Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het x. Capittel.

1 Den Apostel verklaert dat alle de Israëliten inde woestijne gedoopt zijn geweest in de wolcke ende in de zee. 3 ende datse alle deselve geestelicke spijse gegeten, ende den selven geestelicken dranck gedroncken hebben. 5 maer datse evenwel van Godt zijn gestraft. 7 wanneerse tot afgoderije, 8 ofte tot hoererije zijn vervallen. 9 ende wanneerse Christum hebben versocht. 10 ofte tegen hem hebben gemurmureert. 11 Betuyght dat sulcks ons dient tot waerschouwinge, om sulcke sonden niet te begaen. 13 Belooft daer over Godts hulpe in de versoeckinge, ende een goede uytkomste. 14 Vermaentse wederom tot vlieden van den afgodendienst. 15 dewijle sy door het gebruyck des Avontmaels gemeenschap hebben aen het lichaem ende bloet Christi. Maer door afgodendienst met de duyvelen, welcker tafelen sy daerom moeten schouwen. 22 ende onder geenen deckmantel Godt tergen ofte haren naesten aenstoot geven. 25 Laet nochtans toe sonder navragen te eten alles wat in het vleeschhuys verkocht wort. 27 ende van een ongeloovige t’huys genoodt zijnde, alles wat voorgestelt wort, ’t en zy yemant dat te kennen geeft. 31 Ende besluyt desen handel met een algemene vermaninge om alles te doen tot Godes eere ende stichtinge onses naesten.

[fol. 90r]

1

ENde ick en wil niet, broeders, dat ghy onwetende zijt, ^a dat ¹ onse vaders alle onder ² de wolcke waren, ende ^b alle door de zee door gegaen zijn:

a Exod. 13.21. Numer. 9.18. Deuter. 1.33. Nehem. 9.12, 19. Psalm 78.14. ende 105.39.

1 Namel. die met Mose uyt Egypten zijn getrocken.

2 Namel. die haer settede tusschen het leger der Egyptenaers ende der Israëliten, ende die de Israëliten bedauwde ende beschermde, wanneer sy door de roode zee trocken, Exod. 14. vers 19, etc. Psalm 105. vers 39. Het welck Paulus hier betuyght een tegenbeelt geweest te zijn van onsen doop, gelijck Petrus spreeckt van de verlossinge Noë in de Arke uyt het midden van de Suntvloet, 1.Petr. 3.21.

b Exod. 14.22. Iosu. 4.23. Psalm 78.13.

2

Ende alle ³ in Mosen gedoopt zijn in de wolcke, ende in de zee:

3 D. door Mosem, ofte door Mosis dienst. Ofte, in de leere Mosis, gelijck Actor. 19. vers 3. geseght wort dat sommige gedoopt zijn in den doop Ioannis, Dat is, in de leere Ioannis, die door sijnen doop wiert bevestight.

3

^c Ende alle ⁴ deselve ⁵ geestelicke spijse gegeten hebben:

c Exod. 16.15.

4 Namelick, in de teeckenen, ofte, die een selve sake beteeckenden: ende dat niet alleen met malkanderen, maer oock met ons: het welck daer uyt blijckt, dat Paulus hier den name van Doop gebruyckt, ende hier na seght dat de steenrotze was Christus: ende om dat andersins de sluytreden Pauli niet vast en soude zijn, ’t en ware dat sy eenerley spijse in de beteeckeninge met ons hadden gegeten.

5 Namelick, het Manna, het welck een geestelicke spijse genaemt wort, om dat het den Israëliten diende niet alleen tot een lichamelick voedtsel, maer oock om te zijn tot een extra-ordinaris teecken van Christi vleesch, ende derhalven een geestelicke beduydinge op Christum hadde, gelijck Christus in het breede verklaert, Ioan. cap. 6. ende gelijck hier na, om deselve reden, de steenrotze geestelick genaemt wort.

4

^d Ende alle den selven geestelicken dranck gedroncken hebben. Want sy droncken uyt de geestelicke steenrotze ⁶ die volghde: ende de steenrotze ⁷ was Christus.

d Exod. 17.6. Numer. 20.11. Psalm 78.15.

6 Namelick, den Israëliten, met de stroomen ofte beken die uyt haer vloten, na datse van Mose was geslagen, Num. cap. 20. vers 8. Psalm 105.41.

