Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ix. Capittel.

1 Den Apostel om de Corintheren te beter te brengen tot recht gebruyck der middelmatige dingen, stelt haer voor sijn eygen exempel, ende tot dien eynde voeght hy hier tusschen eene handelinge van het onderhoudt der Kerckendienaren, ende betuyght dat hy soo wel als andere Apostelen, de macht hadde om onderhoudt te ontfangen. 7 Brenght verscheydene redenen voor om sulcks te bewijsen, genomen van de gene die in den krijgh dienen, die eenen wijngaert planten, ende een kudde weyden, 9 van den osse die dorscht, 11 van een zaeijer, 13 van de gene die den tempel ofte altaer dienen. 15 Ende verklaert dat hy evenwel dese macht niet en heeft gebruyckt, ende oock noch niet en heeft willen gebruycken, om dat hy sulcks niet stichtelick onder haer en oordeelde, ende om alsoo sijne macht niet te misbruycken. 19 Maer dat hy hem na de swacke Christenen, soo Ioden als Heydenen in middelmatige saken, allesins gevoeght heeft, om haer te beter te gewinnen. 24 Vermaent eyndelick door de gelijckenissen van de gene die om strijt in de loopbane loopen, ende kampvechten ofte worstelen, als oock door sijn eygen exempel, tot soberheyt ende vlijtigen voortgangh inde Godsaligheyt.

1

BEn ick niet een Apostel? Ben ick niet ¹ vry? ^a Hebbe ick niet Iesum Christum onsen Heere ² gesien? ^b Zijt ghylieden niet ³ mijn werck in den Heere?

1 Namel. van de ceremonien der wet, ende derhalven om allerley spijse te eten, die my voorgestelt soude mogen worden, soo wel als yemant van de andere Apostelen. Siet een contrarie exempel, Dan. 1. vers 8. ende Actor. 10.14, 28.

a Actor. 9.3, 17. ende 22.14, 18. ende 23.11. 1.Corinth. 15.8. 2.Corinth. 12.2.

2 Namel. soo wel als de andere Apostelen, doe ick van hem tot het Apostelschap ben beroepen, ende daer na in gesichte, vertreckinge van sinnen, ende opgetrocken zijnde in den hemel. siet Act. 9. vers 17. 2.Cor. 12. vers 2.

b 1.Corinth. 4.15.

3 Dat is, die door mijnen dienst tot den Heere bekeert zijt.

2

Soo ick anderen geen Apostel en ben, nochtans ⁴ ben ick ’t u-lieden. Want ⁵ het zegel mijns Apostelschaps zijt ghylieden in den Heere.

4 D. ghylieden en hebt nochtans geen reden om daer van te twijfelen.

5 D. de bevestinge, dat ick waerlick een Apostel ben, overmits ghy door mijnen dienst bekeert zijt, ende Godt mijne beroepinge onder u door vele krachten ende teeckenen heeft bevestight, 2.Corinth. cap. 12. vers 12.

3

Mijne verantwoordinge aen de gene ⁶ die ondersoeck over my doen, is dese.

6 Ofte, die my ondervragen, ofte, veroordeelen, Dat is, die haer als Richters derven aennemen my te oordeelen.

4

^c En hebben wy niet macht ⁷ om te eten, ende te drincken?

c 1.Corinth. 9.14. 1.Thess. 2.6. 2.Thess. 3.9.

7 Namelick, tot last ende kost van de gemeynte.

5

En hebben wy niet macht om ⁸ een wijf een suster zijnde ⁹ [met ons] om te leyden, gelijck oock de andere Apostelen, ende ¹⁰ de broeders des Heeren, ende ^{d 11} Cephas?

8 Gr. een suster, een wijf, ofte, een huysvrouwe. Sommige meynen hier uyt dat d’Apostel een huysvrouwe gehadt heeft, maer dat hy deselve niet en heeft alom met hem geleyt om de gemeynten niet te beswaren. Doch dit schijnt te strijden met het gene hy van hem selve segt 1.Corinth. cap. 7. vers 7. Andere meynen dat hier door verstaen worden eenige vrouwen, die d’Apostelen volghden, om haer te dienen, ende van hare middelen te versorgen, gelijck de vrouwen die Christum volghden, Luce cap. 8. vers 3. Doch boven dien dat dit nergens en wort gelesen, soo en is het oock niet waerschijnlick. Want hier door souden de Apostelen haren dienst verdacht gemaeckt hebben, ende de gemeynten souden hier door verlicht zijn geworden, daer den Apostel dit merckelick invoert om te toonen, dat hy de gemeynten hier mede niet en wilde beswaren. Soo dat dit dan te verstaen is van een huysvrouwe niet die hy hadde, maer die hy soude hebben konnen nemen, ende volgens oock met hem leyden, gelijck sommige andere Apostelen deden.

