Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xj. Capittel.

1 D’Apostel vermaent de Corintheren hem na te volgen, ende prijst haer datse sijne insettingen hielden. 3 Verbetert eenige misbruycken die in hare vergaderingen gevonden wierden: eerstelick dat in het bidden ende propheteeren de mans hare hoofden hadden gedeckt, ende de vrouwen ongedeckt. 4 het welck hy bewijst onbetamelick te zijn, soo voor de mannen, om dat sy het hooft zijn der vrouwe, als voor de vrouwen, die, alsoose onder den man staen, tot een teecken van dien haer hooft behooren te decken: ofte andersins dat beyde mannen ende vrouwen haer hooft onteeren. 14 ende tegen de nature doen. 18 Daer na dat in hare vergaderingen verdeeltheden waren. 20 Ende boven dien, dat het Avontmael des Heeren onder haer niet recht gehouden en wiert, overmits de rijcke in het bysonder te voren maeltijden hielden, waer door sommige droncken tot het Avontmael quamen. 23 Om welcke misbruycken te beteren hy haer voordraeght de instellinge des Avontmaels, ende de beteeckeninge des selven. 26 ende leert tot wat eynde, ende op wat wijse het [kolom] moet gehouden worden. 29 ende wat straffen te verwachten hebben, ende alreede van Godt over sommige gesonden waren, die het selve niet recht en gebruyckten. 33 Eyndelick leert hy hoese deselve misbruycken sullen beteren.

1

^a WEest mijne navolgers, gelijckerwijs oock ick ¹ Christi.

a 1.Corinth. 4.16. Philip. 3.17. 1.Thess. 1.6. 2.Thess. 3.9.

1 Namelick, navolger ben: Namel. die het volmaeckste exemplaer is van alle deughden, soo dat men de Leeraers wel moet navolgen, maer soo verre als sy Christum navolgen.

2

Ende ick prijse u, broeders, dat ghy ² in alles mijner gedachtigh zijt, ende behoudt ³ de insettingen, gelijck ick [die] u over gegeven hebbe.

2 Ofte, dat ghy aller mijner dingen, D. leeringen ende vermaningen, gedenckt.

3 Gr. overgevingen, ofte, overleveringen, waer door dan verstaen worden, gelijck hy selve daer na verklaert, eenige sijne ordinantien, niet die artijckelen des geloofs zijn, maer die aengingen de uyterlicke wijse, die in de vergaderingen ende ’t plegen des Godtsdiensts behoorden gehouden te worden.

3

Doch ick wil ⁴ dat ghy wetet, ^b dat Christus ⁵ het Hooft is ⁶ eens yegelicken mans: ende de man het Hooft der vrouwe: ^c ende ⁷ Godt het Hooft Christi.

4 Dat is, dat ghy lettet op de orden van onderwerpinge die Godt onder de menschen, in sijn geestelick lichaem, gestelt heeft, op dat ghy niet en doet, dat tegen deselve strijdet.

b Ephes. 5.23.

5 Dat is, over hem gestelt, heerschappije over hem hebbende, gelijck het hooft doet boven ende over de andere leden.

6 Namel. gehoorende tot sijn geestelick lichaem: want van die wort hier eygentlick gehandelt. Niet dat hy oock niet en soude zijn het hooft der vrouwe, want hy is het hooft van sijn geheel lichaem, Ephes. 5.23.

c Ioan. 14.28. 1.Corinth. 3.23. ende 15.27.

7 Namelick, Godt de Vader, onder welcken de Sone Godts Iesus Christus staet, niet ten aensien van sijne Goddelicke nature, na welcke hy den Vader in weerdigheyt ende hoogheyt even gelijck is, Ioan. cap. 10. vers 30. Philip. 2.6. maer na sijn Middelaer-ampt, na welck hy om onsent wille hemselven den Vader heeft onderworpen, ende minder is als de Vader, Ioan. cap. 14. vers 28. gelijck een gesante onder de menschen, als soodanigh, minder is als de gene die hem sendt: hoewelse van naturen even gelijck zijn.