7 Dat is, was een teecken ende voorbeelt Christi die van den Vader ter doot om onsent wille geslagen zijnde ons de stroomen des levendigen waters soude uytgeven, Ioan. cap. 7. vers 38. Ende dit is een wijse van spreken gebruyckelick in de Sacramenten, gelijck het broot ende de wijn in het Avontmael het lichaem ende bloet Christi worden genaemt, om datse daer van een teecken ende zegel zijn. Dat sommige willen seggen dat den sin soude zijn, Christus was de steenrotze, strijdt niet alleen met de ordre der woorden des texts, maer oock met de sake selve, overmits alle de Israëliten niet en konnen geseght worden uyt Christo gedroncken te hebben, alsoo vele van haer niet en geloofden, ende Godt in haer geen welgevallen gehadt heeft, vers 5. ende Hebr. cap. 4. vers 2.

5

Maer in het meerder [deel] van haer en heeft Godt geen welgevallen gehadt: ^e want sy zijn in de woestijne ⁸ ter neder geslagen.

e Numer. 26.65.

8 Namelick, om haer ongeloofs wille, gelijck Paulus verklaert Hebr. cap. 3. versen 17, 18, 19.

6

Ende dese dingen zijn geschiet ons ⁹ tot voorbeelden, op dat wy ¹⁰ geenen lust tot het quaet en souden hebben, gelijckerwijs als ^f sy lust gehadt hebben.

9 D. tot exempelen ende waerschouwingen, Namel. dat wy, soo wy dergelijcke sonden navolgen, niet tegenstaende dat wy deser heyliger teeckenen oock sullen deelachtigh geweest zijn, deselve straffe die haer daerom over gekomen is, oock niet en sullen ontgaen. Siet van dit woort vers 11. Philip. cap. 3. vers 17. 1.Timoth. cap. 4. vers 12. Titum 2. vers 7.

10 Gr. geen begeerders zijn van quade dingen, Namelick, van afgoderije, hoererije, ende dergelijcke, welcke hier na verhaelt worden.

f Numer. cap.11. versen 4, 33. Psalm 106.14.

7

Ende en wort geen afgodendienaers, gelijckerwijs als ¹¹ sommige van haer, gelijck geschreven staet, ^g Het volck sat neder om te eten, ende om te drincken, ende sy stonden op ¹² om te spelen.

11 Dat is, een groot deel van haer, namelick die met het gegoten kalf afgoderije bedreven.

g Exod. 32.6.

12 D. om te danssen, lacchen ende reijen, gelijck de afgodendienaers, na hare afgodische maeltijden gemeenlick plaghten te doen, Exod cap. 32. vers 6.

8

Ende en laet ons niet hoereeren, ^h gelijck sommige van haer ¹³ gehoereert hebben, ende vielen op eenen dagh ¹⁴ drie ende twintigh duysent.

h Numer. cap. 25. versen 1, 9. Psalm 106.29.

13 Namelick, in het lant der Midianiten door den raet Bileams tot afgoderije ende hoererije verlockt zijnde, Numer. cap. 25.

14 Numer. 25.9. wort geseght vier ende twintigh duysent. Doch het kan zijn datter tusschen de drie ende vier en twintigh duysent gebleven zijn, waer van den Apostel het minder getal heeft gehouden. Andre meynen datter drie ende twintigh duysent met den sweerde souden gedoot zijn na het exempel van den yver van Phineas, ende dat de andere duysent, van de voornaemste daer na souden gehangen zijn door het bevel Mosis.

9

Ende en laet ons Christum niet ¹⁵ versoecken, ⁱ gelijck oock sommige van haer ¹⁶ versocht hebben, ende wierden van de slangen vernielt.

15 D. tergen, ofte sijne macht in het straffen der ondanckbare in twijfel trecken, gelijck de Israëliten, Num. 21. vers 5. als sy met het Manna niet te vreden en waren, noch met de wateren, die haer de Heere mirakeleuselick verleende: ende gelijck de Corintheren, die de maeltijden der afgodendienaren, die vol aenstoot ende gevaer waren, liever volghden, dan den eenvoudigen kost, die de Heere haer te huys verleende.

i Num. 21.5. Psalm 106.14.

16 Namel. Christum, die hy terstont genoemt hadde. Want het was den Engel des verbonts, de eeuwige Sone Godts die haer in de woestijne geleydde, ende die sy terghden. Siet Exod. 14.19. ende 23.20. ende Iesa. 63.9.