9 Namelick, van de eene plaetse na de andere daer wy gaen prediken, tot kosten van de gemeynte.

10 D. neven. Hebr. want Ioannes ende Iacobus, ende oock Iudas ende Simon, waren Christi rechtsweerts, ofte moeders susters sonen. siet Gen. 13.8. en 29.15. Matth. 12.46. ende 13.55.

d Matth. 8.14.

11 D. Petrus, van wiens huysvrouwe men leest Matth. 8.14.

6

Of hebben alleen ick ende Barnabas geen macht ¹² van niet te wercken?

12 Namel. met onse handen tot onser onderhoudinge. siet Act. 18.3. ende 20.34.

7

Wie ^e dient oyt in den krijgh op eygen besoldinge? wie ^f plant eenen wijngaert, ende en eet niet van sijne vrucht? of ^g wie weydt een kudde, ende en eet niet van de melck der kudde?

e 2.Cor. 10.4.

f 1.Cor. 3.6, 7, 8.

g Ioan. 21.15. 1.Petr. 5.2.

8

Spreke ick dit ¹³ na den mensche? ofte en seght oock ¹⁴ de wet het selve niet?

13 D. bewijse ick dit alleen met redenen die genomen zijn uyt het doen der menschen?

14 Namel. beschreven door Mosem.

9

Want in de wet Mosis is geschreven, ^h Ghy en sult ¹⁵ eenen dorschenden osse niet

h Deut. 25.4. 1.Tim. 5.18.

15 In die landen, gelijck oock in andere, en slaet men ’t koren uyt de aren niet met vlegels, gelijck men hier doet, maer men doet’er de beesten, insonderheyt de ossen, over gaen, ende ’t selve alsoo betreden, ende met sijne aren los trappen, ofte den dorschwagen daer over trecken. siet Deut. 25.4. Iesa. 28.27.

[fol. 89v]

muylbanden. ¹⁶ Sorght oock Godt voor de ossen?

16 Namel. voornamelick, ofte meer dan voor de menschen, als hy dese wet gestelt heeft. Want andersins en is’er selfs niet een muschken vergeten voor den Heere. siet Matth. 10.29. Soo dat dit te verstaen is by vergelijckinge, dat Godt dese wet gestelt heeft meer om de menschen, als om de ossen, om te kennen te geven, indien Godt wil dat men den arbeydenden osse sijn voedtsel niet en sal onthouden, dat men het selve veel weyniger den menschen die arbeyden, onthouden moet.

10

Of seght hy [dat] gantschelick om onsent wille? Want om onsent wille is [dat] geschreven: overmits die ploeght ¹⁷ op hope moet ploegen: ende die op hope dorscht, [moet] sijner hope deelachtigh worden.

17 Namelick, van de vruchten sijnes arbeyts daer na te genieten.

11

ⁱ Indien ¹⁸ wy u-lieden het geestelicke gezaeyt hebben, is het een groote [sake] soo wy het uwe ¹⁹ dat lichamelick is, maeijen?

i Rom. 15.27. Galat. 6.6.

18 Namel. ick ende Barnabas die u het woort Godts verkondight hebben. Siet Rom. 15.27.

19 Gr. vleeschelick, D. de goederen die dienen tot onderhoudinge onser lichamen.

12

Indien ²⁰ andere deser macht over u deelachtigh zijn, [waerom] niet veel meer wy? ^k doch wy en hebben dese macht niet gebruyckt: maer wy verdragen ’t al, op dat wy niet ²¹ eenige verhinderinge en geven den Euangelio Christi.

20 Namel. ordinarise Leeraers, die wy daer hebben gelaten om het begonnen werck na ons te volvoeren.

k Actor. 20.33. 2.Corinth. 11.9. ende 12.13.

21 Namel. eensdeels voor de ongeloovige die uyt vreese van de onkosten het woort hadden mogen vlieden: eensdeels voor eenige valsche Apostelen, die Paulum souden hebben mogen lasteren, als of hy het Euangelium om des onderhoudts wille predickte, daer sy het selve voor niet wilden schijnen te doen, om de gemeynten alsoo aen haer te trecken. siet 2.Cor. 11. vers 12.