4

Een yegelick man ⁸ die bidt ofte ⁹ propheteert, hebbende ¹⁰ [yet] op het hooft, ¹¹ die onteert sijn eygen hooft:

8 D. het gemeen gebedt in de vergaderingen ofte voorseght, ofte aenhoort ende mede bidt.

9 Ofte de schriften der Propheten in de vergaderingen voorleest ende uytleght, 1.Corinth. cap. 14. versen 3, 29, etc. ofte eenige toekomende dingen voorseght uyt Godtlicke openbaringe. Want die gave wiert doe sommigen van Godt gegeven tot troost van de gemeynte, 1.Corinth. cap. 14. vers 26. Ephes. cap. 4. vers 11. Ofte die soodanige uytleggingen in de vergaderingen aenhoort.

10 Namelick, eenigh decksel, als daer is het langh hayr, vers 14. ofte een hoedt, sluijer, ofte diergelijcke, vers 7. gelijck de Heydenen hare afgoden met gedeckten hoofde plaghten te dienen. Siet Virgil. Aen. lib. 3. Sueton. in Vitell.

11 Namelick, overmits de ontdeckinge des hoofts doe een teecken was van macht ende heerschappije, gelijck nu hedendaeghs daer en tegen de gene die macht over andere hebben, hare hoofden sullen gedeckt houden, ende die onder andere staen voor deselve hare hoofden sullen ontdecken. Doch in desen allen moet men altijt sien op het gebruyck van verscheydene tijden ende landen, ende wat daer in eerlick ende stichtelick is, 1.Corinth. 14. vers 40. Philip. 4.8.

5

Maer een yegelicke ¹² vrouwe, die ¹³ bidt ofte propheteert met ongedeckten hoofde, ¹⁴ onteert haer eygen hooft: want het is ¹⁵ een ende het selve als of [haer] het hayr afgesneden ware.

12 Namel. die getrouwt is, ende onder de macht staet van haren man. Siet vers 3. Hoewel de andere hier niet uytgesloten en worden.

13 Dat is, die in de vergaderinge aenhoort de gemeene gebeden, ofte de uytlegginge der Prophetische schriften: want dat een vrouwe opentlick in de vergaderinge soude de gebeden doen, ofte de Schrifture uytleggen, wort haer verboden, 1.Corinth. cap. 14. versen 34, 35. 1.Timoth. cap. 2. vers 12. ofte die met extra-ordinarise gave van bidden, ofte toekomende dingen voor te seggen, begaeft zijnde, deselve in de vergaderinge sal willen voorstellen, daer toe door een Godtlick ingeven gedreven zijnde. Siet Ioël cap. 2. vers 28. Luce 2. vers 36. Actor. 21. vers 9.

14 Of, beschaemt haer hooft, doet haer hooft schande aen, Namel. om dat sy door dat teecken schijnt te willen ontkennen dat sy onder den man staet: ende oock eenighsins dat Christus niet en soude zijn het Hooft sijner gemeynte. Siet vers 4.

15 Dat is, van eenerley onbetamelickheyt, Namelick, als sy afleght het decksel dat gemaeckt wort, dat is soo veel als of sy het natuerlick decksel afleyde.

6

Want indien een vrouwe niet gedeckt en is, ¹⁶ dat sy oock geschoren worde: ^d maer indien het leelick is voor een vrouwe ¹⁷ geschoren te zijn, ofte het hayr ¹⁸ afgesneden te hebben, dat sy haer decke.

16 Dat is, het is even veel, ende even schandelick, of sy geschoren ware.

d Numer. cap. 5. vers 18. Deuter. 22.5.

17 Namelick, met de schare.

18 Namelick, met het scheermes.

7

Want de man en moet het hooft niet decken, ^e overmits hy ¹⁹ het beelt ende ²⁰ heerlickheyt Godts is: maer de vrouwe is ²¹ de heerlickheyt des mans.

e Genes. 1.26, 27. ende 5.1. ende 9.6. Coloss. 3.10.

19 Namelick, ten aensien van sijne macht ende heerschappije die hy heeft over de vrouwe. Want andersins, ten aensien van de heyligheyt ende gerechtigheyt, is de vrouwe soo wel na het beelt Godts geschapen als de man, Genes. 1. versen 26, 27.

20 Namelick, om dat Godt in des mans heerschappije over de vrouwe, doet blijcken de heerlickheyt ende het gebiedt dat hy heeft over sijne schepselen.

21 Namelick, om dat de onderdanigheyt der vrouwe onder de man een bewijs is van de macht, authoriteyt, ende uytnementheyt des mans boven de vrouwe.

8

^f Want de man en is ²² uyt de vrouwe niet, maer de vrouwe uyt den man.

f Genes. 2.18, 21.

