even weerdigh, en heeft bestelt. 31 Doch dat een yeder evenwel staen moet na de beste gaven.

1

ENde van ¹ de geestelicke [gaven,] broeders, en wil ick niet ² dat ghy onwetende zijt.

1 Hy verstaet daer door niet soo seer de inwendige geestelicke gave des geloofs ende der wedergeboorte, als de uytwendige ende mirakeleuse gaven die met oplegginge der handen doe ter tijt sommigen door den Heyligen Geest gegeven wierden, ende hier genaemt worden gaven, vers 4. ende werckingen, vers 6. ende verhaelt worden versen 8, 9, 10.

2 Namelick, van waer die komen, tot wat eynde die gegeven worden, ende hoe datse gebruyckt moeten worden.

2

Ghy weet dat ghy Heydenen waert, ³ tot de stomme afgoden ⁴ henen getrocken, ⁵ na dat ghy geleydet wiert.

3 Om die te dienen, ende haer van toekomende dingen te vragen, die noch leven, noch verstant, noch sprake en hebben. siet Psalm 115. versen 4, 5, 6, 7. Hab. 2. vers 18.

4 Namelick, als domme beesten u latende verleyden door allerley leugenen ende bedriegerijen. siet dergelijcke 2.Tim. 2. vers 26.

5 Namelick, van de afgodische papen, waerseggers, ende andere instrumenten des duyvels, d’eene tot den eenen, d’andere tot den anderen afgodt.

3

Daerom make ick u bekent, ^a dat niemant die ⁶ door den Geest Godts spreeckt, Iesum ⁷ een vervloeckinge en noemt: ende niemant en kan seggen Iesum ⁸ den ^b Heere [te zijn,] dan ⁹ door den Heyligen Geest.

a Marc. 9.39.

6 Gr. in.

7 Gr. Anathema, van welck woort siet Actor. cap. 23. vers 12. Rom. cap. 9. vers 3. Galat. cap. 1. versen 8, 9. Dit deden de Heydenen ende vyanden van de Christelicke religie. Siet Plin. ad Trajan. lib. 10. Epist 97.

8 Dat is, erkennen ende belijden dat hy is de ware Sone Godts, de beloofde Messias, ende Salighmaker der werelt.

b Ioan. 13.13. 1.Corinth. 8.6.

9 Gr. in.

4

^c Ende daer is ¹⁰ verscheydenheyt ¹¹ der gaven, doch het is ¹² deselve Geest:

c Rom. 12.6. 1.Petr. 4.10.

10 Gr. daer zijn verscheydenheden, Dat is, de gaven zijn velerhande, de eene treffelicker als de andere: ende oock verscheydelick gedeelt, aen dese ende niet aen gene, ende dat met verscheydene mate. Siet vers 8, etc.

11 Namelick, van propheteeren, met vreemde talen spreken, ende dergelijcke die hier na verhaelt worden.

12 Namelick, die alle dese gaven werckt, ende uytdeelt: ende daerom en behoort de gene die de treflickste ontfangen heeft, hem daer over niet te verhoovaerdigen, ofte den genen die mindere heeft, te verachten, alsoo hy aen den selven immers soo treffelicke gaven hadde konnen geven als aen den anderen.

5

Ende daer is verscheydenheyt ¹³ der bedieningen, ende het is ¹⁴ deselve Heere:

13 D. Kerckelicke diensten, die verhaelt worden vers 28.

14 Namel. Iesus Christus, diese heeft ingestelt, en die den eenen beroept tot desen dienst, ende den anderen tot eenen anderen, also het hem belieft. Siet Ephes. cap. 4. vers 11.

6

Ende daer is verscheydenheyt ¹⁵ der werckingen, doch het is ¹⁶ deselve Godt, die alle in allen werckt.

15 Dat is, der mirakeleuse gaven van gesontmakingen ende andere mirakelen. Siet versen 9, 10.

16 Namelick, de Vader door sijnen Sone ende H. Geest, dien de werckingen deser gaven mede toegeschreven worden, Ioan. cap. 5. versen 19, 21. ende hier vers 11.

7

Maer een yegelick wort ¹⁷ de openbaringe des Geests gegeven ¹⁸ tot het gene dat oorbaer is.

17 Ofte, betooninge, Dat is, de gave waer door betoont ende bekent wort, dat de Geest sulcks in hem gewrocht heeft.

18 Namel. tot stichtinge der gemeynte, ende tot gemeynen dienst van allen. Ende daerom en moetense oock tot geen ander eynde gebruyckt worden, niet tot verhoovaerdinge, ofte tot verachtinge van andere.