13

En weet ghy niet, ^l dat de gene ²² die de heylige dingen bedienen, van het heylige eten? [Ende] die ²³ den altaer steeds by zijn, deelen ²⁴ met den altaer?

l Deuter. 18.1.

22 Gelijck daer waren alle de Leviten in het Oude Testament, die daerom de tienden ontfingen, ende haer deel hadden in het gene geoffert wiert. Siet Numer. cap. 18. Deuter. cap. 18.

23 Gr. by den altaer gestadelick sitten. Gelijck daer waren de Priesters, de nakomelingen Aarons, die oock de tienden van de tienden der Leviten ontfingen, ende een bysonder deel hadden in alle offeranden, uytgenomen die geheel voor den Heere moesten verbrant worden, Numer. cap. 18. vers 26, etc.

24 Dewijle op den altaer een deel wiert verbrant, ende van het vyer verteert, ende een ander deel voor de Priesteren wiert bewaert.

14

^m Alsoo heeft oock ²⁵ de Heere geordineert, den genen die het Euangelium verkondigen, dat sy ²⁶ van den Euangelio leven.

m Lev. 19. vers 13. Deuter. 24.14. ende 25.4. Matth. 10.10. Luce 10.7. 1.Timoth. 5.18.

25 Hy siet hier op de ordinantie Christi, Matth. cap. 10. vers 10. Luce cap. 10. vers 7.

26 Dat is, van den arbeyt die sy doen in het prediken des Euangeliums, ende het regeeren der gemeynte.

15

Maer ick en hebbe ²⁷ geen van dese dingen gebruyckt. Ende ick en hebbe dit niet geschreven, op dat het alsoo aen my geschieden soude: want het ware my ²⁸ beter te ²⁹ sterven, dan dat yemant ³⁰ desen mijnen roem soude ydel maken.

27 Namelick, onder u, hoewel hy van andere gemeynten somwijlen eenige mildadigheyt heeft ontfangen, 2.Corinth. 11. vers 8.

28 Gr. goet liever te sterven, Dat is, raetsamer, ofte oorbaerder.

29 Namelick, van gebreck.

30 Namelick, van het Euangelium sonder aenstoot ende sonder uwe kosten onder u gepredickt te hebben. De reden hier van siet te voren vers 12.

16

Want indien ick het Euangelium verkondige, ³¹ ’t en is my geen roem: ⁿ want ³² de noot is my opgeleght. Ende ³³ wee my indien ick het Euangelium niet en verkondige.

31 Dat is, ick en doe niet dan dat ick schuldigh ben te doen, Luce 17.10.

n Rom. 1.14.

32 Ofte, de noot light op my, Namelick, door mijn beroep ende Christi bevel, Rom. 1.14.

33 Gr. wee is my, Dat is, de straffe is my bereyt, die Christus den ontrouwen dienstknecht heeft gedreyght, Matth. cap. 24. vers 48, etc. Niet dat den Apostel twijfelde of hy getrouw in sijnen dienst soude blijven, maer dit seght hy om hemselven ende andere door sulcke spooren tot neerstigheyt ende voorsichtigheyt in haren dienst, meer ende meer te verwecken.

17

Want indien ick dat ³⁴ gewilligh doe, soo hebbe ick ³⁵ loon: maer indien ³⁶ onwilligh, de uytdeelinge is my [evenwel] ³⁷ toebetrouwt.

34 Dat is, geerne, ende met behoorlicke vlijt ende neerstigheyt, sonder op menschelicke oordeelen te sien, Rom. cap. 12. versen 8, 11.

35 Namel. de kroone der heerlickheyt, die den getrouwen, ende neerstigen dienstknechten van den Heere uyt genaden is belooft, Matth. cap. 24. versen 46, 47. 2.Timoth. 4. versen 7, 8. ende den roem van getrouwigheyt in dit leven, tegen de valsche Apostelen.

36 Dat is, alleen uyt vreese van straffe, ofte om eere ende voordeel te hebben by de menschen: gelijck de huerlingen ende slaven plegen hare heeren te dienen.

37 Namelick, om daer van hier namaels reeckenschap te geven.

18

³⁸ Wat loon hebbe ick dan? [Namelick] dat ick het Euangelium verkondigende het Euangelium Christi kosteloos stelle, om ³⁹ mijne macht in den Euangelio niet te ⁴⁰ misbruycken.