10

Ende en murmureert niet, ^k gelijck oock sommige van haer ¹⁷ gemurmureert hebben, ende wierden vernielt ¹⁸ van den verderver.

k Exod. 16.2. ende 17.2. Numer. 14.36. Psalm 106.25.

17 De Israëliten hebben in de woestijne menighmael tegen Godt gemurmureert, wanneer haer yet ontbrack, ofte wanneer sy niet te vreden en waren met de weldaden die Godt haer dede: maer hier wort insonderheyt gesien op de geschiedenissen, Numer. cap. 11. versen 4, 33. Wanneer sy vleesch begeerden, ende daer over van Godt door verscheydene plagen vernielt wierden: ende Num. cap. 16. versen 1, 2. wanneer Kore met sijnen hoop tegen Mose ende Aaron murmureerden, ende sommige zijn verbrant, sommige versoncken in de aerde.

18 Dese naem en wort wel in dese geschiedenisse niet gevonden, maer wort van Paulo daer by gevoeght, ofte om de strengigheyt van Godt selve in dese straffen hier door te verstaen, ofte eenen Engel die Godt tot dese vernielinge heeft gebruyckt, gelijck hy gedaen heeft Exod. cap. 12. vers 23. ende Iesa. cap. 37. vers 36.

11

Ende dese dingen alle zijn haerlieden overgekomen ¹⁹ tot voorbeelden: ^l ende zijn beschreven tot waerschouwinge van ons, [kolom] ^m op dewelcke ²⁰ de eynden der eeuwen ²¹ gekomen zijn.

19 Dat is, exempelen der straffen over de soodanige. siet vers 6.

l Rom. 15.4. 1.Corinth. cap. 9. vers 10.

m Philip. 4.5. Hebr. 10.25.

20 D. de laetste tijden, in welcke de genade Godts krachtiger is, ende de boosheyt meerder: waerom wy ons door de genade Godts te meer moeten wachten, 1.Timoth. 4.1. 2.Petr. 3.3.

21 Gr. ontmoeten, of, ontmoetet zijn.

12

Soo dan ²² die meynt te staen, ²³ sie toe dat hy niet en valle.

22 D. die hem laet duncken soo vast te zijn in den geloove, dat hy in sulcke sonden niet en soude vervallen.

23 D. zy sorghvuldigh, dat hy daer door niet en worde gebracht ten val, om te begaen die sonden ende ergernissen, daer over Godt de Israëliten gestraft heeft. Waer uyt blijckt dat den Apostel de geloovige niet en vermaent tot twijfelinge van hare saligheyt, tegen sijne eygene leere, Rom. 5. vers 1. ende 8. vers 31. maer dat hy de eygendunckige alleen waerschouwt om op haer selven niet te steunen, ende de oorsaken te vlieden, waer door sy ten val mochten gebracht worden. Want de ware geloovige wanneer sy uyt swackheyt souden mogen vallen, hebben de belofte van wederoprechtinge. Siet Psalm 37.24. ende het volgende vers alhier.

13

U-lieden en heeft ²⁴ geen versoeckinge bevangen ²⁵ dan menschelicke: doch ⁿ Godt is getrouw, welcke u niet en sal laten versocht worden ²⁶ boven het gene ghy vermeught, maer hy sal ²⁷ met de versoeckinge oock de uytkomste ²⁸ geven, op dat ghyse konnet verdragen.

24 Namel. waer door ghy gebracht zijt tot de gemeynschap der afgodendienaren ende harer maeltijden.

25 D. die uyt uwe menschelicke swackheyt, ende uyt vreese van de ongenade der afgodendienaren, welcke u daer toe versocht hebben, gesproten is. Hy troost haer hier mede, ende vermaentse in het toekomende tot meerder stantvastigheyt, dewijle Godt ons dese belofte doet, dat hy de sijne niet en sal laten besoecken boven haer vermogen.

n 1.Corinth. 1.8. 1.Thess. cap. 5. vers 24. 2.Petr. 2.9.

26 Dat is, boven de kracht die ghy door Godts Geest alreede hebt ontfangen. Want uyt ons selven en vermogen wy niet, Ioan. cap. 15. vers 5. 2.Corinth. cap. 3. vers 5. Philip. cap. 4. vers 13.

27 Namelick, die hy over u sal laten komen, alwaerse vry meerder dan tot noch toe geschiet is, Ioan. cap. 16. vers 33.

28 Gr. maken.

14

²⁹ Daerom, mijne geliefde, vliedt van ³⁰ den afgodendienst.