22 Namelick, eerstmael van Godt geschapen. Siet Genes. cap. 2. versen 21, 22. Andersins worden de mannen nu na den loop der nature van vrouwen geboren, Iob cap. 14. vers 1. Siet oock het 12 vers.

9

Want oock en is de man niet geschapen ²³ om de vrouwe, maer de vrouwe ²⁴ om den man.

23 Namel. om haer onderworpen te zijn, ende alsoo te dienen.

24 Nam. om hem tot sijnen dienst onderworpen te zijn, ende een hulpe te wesen, die by hem soude zijn, Genes. cap. 2. vers 18.

10

Daerom moet de vrouwe ²⁵ een macht op het hooft hebben, ²⁶ om der Engelen wille.

25 Dat is, een decksel, tot een teecken datse staet onder de macht ende het gebiedt van de man. Siet Genes. cap. 24. vers 65. Een wijse van spreken, daer door het teecken toegeschreven wort de name van de beteeckende sake, welcke in de Sacramenten oock seer gebruyckelick is.

26 Dit verstaen sommige van de Leeraers der gemeynte, die in de Schrifture oock Engelen, Dat is, boden ofte gesanten Godts genaemt worden, Malach. cap. 2. vers 7. Apocal. cap. 1. vers 20. Doch kan bequamelicker verstaen worden van de dienstbarige geesten, die van wegen haer ampt eygentlick Engelen doorgaens genaemt worden. Want dewijle deselve in de vergaderingen der geloovige tegenwoordigh zijn, Psalm 34.8. ende Matth. 18.10. ende door alle onordentlickheyt ofte ongeschicktheyt, die daer soude mogen gepleeght worden, bedroeft worden, soo vermaent de Apostel de vrouwen, datse dese heylige geesten oock behooren te ontsien, om haer hier in niet te bedroeven.

[fol. 91r]

11

²⁷ Nochtans en is noch de man sonder de vrouwe, noch de vrouwe sonder de man, ²⁸ in den Heere.

27 Dit doet de Apostel daer by, op dat om deser heerschappije wille noch de mannen haer verhoovaerdigen, noch de vrouwen haer bedroeven en souden.

28 Namelick, Iesu Christo, aen welcken, ten aensien van sijne genade ende verdiensten, de vrouwen soo wel gemeynschap hebben als de mannen. siet Gal. 3.28.

12

Want gelijckerwijs de vrouwe ²⁹ uyt de man is, alsoo is oock de man ³⁰ door de vrouwe: doch ³¹ alle dingen [zijn] uyt Godt.

29 Siet vers 8.

30 Namel. overmits hy van een vrouwe ontfangen ende geboren wort, na de natuerlicke geboorte. Waerom hy de vrouwe oock niet en behoort te verachten, maer in eere te houden ende lief te hebben, hoewel hy over haer heerschappije heeft.

31 D. soo wel de vrouwe als de man zijn beyde van Godt geschapen: ende soo wel de onderdanigheyt der vrouwe, als de heerschappije des mans zijn beyde van Godt verordineert. Andersins is’t oock in het gemeyn waer, dat alle schepselen van Godt zijn. Siet Rom. c. 11. vers 36. 1.Corinth. 8.6.

13

³² Oordeelt ghy onder u selven: Is het betamelick dat de vrouwe ongedeckt Godt bidde?

32 Of, oordeelt by u selven. Gr. in u selven. D’Apostel wil toonen dat dese sake die hy hier drijft, soo klaer ende bekent is, dat hy de Corintheren selve tot Rechters daer van wel wil stellen: gelijck 1.Cor. 10.15.

14

Of en leert u oock ³³ de nature selve niet, dat soo een man langh hayr draeght, het ³⁴ hem een oneere is?

33 Namelick, die onder andere het vrouwelick geslacht van het manlick daer mede oock onderscheyden heeft, dat den vrouwen het hayr des hoofts langer ende dichter wast als den mannen, ende dat het selve haer dient tot een cieraet ende decksel.

34 Namelick, om dat dit langh hayr op sijn hooft als een decksel is, ende een teecken van onderdanigheyt, daer hy het hooft is der vrouwe; ende daerom sulck een teecken niet en behoort te dragen, waer mede hy schijnt sijne heerschappije te versaken. Daer beneven om dat hy hem alsoo gelijck als herschept in een vrouwe, dragende een cieraet dat den vrouwen eygen is, ende alsoo gelijck als sijn geslachte versaeckt: het welck Godt in de wet verbiedt, Deuter. cap. 22. vers 5.