38 D. ick hebbe dan eerst loon te verwachten van den Heere, soo ick het met vlijt ende getrouwigheyt doe, alleen siende op de eere Godts ende de meeste stichtinge der gemeynte, sonder hope van menschelicken loon. Ende alsoo ick merckte dat het ontfangen van menschelicken loon soude aenstoot geven, ende de stichtinge ende loop des Euangeliums verhinderen, soo en hebbe ick dien niet willen ontfangen: ende daer over mach ick by u roemen, maer niet by Godt. siet Rom. 4.2. 2.Corinth. 11.10.

39 Namel. die ick hebbe om behoorlick onderhoudt te nemen.

40 D. met aenstoot te gebruycken, ende met opsprake der valsche Apostelen, vers 15.

19

Want daer ick ⁴¹ van allen vry was, hebbe ick my selven ⁴² allen dienstbaer gemaeckt, op dat ick’er meer soude ⁴³ winnen. [kolom]

41 Namel. lasten ende jocken daer van de Christelicke ende Apostolische vryheyt ons vry maeckt. De Apostel gaet dan voort van dit stuck, daer in hy sijne vryheyt om der stichtinge wille niet en heeft gebruyckt, tot meer andere stucken, daer in hy oock deselve niet en heeft gebruyckt, om de Corinthers te meer te overtuygen, dat sy na sijn exempel, desgelijcks behooren te doen, ende hare vryheyt niet en gebruycken tot aenstoot ende verachteringe van den loop des Euangeliums.

42 D. ick hebbe my gevoeght na een yeders swackheyt, ofte gelijck een dienstknecht hem altijt voegen moet na de gelegentheyt ende genegentheyt des genen die hy dient. Doch moet dit altijt verstaen worden in middelmatige saken. Alsoo oock vers 22.

43 D. tot het geloove in Christum brengen. Siet dergelijcke wijse van spreken 1.Petr. 3.1.

20

^o Ende ick ben ⁴⁴ den Ioden geworden als een Iode, op dat ick de Ioden winnen soude: den genen die onder ⁴⁵ de wet zijn, [ben ick geworden] als onder de wet zijnde, op dat ick de gene die onder de wet zijn, winnen soude.

o Actor. 16.3. ende 18.18. ende 21.23.

44 Namel. in saken die middelmatigh waren, gelijck doe noch was de onderhoudinge der ceremonien des Ouden Testaments by de swacke Ioden: gelijck hy om harent wille Timotheum heeft doen besnijden, te Cenchreen door belofte sijn hooft heeft laten bescheeren, ende te Ierusalem in den tempel hemselven heeft geheylight.

45 Namelick, der ceremonien, die als doen wel door Christi lijden te niete gedaen was, soo veel aengaet het gene daer in Godtsdienstigh was: maer voor eenen tijt als een middelmatige sake noch wiert gedragen, om de swacke Ioden niet te vervreemden. Siet Actor. 21.20.

21

^p Den genen ⁴⁶ die sonder de wet zijn, [ben ick geworden] als sonder de wet zijnde, (Gode [nochtans] zijnde niet sonder de wet, maer ⁴⁷ Christo onder de wet) op dat ick de gene die sonder de wet zijn, winnen soude.

p Galat. 2.3.

46 D. den Heydenen, die de wet der ceremonien niet en hadden, noch oock niet gehouden en waren te gebruycken, volgens het besluyt der Apostelen, Actor. c. 15. vers 28. ende 21.25.

47 Dit voeght hy daer by op dat niemant en soude misduyden ’t gene hy te voren geseght hadde, dat hy geweest was als sonder wet, dewijle hy in alles dat hy dede de wet ende geboden Christi in het dulden der swacke ende in ’t vlieden van ergernissen altijt voor oogen hadde, Gal. 6. vers 2.

22

^q Ick ben ⁴⁸ den swacken geworden als een swacke, op dat ick de swacke winnen soude: allen ben ick alles geworden, op dat ick immers ⁴⁹ eenige behouden soude.

q Rom. 15.1. 1.Corinth. 10.33. Galat. 6.1.

48 Nam. Christenen, ofte geloovigen, die het fondament des Christengeloofs wel aennamen, maer het gene de Christelicke vryheyt aengaet noch in alles niet wel en konden begrijpen, Rom. 14.1. Galat. 6.2.

49 Hier mede verklaert hy het gene hy te voren genaemt heeft winnen. Siet 1.Timoth. 4.16.

23

Ende dit doe ick om des Euangeliums wille, ⁵⁰ op dat ick des selven mede deelachtigh soude worden.