29 D. dewijle wy dan dese exempelen van Godts straffe aen de eene zijde, ende van Godts trouwe belofte aen de ander zijde hebben.

30 Namelick, niet alleen die in der daet soodanigh is, maer oock die daer toe aenleydinge ofte vermoedinge souden geven, ofte die teeckenen daer van zijn: van welcke hy tot noch toe gesproken heeft.

15

Als tot ³¹ verstandige spreke ick: oordeelt ghy het gene ick segge.

31 Dat is, als tot de gene die in de verborgentheden onses geloofs ervaren ende onderricht zijt.

16

³² De drinckbeker der dancksegginge, dien wy ³³ [danckseggende] zegenen, is die niet ³⁴ een gemeynschap des bloets Christi? Het broot dat wy breken, is dat niet een gemeynschap des lichaems Christi?

32 Of, de drinckbeker der zegeninge. Want het Griecks woordt Eulogia beyde dancksegginge, ende zegeninge beteeckent. Doch alsoo de Apostel hier na Cap. 11. vers 24. het woort danckseggen, ofte, dancken gebruyckt, gelijck oock de Euangelisten, Matth. cap. 26. vers 27. Marc. 14. vers 23. Luce 22.17. soo wort daerom dit woort dancksegginge hier oock in den text behouden.

33 Gr. eulogoumen, welck woort beyde zegenen ende danckseggen beteeckent. Doch moet hier zegenen ende niet danckseggen overgeset worden, overmits niet geseght en kan worden dat wy den drinckbeker danckseggen, gelijck de Griecksche t’samenvoeginge der woorden, ofte constructie, soude vereyschen: maer wel den drinckbeker zegenen. Ende wort door dit zegenen verstaen, niet door kracht van eenige woorden den wijn veranderen in het wesentlicke bloet Christi, maer met gebeden, dancksegginge, ende verhael van de instellinge, ende het eynde des heyligen Avontmaels heyligen, ofte van anderen gemeynen dranck afsonderen ende tot dit heyligh gebruyck toe-eygenen, gelijck het woort zegenen oock gebruyckt wort Genes. 2.3. Exod. 20.11. alwaer Godt geseght wort den sevenden dagh gezegent ende geheylight te hebben, om dat hy dien van andere gemeyne dagen heeft afgesondert, ende tot een heyligh gebruyck toege-eygent. Siet hier van de verklaringe in de aenteeckeninge op Matth. cap. 26. vers 26.

34 Dat is, een teecken ende onderpant van de geestelicke gemeynschap die wy met Christi bloet ende lichaem hebben, gelijck vers 18. geseght wort dat de Israëliten gemeynschap hadden met den altaer, ende vers 20. dat de gene die afgoden-offer aten gemeynschap hadden met de duyvelen. Een wijse van spreken in de Sacramenten gebruyckelick. Siet vers 4. ende 1.Corinth. cap. 11. versen 24, 25.

17

Want ³⁵ een broot [is het, soo] zijn wy vele ^{o 36} een lichaem: dewijle wy alle eenes broots deelachtigh zijn.

35 Namelick, dat gebroken wort ende daer aen wy gemeynschap hebben. Ofte, want wy vele zijn een broot, ende een lichaem.

o Rom. 12.5. 1.Corinth. 12.27.

36 Dat is, een geestelick lichaem, waer van Christus het Hooft is. Siet Rom. 12. vers 5. 1.Corinth. 6. vers 15. ende cap. 12. vers 12, etc.

18

Siet Israël ³⁷ die na den vleesche is: en hebben niet de gene die de offeranden eten, ³⁸ gemeynschap met den altaer?

37 Dat is, het Ioodsche volck afkomstigh na den vleesche van Israël, die doe ter tijt haren tempel ende Godtsdienst noch hadden, hoewel de kracht daer van door Christi komste was te niete gedaen.

38 Dat is, met den Godtsdienst die op den altaer ende ontrent den selven van haer wiert gepleeght, ende die sy betuyghden daer mede noch voor goet te houden.

19

Wat segge ick dan? ^p dat een afgodt yet is? ofte dat de afgoden-offer yet is?

p 1.Corinth. 8.4.

20

Ia [ick segge] dat het gene de Heydenen offeren, ^q sy ³⁹ den duyvelen offeren, ende niet Gode. Ende ick en wil niet dat ghy met de duyvelen gemeynschap hebt.

q Levit. 17.7. Deuter. 32.17.