15

Maer soo een vrouwe langh hayr draeght, dat het haer een eere is? om dat het langh hayr voor ³⁵ een decksel haer is gegeven.

35 Gr. een omwerpsel, Namel. om haer te dienen tot een decksel, ende volgens dien oock tot een teecken van onderdanigheyt, het welck dan eere voor haer is, datse deselve hare onderdanigheyt, volgens de ordinantie Godts, daer mede bekent.

16

^g Doch indien yemant schijnt ³⁶ twistgierigh te zijn, wy en hebben ³⁷ sulcke gewoonte niet, noch ³⁸ de gemeynten Godts.

g 1.Timoth. cap. 6. vers 4.

36 Ofte, twist lief te hebben, Dat is, die tegen dese sake ende redenen noch soude willen veel disputeeren, met deselve en willen wy niet verder twisten.

37 Namel. om te twisten over saken die soo klaer ende bekent zijn.

38 Welcker exempel ofte gebruyck in sulcke saken men billighlick behoort te volgen.

17

³⁹ Dit nu [’t gene] ick [u] ⁴⁰ aensegge, en prijse ick niet, [namelick] dat ghy niet ⁴¹ tot beter maer tot erger t’samen komt.

39 Namelick, het gene volght.

40 Ofte, verhale, vermelde, verkondige.

41 Dat is, niet tot verbeteringe, maer tot verergeringe. Want de vergaderingen worden daer toe aengestelt, op dat de geloovige in deselve gesticht ende gebetert worden: het welck niet en geschiet, wanneer in deselve ongeschicktheden worden gepleeght.

18

Want eerstelick als ghy te samen komt ⁴² in de gemeynte, ⁴³ soo hoore ick datter ⁴⁴ scheuringen zijn onder u: ende ⁴⁵ ick geloove het ten deele.

42 Dat is, in de vergaderinge der geloovige die doe noch niet en wierden gehouden in Kercken, alsoo de Christenen doe noch geen Kercken en hadden gelijck als nu, maer in huysen ende andere gelegene plaetsen.

43 Van wien hy het gehoort hadde verklaert hy 1.Corinth. cap. 1. vers 11.

44 Scheuringe is wanneer onder de lidtmaten van een gemeynte in het stuck der leere ende in de gronden der selve eens zijnde, om andere misverstanden, oneenigheyt ende verdeeltheyt ontstaet, elcke partije sijn hooft ende leytsman volgende, waer door de eenigheyt des lichaems Christi gescheurt ende verbroken wort: het welck onder de wercken des vleeschs mede getelt wort, Galat. cap. 5. vers 20. Siet breeder hier van 1.Cor. 1. vers 12.

45 Namelick, dewijle ick sommiger, die onder u zijn, opgeblasentheyt ende twistgierigheyt kenne.

19

^h Want daer ⁴⁶ moeten oock ⁴⁷ ketterijen ^{i 48} onder u zijn, op dat de gene ⁴⁹ die oprecht zijn ⁵⁰ openbaer mogen worden onder u.

h Matth. 18.7. Luce 17.1.

46 Namelick, overmits de oorsaken van ketterijen daer altijt sullen zijn, als opgeblasenheyt, vermetelheyt, eergierigheyt ende stoutheyt van sommige menschen, die daer door aengedreven worden om ketterijen te verwecken ende aen te hangen. Soo lange als daer sulcke menschen sullen zijn, soo moetender oock ketterijen wesen. Siet dergelijcke wijse van spreken, ende nader verklaringe daer van Matth. cap. 18. vers 7.

47 Ketterije is een twist onstaende over de leere, wanneer eenige hardtneckelick drijven ofte aennemen eenige dwalingen strijdende tegen de grontstucken der salighmakende leere. Soo dat ketterije erger ende schadelicker is als scheuringe. Ende hier mede geeft de Apostel reden waerom hy gelooft datter onder haer scheuringen zijn, om datter oock noch erger quaet onder haer gevonden wiert, namelick ketterije, die hy daer na beschrijft ende wederleht, 1.Corinth. cap. 15.

i Actor. 20.30. 1.Ioan. 2.19.