8

Want desen wort door den Geest gegeven ¹⁹ het woort der wijsheyt, ende eenen anderen ²⁰ het woort der kennisse, ²¹ door den selven Geest: [kolom]

19 D. de gave van uytnemende wel te verstaen de Goddelicke dingen, ende deselve tot saligheyt ende dienst der menschen voorsichtelick te konnen toepassen ende gebruycken.

20 D. de gave van wel ervaren te zijn in de Heylige Schrifture, ende den rechten sin der selve grondelick te verstaen: welcke gave sommige wel hebben, al is het datse daer by niet en hebben bequaemheyt om dese kennisse, ofte anderen mede te deelen, ofte tot gebruyck wel toe te passen.

21 Ofte, na den selven Geest.

9

Ende eenen anderen ²² het geloove, ²³ door den selven Geest: ende eenen anderen de gaven ²⁴ der gesontmakingen, ²⁵ door den selven Geest:

22 Namelick, van mirakelen te doen, het welck is een bysonder vertrouwen dat Godt hier in ons sal geven het gene wy van hem in Christi name sullen bidden, te boven gaende den loop der nature. siet Matth. 17. vers 20. Actor. cap. 14. vers 8. 1.Corinth. 13.2.

23 Gr. in den selven Geest.

24 Namelick, niet door ordinarise middelen van medicijnen, maer met een woort, met aenraken, ofte andersins by mirakel, gelijck Petrus Actor. 3.6. ende Paulus Act. 28.8. Siet oock Actor. 14. vers 3. ende cap. 19. versen 11, 12. Iac. 5. versen 14, 15.

25 Gr. in.

10

Ende eenen anderen ²⁶ de werckingen der krachten: ende eenen anderen ²⁷ prophetie: ende eenen anderen ²⁸ onderscheydingen der geesten: ende eenen anderen ²⁹ menigerley talen: ende eenen anderen uytlegginge ³⁰ der talen.

26 Hier door wort verstaen de gave om mirakelen te doen niet alleen tot hulpe ende dienst der menschen, maer oock tot straffe der huychelaren ofte vyanden Christi ende sijner leere. siet Actor. 5. vers 5. in Petro, ende Actor. 13. vers 11. in Paulo.

27 D. om toekomende dingen sekerlick te voren te seggen, welcke gave gehadt hebben Agabus, Actor. cap. 11. versen 27, 28. ende 21. vers 10. de vier dochters Philippi, Actor. cap. 21. vers 9. ofte oock om de Prophetische schriften uyt te leggen, tot stichtinge, vermaninge, ende vertroostinge, 1.Corinth. 14.vers 3. siet Rom. 12.7. Dan hier schijnt het voor de eerste soorte van propheteeren genomen te worden.

28 D. de gave om de oprechte ende valsche leeraers te onderkennen, ende de gemeynte voor de valsche te waerschouwen. Siet 1.Ioan. cap. 4. vers 1.

29 Gr. soorten van tongen: Namelick, diese niet geleert en hebben, maer diese door een bysonder mirakel ende Godtlicke onderwijsinge ende ingeven konnen spreken. Siet Marc. 16. vers 17. ende Actor. cap. 2. vers 4.

30 Gr. der tongen, Dat is, die het gene in een onbekende tale geschreven ofte gesproken was, met een bekende tale duydelick konden uytleggen, ende andere die deselve niet en verstaen, verklaren.

11

Doch dese dingen alle ^d werckt ³¹ de een ende deselve Geest, ^e deelende een yegelick in ’t bysonder ³² gelijckerwijs hy wilt.

d Rom. 12. versen 3, 6. Ephes. 4.7.

31 Siet vers 4.

e 1.Corinth. cap. 7. vers 7. 2.Corinth. 10.13.

32 Namelick, de Heylige Geest, die aen niemant gehouden, ofte door niemants bequaemheyt beweeght zijnde, dese gaven geeft na sijn vry believen ende welbehagen.

12

^{f 33} Want gelijck ’t lichaem ³⁴ een is, ende ³⁵ vele leden heeft, ende alle de leden van dit eene lichaem, vele zijnde, [maer] een lichaem en zijn ³⁶ alsoo oock Christus.

f Rom. cap. 12. versen 4, 5. Ephes. 4.16.

33 Dese gelijckenisse gebruyckt oock de Apostel, Rom. cap. 12. versen 4, 5. Ephes. 4. versen 4, 12, 16. ende is seer bequaem om de leden eenes geestelicken lichaems tot vrede ende eenigheyt te vermanen.