39 Want vele van de Heydensche goden, die sy door hare beelden eerden waren boose geesten. Siet Levit. cap. 17. vers 7. ende Deuter. 32.17. Ende hoewel sy somwijlen eenige verstorvene menschen ende andere creaturen daer door wilden eeren, ofte oock selve den Schepper des hemels ende der aerden, gelijck Actor. 17.23. Rom.1.21. te sien is, soo worden sy nochtans geseght den duyvelen die eere aen te doen, om dat de duyvel van sulcken beeldendienst een ingever ende instelder was, waerdoor Godt niet ge-eert maer onteert wiert, Iesa. cap. 40. vers 18. ende 42.8.

21

⁴⁰ Ghy en kondt den drinckbeker des Heeren niet drincken, ende den drinckbeker der duyvelen: ghy en kondt niet deelachtigh zijn der ⁴¹ tafel des Heeren, ende ⁴² der tafel der duyvelen.

40 Namel. met recht ende behoorlickheyt, alsoo dat ghy sulcks doende oock Gode soudt konnen behagen. Siet dergelijcke wijse van spreken Matth. 6.24. 2.Corinth. 6.14.

41 Dat is, der spijse ende des drancks van de tafel des Heeren, die tot een teecken van de gemeynschap met Christo van de Christenen wort genooten.

42 D. der spijse ende des drancks van de maeltijden, die tot een teecken van de gemeynschap met den duyvelen, wort genooten.

22

Of ⁴³ tergen wy den Heere? ⁴⁴ Zijn wy stercker dan hy?

43 D. willen wy hem tot toorn verwecken door ons doen, ende volgens dien sijne straffe ons over den hals halen, Deut. 32.21. Het Griecksch woort beteeckent eygentlick tot jaloersheyt verwecken.

44 Namel. om sijne straffende hant van ons te weeren, wanneer die ons sal treffen.

[fol. 90v]

23

^{r 45} Alle dingen zijn my geoorloft, maer alle dingen en zijn ⁴⁶ niet oorbaer: alle dingen zijn my geoorloft, maer alle dingen ⁴⁷ en stichten niet.

r 1.Corinth. 6.12.

45 Namelick, die middelmatigh zijn, in haer selven van Godt niet geboden in ’t Nieuwe Testament, gelijck onder andere was het eten van allerleije spijse, als het sonder ergernisse konde geschieden. D’Apostel handelt nu voorts van twee andere gevallen, die hy onder sekere bepalingen in het vervolgh toelaet.

46 Namel. voor my selven.

47 Namelick, voor mijnen naesten.

24

^s Niemant en soecke ⁴⁸ dat sijns selfs is, maer een yegelick [soecke] ⁴⁹ dat des anderen is.

s 1.Corinth. 13.5. Philip. 2.4.

48 Namel. alleen, ofte met nadeel ende ontstichtinge sijnes naesten, Rom. 15.2.

49 D. soecke oock dat des anderen is, want wy moeten onsen naesten lief hebben als ons selven: wy mogen dan ons selven oock wel lief hebben, maer niet tegen de liefde onses naesten.

25

Etet ⁵⁰ al dat in het vleeschhuys verkocht wort, ⁵¹ niets ondervragende om der conscientie wille.

50 D. allerley. Hier laet dan den Apostel voor eerst toe, dat alles wat ter merckt komt, van ons mach worden gebruyckt tot spijse, hoe wel het nochtans menighmael geschiedde, dat een deel van het gene den afgoden geoffert was, daer oock wiert verkocht, wanneer het in maeltijden ofte offeranden niet en wiert verbesicht. Doch wanneer het ter merckt ofte in de vleeschhuysen wiert gebracht, soo en wiert den afgodt daer niet meer mede ge-eert, maer wiert voor gemeyne spijse gehouden.

51 Ofte, geen onderscheyt makende, Nam. of het te voren geoffert was ofte niet: want beyde beteeckent het Griecksch woort.

26

^t Want ⁵² de aerde is des Heeren ende de volheyt der selve.

t Exod. cap. 19. vers 5. Psalm 24.1. ende 50.12.

52 Dat is, al is ’t dat het te voren van de afgodendienaers was misbruyckt, nochtans en laet het niet te blijven een schepsel des Heeren, die het geschapen heeft om met dancksegginge te gebruycken, 1.Timoth. cap. 4. vers 4.