48 D. in het midden van de gemeynte. Siet Actor. 20.30. 1.Ioan. 2.19.

49 Gr. die beproeft zijn, D. die in de beproevinge door scheuringen ende ketterijen stantvastigh blijven by de eenigheyt der gemeynte, ende by de gesonde leere, ende alsoo oprecht bevonden worden: een gelijckenisse genomen van gout dat in de proeve door het vyer bestaet, 1.Petr. 1.7.

50 D. bekent datse oprecht zijn. Wanneer de gemeynte in vrede is, sonder scheuringe ofte ketterije, soo worden alle die de religie belijden voor oprecht gehouden: maer als daer scheuringe ende ketterije ontstaet, soo wort het openbaer ende bekent, wie dat by de eenigheyt der Kercke ende by de gesontheyt der leere stantvastigh blijven ofte niet: gelijck het kaf van ’t koorn door den wan gescheyden wort, Matth. 3.12.

20

Als ghy dan by een te samen komt, ⁵¹ [dat] ⁵² en is niet des Heeren Avontmael eten.

51 Namel. het gene ghy doet.

52 Namel. overmits het onwettelick eten, is als niet eten. Of, overmits sulcks is niet des Heeren, maer sijn eygen Avontmael eten, gelijck in ’t volgende vers.

21

Want ⁵³ in het eten neemt ⁵⁴ een yegelick ⁵⁵ te voren ⁵⁶ sijn eygen Avontmael: ende ⁵⁷ dese is hongerigh, ende de andere is droncken. [kolom]

53 Dit wort verstaen van het eten van eenige spijse, die de rijcke mede brachten als men het Avontmael des Heeren soude houden, om daer na met de arme een maeltijt te houden, welcke maeltijden in het Griecksch genaemt wierden Agapai, Dat is, maeltijden van liefde. Siet hier van Iude vers 12.

54 Namelick, van de rijcke, sonder de arme te verwachten. Ofte, een yegelick met de gene die het met haer hielden.

55 Namel. eer de arme daer by zijn gekomen. Ofte, eer het Avontmael des Heeren gehouden wort.

56 Dat is, een Avontmael, dat niet in het gemeyn van de geheele gemeynte gehouden wort, gelijck des Heeren Avontmael gehouden moet worden, maer dat van eenige alleen met uytsluytinge van andere in het bysonder wort gehouden.

57 Dat is, de arme zijn hongerigh, om dat men haer niet en wil verwachten, ende de rijcke zijn droncken, om dat sy malkanderen op die maeltijden dickwils te voren soo toefden datse beschoncken wierden.

22

Hebt ghy dan ⁵⁸ geen huysen om daer te eten ende te drincken? ofte ⁵⁹ veracht ghy de gemeynte Godts, ende ⁶⁰ beschaemt ghy de gene die niet en hebben? Wat sal ick u seggen? Sal ick u prijsen? ⁶¹ In desen en prijse ick [u] niet.

58 In welcke ghy te voren kondt eten, ende uwen honger stillen, sonder dat ghy sulcks opentlick in de plaetsen der vergaderingen doet. Siet vers 34.

59 D. en past ghy niet op de ergernissen die daer door in de gemeynte ontstaen?

60 D. de arme die tot sulcke maeltijden niet en konden toebrengen, die ghy ofte niet en wilt toelaten tot deselve, ofte niet en wilt verwachten, ende alsoo opentlick betoont haer te verachten.

61 D. in dese misbruycken des Avontmaels en kan ick u geen gelijck geven, ofte prijsen als wel gedaen.

23

⁶² Want ick hebbe ⁶³ van den Heere ontfangen het gene ick oock u ⁶⁴ over gegeven hebbe, ^{k 65} dat de Heere Iesus, in den nacht in welcken hy verraden wiert, het broot nam:

62 De Apostel om dese misbruycken te beteren houdt haer voor de instellinge des H. Avontmaels, soo het selve van Christo is eerst ingestelt: het welck de beste ende sekerste wijse is om misbruycken te beteren ende wech te nemen, alsoo alles na de instellinge Godts ende Christi in den Godtsdienst moet gericht worden.

63 Namelick, ende niet van menschen, Galat. 1.12. Dit is geschiet, door openbaringen die de Heere Christus selve aen Paulum dickwils gedaen heeft.

64 Of, overgelevert, D. getrouwelick hebbe geleert niet als mijne leere, maer des Heeren Christi selve.

k Matth. 26.26. Marc. 14.22. Luce 22.19.