34 Dat is, niet in vele lichamen verdeelt, soo is oock de algemeyne Christelicke Kercke maer een geestelick lichaem, Cant. 6. vers 9. Rom. cap. 12. vers 5. Ephes. cap. 2. vers 14. ende cap. 4. versen 4, 5. welcke eenigheyt niemant door twist ofte scheuringen en moet verbreken.

35 Namelick, hebbende verscheydene gaven, weerdigheyt, ende bedieninge.

36 Namel. heeft maer een lichaem, daer van hy het hooft is, ende dat vele ende verscheydene leden heeft. Ofte, alsoo oock Christus, Dat is, het lichaem Christi, namelick de gemeynte, die alsoo van haer hooft genaemt wort.

13

Want oock ³⁷ wy alle ³⁸ zijn door eenen Geest ³⁹ tot een lichaem gedoopt, ^{g 40} het zy Ioden, het zy Griecken, ’t zy dienstknechten, het zy vrye: ende wy zijn alle ⁴¹ tot eenen Geest ⁴² gedrenckt.

37 Namelick, geloovige, die tot dit lichaem Christi als leden behooren.

38 Gr. in eenen Geest, D. door den Geest der wedergeboorte, die maer een en is, ende volgens dien ons oock tot eenigheyt vermaent ende verbindt.

39 Namelick, de gemeynte Christi, die wy ingelijft worden door den Doop, welcke het badt der wedergeboorte is, Ephes. cap. 5. vers 26. Tit. cap. 3. vers 5. ende ons oock tot eenigheyt verbindt.

g Galat. 3. vers 28.

40 Dat is, van wat afkomste, staet, ofte conditie wy zijn.

41 Ofte, door eenen Geest.

42 Dat is, oock het Avontmael des Heeren, in het welck wy alle eenen dranck uyt eenen drinckbeker drincken, vermaent ende verbindt ons dat wy alle verdeeltheden vermijdende, na eenigheyt staen, om een geestelick lichaem ende eens gesint te zijn. Dergelijcke reden gebruyckt de Apostel 1.Corinth. 10. vers 17. dat gelijck wy in het Avontmael alle eens broots deelachtigh zijn, wy alsoo oock daer door vermaent worden dat wy vele een lichaem zijn.

14

Want oock het lichaem niet en is ⁴³ een lidt, maer vele [leden.]

43 Namel. alleen, ofte bestaet niet uyt een lidt alleen, maer uyt vele ende verscheydene, alsoo bestaet oock het lichaem der gemeynte uyt vele leden, die verscheydene gaven ende bedieningen hebben, van welcke sommige regeeren, andere geregeert worden, sommige leeren, andere geleert worden, sommige in de gemeynte spreken, ende andere toehooren.

15

Indien de voet seyde, Dewijle ick de hant niet en ben, soo en ben ick ⁴⁴ van het lichaem niet: Is die daerom niet van het lichaem?

44 Gr. uyt het lichaem niet. By den voet ende oore vergelijckt de Apostel hier de gene die minder gaven ofte bedieningen hebben in de gemeynte, ende by de hant ende ooge, die meerder ende treffelicker hebben: ende vermaent daer mede de eerste datse den anderen hare groote gaven ende bedieningen niet en moeten misgunnen, maer met haren staet ende conditie te vreden zijn, Deuter. 28. vers 13.

16

Ende indien de oore seyde, Dewijle ick de ooge niet en ben, soo en ben ick van het lichaem niet: Is’se daerom niet van het lichaem?

17

⁴⁵ Ware het geheele lichaem de ooge, waer [soude] het gehoor [zijn?] Ware het geheele [lichaem] gehoor, waer [soude] de reuck [zijn?]

45 De Apostel wijst hier mede aen hoe noodigh het is, dat in de gemeynte dese verscheydentheyt der gaven ende bedieningen zy, tot welstant der selve.

18

Maer nu heeft Godt de leden geset, een yegelick van deselve ⁴⁶ in het lichaem, ⁴⁷ gelijck hy gewilt heeft.

46 Elck namelick, op sijn plaetse, ende elck tot sijn bysonder gebruyck ende dienst voor het geheele lichaem: soo doet hy oock aengaende de leden der gemeynte, die hy schickt elck tot sijnen bysonderen dienst, ende daer toe elck sijne gaven mede deelt.