50 D. op dat niet alleen andere door mijne predicatie souden saligh worden, maer op dat ick oock selve deser saligheyt mede moge deelachtigh worden: het welck niet en soude geschieden, indien ick selve niet en dede, dat ick andere leere.

24

⁵¹ Weet ghylieden niet, dat die in ^r de loopbane ⁵² loopen, alle wel loopen, maer [dat] ⁵³ een den prijs ontfanght? loopt ⁵⁴ alsoo dat ghy [dien] meught ⁵⁵ verkrijgen.

51 Van hier voorts leert d’Apostel, dat het soo verre van daer is, dat sy om spijse ende dranck, ofte maeltijden van afgodendienaren seer moeten bekommert zijn, dat sy veel meer haer moeten bekommeren om in alle soberheyt, matigheyt, ende verdraeghsaemheyt, haer selven te oeffenen, het welck hy met de exempelen der gene die om prijs strijden, ende oock met sijn eygen exempel bewijst.

r Galat. 2.2. ende 5.7. Philip. 2.16. 2.Timoth. 4.7. Hebr. 6.18.

52 Namelick, om prijs.

53 Namelick, die niet alleen met andere wel begint, maer voor andere wel voleyndt.

54 Dat is, soo neerstelick ende stantvastelick tot den eynde toe.

55 Ofte, grijpen, Namelick, den voorgestelden prijs der heerlickheyt Godts, Philip. 3.12, 13, 14.

25

^s Ende een yegelick ⁵⁶ die [om prijs] strijt ⁵⁷ onthoudt hem in alles. Dese dan [doen] wel [dit] op dat sy ⁵⁸ een verderflicke kroone souden ontfangen, maer wy ^{t 59} een onverderflicke.

s 2.Timoth. 2.4.

56 Namelick met loopen, worstelen, ofte vechten, gelijck onder de Ouden sulcke soorten van strijden om prijs waren.

57 Ofte, matight hem, Namelick van veel spijse, dranck, slaep, ende andere dingen, die hem traegh ofte onnut maken in desen strijt.

58 Namelick, van laurieren, olijftacken, eyckenbladeren, ende dergelijcke, ofte ten hooghsten van silver ofte gout, gelijck den genen, die om prijs streden voorgestelt wierden.

t 2.Timoth. 4.8. 1.Petr. 1.4. ende 5.4.

59 Dat is, onverganckelicke, ofte eeuwighduerende, 1.Petr. cap. 1. vers 4.

26

Ick loope dan alsoo ⁶⁰ , niet als op het onseker: ick kampe alsoo, niet ⁶¹ als de lucht slaende.

60 Namelick, gelijck dese kampers ofte loopers om prijs doen, die niet en weten of sy den prijs sullen bekomen of niet, 2.Timoth. 4. versen 7, 8.

61 Namelick, gelijck die doen die uyt geenen ernst en kampen ofte strijden, maer alleen spiegelvechten, ende haer tegen de lucht oeffenen, daer uyt geen overwinnige van partije en valt: het welck wy tegen de sonde ende den duyvel met ernst moeten doen, Ephes. 6.11.

27

Maer ick ⁶² bedwinge mijn lichaem, ende brenge het ⁶³ tot dienstbaerheyt, op dat ick niet eenighsins, daer ick andere ⁶⁴ gepredickt hebbe, selve ⁶⁵ verworpelick en werde.

62 Het Griecks woort beteeckent onder de oogen slaen, yet met slagen temmen ofte onder sijne gehoorsaemheyt brengen. Siet van dit woort oock Luce cap. 18. vers 5.

63 Namelick, om het selve den Geest te onderwerpen, ende niet door te veel voedtsels ende door te groote weelde den geest te verswaren.

64 Namelick, om die tot de saligheyt te brengen.

65 Dat is, my selven onbequaem ofte afkeurlick en make van den prijs, daer ick andere toe aenporre: waer mede de Apostel niet en wil seggen dat hy van sijne verkiesinge, ende van desen prijs te verkrijgen, soude onseker zijn: want het tegendeel blijckt klaerlick, Rom. 8.38. 2.Timoth. 4. versen 7, 8. maer dit is een gelijckenisse genomen van het selve strijden om prijs, waer in de trage ofte luije, die haer selven te veel gemest hadden verworpen ende afgekeurt wierden, als daer toe onbequaem.