65 De verklaringe van dese volgende instellinge des Avontmaels, siet Matth. cap. 26. vers 26, etc.

24

Ende als hy gedanckt hadde, brack hy ’t, ende seyde, Nemet, Etet: dat is mijn lichaem, dat voor u gebroken wort: doet dat tot mijner gedachtenisse.

25

Desgelijcks [nam] hy oock den drinckbeker na het eten des Avontmaels, ende seyde, Dese drinckbeker is ’t Nieuwe ⁶⁶ Testament in mijnen bloede. Doet dat, soo dickwils als ghy [dien] sult drincken, tot mijner gedachtenisse.

66 Of, verbont, Exod. cap. 24. vers 8. D. een teecken ende zegel des Nieuwen Testaments ofte verbonts. Want de beker en is het verbont selve niet, maer een teecken ende zegel daer van.

26

Want soo dickwils als ghy ⁶⁷ dit broot sult eten, ende desen ⁶⁸ drinckbeker sult drincken, ⁶⁹ soo verkondight den doot des Heeren, ^{l 70} tot dat hy komt.

67 Het is dan broot, dat in het Avontmael gegeten wort.

68 Dat is, den wijn die in de drinckbeker is, een oneygentlicke wijse van spreken.

69 De doot des Heeren moet in het Avontmael verkondight worden, soo van de Dienaers des woorts, die by de bedieninge het volck moeten onderwijsen, dat dit gebroken broot ende dese wijn een teecken ende verzegelinge is van den bitteren doot Christi aen het kruyce, ende van de weldaden daer door voor ons verkregen: als oock van de gene die het genieten, die in haer herte moeten overdencken, gelooven, ende met dancksegginge belijden, dat de Heere Christus voor haer is gestorven, om haer van de eeuwige doot te verlossen ende saligh te maken, het welck alles door de woorden Doet dit tot mijner gedachtenisse, vers 25. te kennen gegeven is.

l Ioan. cap. 14. vers 3. Actor. cap. 1. vers 11.

70 Namelick, om te oordeelen de levende ende de doode: want gelijck de Sacramenten des Ouden Testaments duerden tot op de eerste toekomste Christi in den vleesche, soo sullen de Sacramenten des Nieuwen Testaments dueren tot sijne tweede toekomste in heerlickheyt.

27

^m Soo dan wie ⁷¹ onweerdelick dit broot eet, ofte den drinckbeker des Heeren drinckt, die ⁷² sal schuldigh zijn aen het lichaem ende bloet des Heeren.

m Numer. 9.10, 13. Ioan. 6.51, 63, 64. ende 13.27. 1.Corinth. 10.21.

71 Dat geschiet wanneer de persoonen niet recht gestelt en zijn die ten Avontmael gaen, zijnde ofte openbare ergerlicke menschen, die oock moeten daer van geweert zijn, ofte bedeckte huychelaers, ende in twist staende met haren naesten, ende met haet, nijt, gierigheyt ende ongerechtigheyt beladen, ofte oock wanneer de geloovige selve haer daer toe niet behoorlick en hebben bereyt, ofte met behoorlicke aendacht het selve niet en nuttigen.

72 Namelick, om dat hy het teecken des lichaems ende bloets Christi door sulcke misbruycken smaetheyt aen doet. Want de smaetheyt, die men des Koninghs zegel aen doet, wort gehouden als ofse den Koningh selve aengedaen ware.

28

ⁿ Maer de mensche ⁷³ beproeve hemselven, ende ⁷⁴ ete alsoo ⁷⁵ van het broot, ende drincke ⁷⁶ van den drinckbeker.

n 2.Cor. 13. vers 5.

73 Dat is, ondersoecke sijn gemoedt ende conscientie, of hy oock in sijn herte gevoelt een recht leetwesen ende droefheyt over sijne sonden, als oock een vast geloove ende vertrouwen op de verdiensten Iesu Christi, ende daer en boven een ongeveynst voornemen om de sonden meer ende meer af te sterven, ende in een nieuw Godtsaligh leven voor Godt te wandelen. Siet Gen. cap. 17. vers 1. 2.Corinth. 13. vers 5.