47 Siet te voren vers 11.

19

⁴⁸ Warense alle [maer] een lidt, ⁴⁹ waer [soude] het lichaem [zijn?]

48 Dat is, hadden de leden der gemeynte alle eenerley bedieninge ende gaven.

49 Dat is, hoe soude de gemeynte konnen bestaen, ende gesticht worden? want een lidt en kan dat niet alleen doen.

20

Maer nu zijnder wel ⁵⁰ vele leden, ⁵¹ doch [maer] een lichaem.

50 Namelick, hebbende verscheydene beroepingen, gaven, ende werckingen.

51 Namelick, tot welckers nut ende stichtinge elck het sijne moet besteden ende toe brengen.

21

Ende ⁵² de ooge en kan niet seggen

52 Dat is, de gene die de treffelickste beroepingen, gaven, ofte bedieningen hebben: gelijck mede door het hooft verstaen worden de voorstanders ende regeerders der gemeynte.

[fol. 92r]

tot ⁵³ de hant, Ick en hebbe u niet van noode: of wederom het hooft tot de voeten, Ick en hebbe u niet van noode.

53 D. tot de gene die oock wel treflicke gaven ofte bedieningen hebben, maer soo uytnemende niet als de ooge. Siet Deut. cap. 28. vers 13.

22

Ia veel eer, de leden die [ons] duncken de swackste des lichaems te zijn, ⁵⁴ die zijn noodigh:

54 Namelick, tot onderhoudinge ende dienst des geheelen lichaems: want de ooge en kan niets krijgen ofte aengrijpen sonder de hant, ende het hooft niet wandelen sonder de voeten.

23

Ende die ⁵⁵ ons duncken de minst eerlicke [leden] des lichaems te zijn, deselve ⁵⁶ doen wy overvloediger eere aen: ende onse ⁵⁷ oncierlicke [leden] hebben ⁵⁸ overvloediger vercieringe.

55 Geene ledematen aen het lichaem van Godt geschapen, en zijn in haer selven oneerlick: maer dat sommige daer voor gehouden worden, dat geschiet na het duncken der menschen, volgens het gebruyck dat sy in ’t lichaem hebben.

56 Gr. den selven omsetten wy overvloediger eere, Nam. met de selve te decken, ende deselve met eerbaerheyt te noemen.

57 Nam. die mismaeckt, verdraeyt, ofte verkort zijn, ofte eenigh ander gebreck hebben, ofte die om der eerbaerheyt wille moeten gedeckt worden.

58 Alsoo men deselve gebreken soeckt te decken ofte met eenigh cieraet van kleedinge te verschoonen. Soo behoort men oock te doen de slechte lidtmaten der gemeynte, die men daerom niet en moet verachten, maer veel meer vereeren, ende hare gebreken decken.

24

Doch onse cierlicke ⁵⁹ en hebben het niet van noode: maer Godt heeft het lichaem [alsoo] ⁶⁰ te samen gevoeght, ⁶¹ gevende overvloediger eere ⁶² aen het gene [deselve] gebreck heeft:

59 Namelick, om meer verciert te worden, zijnde cierlick genoegh van haer selven.

60 Gr. te samen gemenght, ofte, getempert.

61 D. ons leerende ende bevelende door de natuerlicke eerbaerheyt sulcke leden te eeren.

62 Dat is, aen sulck een lidt, dat dese eere van doen heeft. Het welck ons dan moet vermanen, dat wy het selve oock behooren te doen aen de slechte lidtmaten der gemeynte.

25

Op dat ⁶³ geen tweedracht in ’t lichaem en zy, maer de leden voor malkanderen ⁶⁴ gelijcke sorge souden dragen.

63 Gr. scheuringe, Namelick, die nootsakelick soude ontstaen indien het eene lidt het ander niet en soude willen dienen na behooren: ende het selve soude nootsakelick strecken tot ondergangh des geheelen lichaems. Alsoo oock in de gemeynte.

64 Gr. deselve.

26

Ende ’t zy dat een lidt lijdt, ⁶⁵ soo lijden alle de leden mede: het zy dat een lidt verheerlickt wort, soo verblijden haer alle de leden mede.

65 Dat is, toonen met der daet dat het selve haer mede aengaet, ende brengen alles toe om het lijdende lidt van het lijden te bevrijden. So moeten oock doen de leden der gemeynte, Hebr. cap. 13. vers 3.

27

^h Ende ⁶⁶ ghylieden zijt het lichaem Christi, ende leden ⁶⁷ in ’t bysonder.

h Rom. cap. 12. vers 5. Ephes. 1.23. ende 4.12. ende 5.23. Coloss. 1.24.