27

Ende indien u yemant ⁵³ van de ongeloovige noodt, ende ghy ⁵⁴ [daer] gaen wilt, ^v eet ⁵⁵ al wat u-lieden voorgestelt wort, ⁵⁶ niets ondervragende, ^x om der conscientie wille.

53 Namelick, t’sijnen huyse, sonder dat de maeltijt ter eeren van den afgodt zy toegericht, gelijck de Heydenen het overschot van alsulcke geofferde beesten ofte spijsen tot bysondere ende burgerlicke maeltijden dickmael gebruyckten.

54 Dat is, oorbaer acht te gaen, om burgerlicke gemeenschap ofte gebuerschap te onderhouden. Waer door d’Apostel te kennen geeft, datmen oock, eer men daer gaet, wel moet overwegen waer toe men daer genoodt wort.

v Luce cap. 10. vers 7.

55 Dat is, van alles.

56 Ofte, geen onderscheyt makende.

x 1.Corinth. cap. 8. vers 7.

28

Maer ⁵⁷ soo yemant tot u-lieden seght, Dat is afgoden-offer, en eet [het] niet om des genen wille die [u dat] te kennen gegeven heeft, ende [om] der conscientie wille. Want ⁵⁸ de aerde is des Heeren, ende de volheyt der selve.

57 Namelick, van de swacke geloovige, die daer door aenstoot soude mogen lijden: ofte oock der ongeloovige, die met u aensit, ende daer door u soude mogen aensien voor een mensche, die sonder religie, ofte van hare Heydensche religie soude zijn, soo ghy vermaent zijnde evenwel daer van soudt eten.

58 Dese selve plaetse genomen uyt den 24 Psalm, brenght den Apostel hier wederom voort, om te bewijsen dat men sulcke spijse wel kan laten, dewijle daer meer spijsen zijn, die Godt op der aerden geschapen heeft tot ons gebruyck.

29

Doch ick segge, [om] de conscientie niet uwes selfs, maer ⁵⁹ des anderen. Want waerom wort ⁶⁰ mijne vryheyt geoordeelt van een ander conscientie?

59 Namelick, die u sulcks vermaent, ende daer door aenstoot lijdt, om de reden te voren verhaelt.

60 D. waerom sal ick met het ergerlick gebruyck van vryheyt oorsake geven dat eens anders conscientie mijn doen veroordeele, ofte het selve lastere. Ofte, dewijle ick weet uyt Godts woort, dat my dit nu vry staet, waerom sal ick het oordeel van mijne conscientie het oordeel van eenes anderen conscientie, die noch swack is, onderworpen, ofte my van sulcke laten lasteren: het is my genoegh dat ick het eten van sulcke spijse voor dien tijt om harent wille nalate, ende evenwel in mijn gemoedt de vryheyt behoude, om op een ander tijt sonder aenstoot sulcks te doen, ende Godt daer voor te dancken.

30

Ende indien ick ⁶¹ door genade [der spijse] deelachtigh ben, waerom worde ick gelastert over het gene ^y daer voor ick dancksegge?

61 Namelick, des Euangeliums, in het welcke ons Christus van het jock der ceremonien ende het onderscheyt der spijsen heeft vry gestelt.

y Rom. 14.6. 1.Timoth. 4.3.

31

^z Het zy dan dat ghylieden eet, het zy dat ghy drinckt, het zy dat ghy yet [anders] doet, doet het al ter eeren Godts.

z Coloss. 3.17.

32

^a Weest sonder aenstoot te geven ⁶² ende den Ioden, ende den Griecken, ende der gemeynte Godts.

a Rom. 14.13.

62 Onder dese drie soorten begrijpt den Apostel alle menschen, die of Ioden waren, of Heydenen, ofte Christenen, van welcke geene by ons en moeten ge-ergert worden door het gebruyck van onse vryheyt: wel verstaende indien het soodanige persoonen zijn daer men hope van heeft dat sy daer door van ons konnen gewonnen worden.

33

Gelijckerwijs ick oock ⁶³ in alles allen behage, niet soeckende mijn eygen voordeel, maer het [voordeel] van vele, op dat sy mochten ^b behouden worden.

63 D. soecke te behagen. Dit moet verstaen worden gelijck het voorgaende, namelick ten aensien van het gebruyck ofte nalaten der Christelicke vryheyt, niet ten aensien van de leere, ofte andere saken, die van Godt geboden ofte verboden zijn. Siet Gal. 1. versen 8, 10.

b 1.Corinth. 9.22.