74 Namelick, na dat hy hemselven ten rechten sal beproeft, ende alsoo bevonden hebben.

75 Gr. uyt.

76 Gr. uyt.

29

Want die onweerdighlick eet ende drinckt, die eet ende drinckt hemselven ⁷⁷ een oordeel, ⁷⁸ niet onderscheydende het lichaem des Heeren.

77 Dat is, een schult, ofte straffe. Siet Matth. cap. 23. vers 14. Luce cap. 23. vers 40. Rom. cap. 2. vers 3. ende cap. 5. vers 16. ende 13.2. Iacob. cap. 3. vers 1. Het welck verstaen wort, ofte van de eeuwige straffen, ten aensien van de huychelaers: ofte van de tijtlicke kastijdingen, ten aensien van de geloovige het Avontmael niet weerdighlick gebruyckende, gelijck hier na verklaert wort, vers 30.

78 D. dewijle hy geen onderscheyt en maeckt, tusschen het broot des Avontmaels, het welck een heyligh teecken is van des Heeren lichaem, ende tusschen gemeyne spijse: ende alsoo sonder beproevinge ende eerbiedigheyt het selve eet gelijck ander gemeyn broot.

30

⁷⁹ Daerom zijn onder u vele swacke ende krancke, ende vele ⁸⁰ slapen.

79 Dat is, om dit misbruyck des Heyligen Avontmaels.

80 Dat is, zijn alreede gestorven. Siet Matth. cap. 9. vers 24. ende 27.52. Ioan. cap. 11. vers 11. 1.Corinth. cap. 7. vers 39. ende 15.6, 18. 1.Thess. 4.13.

31

^o Want indien wy ons selven ⁸¹ oordeelden, soo en souden wy niet ⁸² geoordeelt worden.

o Psalm 32.5. Prov. 18.17.

81 Ofte, onderscheydden, Dat is, na een goede ende ernstige beproevinge onses selfs, recht oordeelden hoe het met ons gestelt is, of wy weerdighlick aen de tafel des Heeren mogen gaen ofte niet: ende soo wy ons bevinden onweerdigh, dat wy ons onthouden van die heylige spijse, tot dat wy ons leven sullen gebetert hebben.

82 D. gestraft ofte gekastijt van den Heere met soodanige plagen als te voren verhaelt zijn, vers 30.

32

⁸³ Maer als wy geoordeelt worden, soo worden wy van den Heere getuch-

83 Desen troost doet den Apostel daer by, op dat de geloovige door de hardigheyt van de voorgaende bestraffingen niet en souden te seer verslagen worden. De troost bestaet in twee deelen: Eerstelick, dat sulcke plagen geen straffen eygentlick en zijn, maer vaderlicke kastijdingen, ofte tuchtingen: Ten tweeden, datse ten goeden eynde van Godt toegesonden worden, namelick tot onser saligheyt, op dat wy daer door tot ware bekeeringe gebracht worden, ende met de godtloose niet verdoemt en worden.

[fol. 91v]

tight, op dat wy met de werelt niet en souden veroordeelt worden.

33

Soo dan, mijne broeders, als ghy te samen komt ⁸⁴ om te eten, ⁸⁵ verwacht malkanderen.

84 Namelick, het Avontmael des Heeren, ofte oock om daer na te houden de maeltijden der liefde, in welcke de rijcke den armen niet en verwachteden, uyt verachtinge der selve.

85 Namelick, tot dat ghy alle by een gekomen zijt: ofte dat de eene wacht tot dat de ander sal aen de tafel geweest zijn, om niet ongeschicktelick malkanderen te overdringen.

34

Doch soo yemant hongert, ⁸⁶ dat hy te huys ete, op dat ghy niet ⁸⁷ tot een oordeel te samen en komt. ⁸⁸ De overige dingen nu sal ick ordineeren als ick sal gekomen zijn.

86 Dat is, soo yemant soo lange niet en kan vasten, tot dat het Avontmael des Heeren zy gehouden, dat hy liever in sijn huys hem ontnuchtere, eer hy in de vergaderinge komt ende aen de tafel des Heeren gaet.

87 D. met onordentlickheyt ende ongeschicktheyt u een straffe op de hals en haelt. Siet vers 29.

88 Namelick, aengaende de goede ordre die in het plegen van den uyterlicken Godtsdienst in uwe vergaderingen moet onderhouden worden: want daer van spreeckt hy hier, ende niet van saken die de leere ofte zeden aengaen: gelijck het woort ordineeren, het welck hy hier gebruyckt, oock medebrenght.