66 De Apostel past nu de voorgaende gelijckenisse op de gemeynte, die het geestelick lichaem Christi is, waer van elck geloovige in het bysonder een lidtmaet is, die hem over sulcks tegen sijne medelidtmaten alsoo behoort te dragen, gelijck in de gelijckenisse aengewesen is, dat de uyterlicke lidtmaten eens lichaems tegen malkanderen doen.

67 Gr. uyt een deel, Dat is, elck geloovige is een bysonder lidt ende deel van het selve lichaem, het welck bestaet uyt alle deelen ende lidtmaten te samen gevoeght: soo moet dan elck deel in sijn ordre aengesien ende geacht worden, ende alles toebrengen tot dienst ende nut van het geheel.

28

Ende Godt heeft’er sommige ⁶⁸ in de gemeynte gestelt, ^{i 69} ten eersten Apostelen, ^{k 70} ten tweeden Propheten, ten derden ⁷¹ Leeraers, daer na ⁷² krachten, daer na ⁷³ gaven der gesontmakingen, ⁷⁴ behulpsels, ⁷⁵ regeeringen, ⁷⁶ menigerley talen.

68 Namelick, om in deselve eenige diensten te bedienen. Van welcke bedieningen hy nu voorder handelt, tot verklaringe van ’t 5 vers.

i Ephes. 4.11.

69 Van het woort Apostelen, siet Luce cap. 6. vers 13. Desen wort de eerste ende voornaemste plaetse toegeschreven onder de Kerckendienaers des Nieuwen Testaments, om datse van Christo selve sonder middel van menschen geroepen waren, Galat. cap. 1. vers 1. in het leeren niet en konden dwalen, door de geheele werelt gesonden wierden om te prediken, ende met bysondere macht, om mirakelen te doen ende de ongehoorsame te straffen, voorsien waren.

k Ephes. 2.20.

70 Siet vers 10. ende Rom. cap. 12. vers 7. Ephes. 4.11.

71 D. die ordinaerlick geroepen zijn om de Schrifture tot stichtinge der gemeynte uyt te leggen, ende de leere der selve tegen de valsche leeraers voor te staen, ende te verdedigen. Siet Ephes. cap. 4. vers 11.

72 Dat is, die begaeft zijn met de gave om door mirakelen de leere te bevestigen, ende met macht om de hardtneckige mirakeleuslick te straffen.

73 Die sulcken gave hebben om by mirakel ongeneeslicke ende alle andere sieckten te genesen. Siet vers 9.

74 Dat is, die de arme ende krancke besorgen ende helpen.

75 Dat is, die gestelt zijn, om de gemeynte in goede ordre te houden, ende te bestieren, welcke zijn de Ouderlingen, Rom. 12. vers 8. 1.Timoth. cap. 5. vers 17.

76 Gr. soorten van tongen. Siet vers 10.

29

⁷⁷ Zijnse alle Apostelen? Zijnse alle Propheten? Zijnse alle Leeraers? Zijnse alle krachten?

77 Dat is, dewijle dan de Dienaers der Kercke niet alle eenerley, noch evenweerdige bedieningen en hebben, soo behooren de gene die de hooghste hebben niet te verachten de gene die een mindere hebben: noch dese en behooren de andere sulcks niet te misgunnen, ende alsoo onder malkanderen te twisten, maer haren dienst, elck in het sijne te besteden, tot stichtinge ende vrede.

30

Hebbense alle gaven der gesontmakingen? Sprekense alle met [menigerley] talen? Zijnse alle ⁷⁸ uytleggers?

78 Ofte, vertalers, namelick, van vreemde talen. Siet vers 10.

31

Doch yvert na ⁷⁹ de beste gaven. Ende ick wijse u ⁸⁰ eenen wegh, die noch uytnemender is.

79 Gr. de betere, Dat is, hoewel de gaven verscheyden zijn d’eene treflicker als d’andere, ende dat elck met het sijne te vreden zijnde hoe geringh het oock is, het selve moet sien te besteden tot den meesten nut ende stichtinge der gemeynte, soo is het nochtans oock prijselick, dat men daer na door behoorlicke middelen trachte, dat men de beste ende treffelickste moge bekomen.

80 Gr. eenen wegh na uytnemenheyt, Namelick, die hy in het volgende Capittel aenwijst, welcke is, dat wy alle twistinge, hoovaerdigheyt, ende verachtinge nalatende uyt ende na liefde alle ons doen aenstellen.