Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

1 D’Apostel bestraft hier noch eenige gebreken onder de Corintheren, waer van het eerste is, dat sy de geschillen die onder haer waren, over wereltsche saken, niet liever onder malkanderen in het vriendelicke af en deden, dan dat sy die brochten voor ongeloovige Overheden. 2 Bewijst dat sulcks den geloovigen niet betamelick en was, overmits sy de werelt ende de Engelen sullen oordeelen. 7 Wijst daer na aen den oorspronck waer uyt soodanige geschillen resen, namelick uyt gebrek van liefde, verdraeghsaemheyt, ende rechtveerdigheyt. 9 Betuyght dat de onrechtveerdige ende andere ergerlicke menschen het Rijcke der hemelen niet en sullen be-erven. 11 ende dat voor haer onbehoorlick was, dat sy deselve noch voortaen souden gelijck zijn, om dat sy door den Geest Godts van de heerschappije sulcker sonden waren verlost. 12 Bestraft noch een ander gebreck in haer, bestaende in ’t misbruyck van spijsen ende andere saken den buyck aengaende, maer voornemelick de hoererije. 15 Bewijst daer na met vele redenen hoe onbetamelick die is voor de Christenen. 19 welcker lichamen zijn tempelen des Heyligen Geests, die diere gekocht zijn, ende die Godt in lichaem ende geest moeten verheerlicken. [kolom]

1

DErf yemant van u-lieden die ¹ een sake heeft tegen een ander, ² te rechte gaen voor ³ de onrechtveerdige, ende niet voor de heylige?

1 Dat is, geschil over wereltsche dingen. Siet vers 3.

2 Gr. geoordeelt worden, ofte, hem laten oordeelen.

3 Namel. Overheden, die hy alsoo noemt, om dat de Overheden alsdoen meest Heydenen waren, ende vreemt van het geloove in Christum, ende de ware gerechtigheyt, ende ten meerderen deel oock verdruckers der Christenen.

2

^a En weet ghy niet dat ⁴ de heylige de werelt oordeelen sullen? Ende indien ⁵ door ⁶ u de werelt geoordeelt ⁷ wort, zijt ghy onweerdigh ⁸ der minste gerichtsaken?

a Matth. 19.28, Luce 22.30.

4 D. de geloovige, die hy alsoo noemt, om datse door den Geest Christi geheylight, ende door hare heylige belijdenisse ende de heylige Sacramenten van andere afgescheyden zijn.

5 Gr. in u.

6 Namelick, als bysitters Christi des algemeynen Rechters, wiens vonnisse sy oock sullen goet vinden ende rechtveerdigen, Matt. 19. vers 28. Luce c. 22. vers 30.

7 D. sal worden.

8 Alsoo noemt hy de saken deses levens, ende deser werelt, om dat sy ten aensien van de hemelsche ende geestelicke, niets en zijn te achten.

3

En weet ghy niet dat wy ⁹ de Engelen oordeelen sullen? hoe veel te meer de saken die dit leven aengaen?

9 Namelick, die gesondight hebben, ende met ketenen der duysternisse bewaert worden tot den dagh des grooten oordeels, Siet Matth. 25.41. 2.Petr. cap. 2. vers 4. Iude vers 6.

4

Soo ghy dan gerichtsaken hebt die dit leven aengaen, settet die [daer over] ¹⁰ die in de gemeynte ¹¹ minst geacht zijn.

10 Namelick, liever dan de onrechtveerdige ofte Heydenen. Dit seght de Apostel by vergelijckinge tegen de gene die meynden dat niemant in de gemeynte kloeck genoegh en was om hare geschillen te scheyden: maer de Apostel verklaert dit in het volgende vers, ende beveelt dat sy de kloeckste ende verstandighste van haer in dese saken tot middelaers souden nemen. Siet Exod. cap. 18. vers 21.

11 Gr. voor niet geacht zijn, namelick, na het oordeel van sommige onder u-lieden.

5

Ick segge u [dit] tot schaemte. Is’er [dan] alsoo onder u geen die wijs is, oock niet een die soude konnen oordeelen ¹² tusschen sijne broeders?

12 Gr. sijnen broeder, Dat is, tusschen den eenen geloovigen ende den anderen, gelijck het volgende vers verklaert.

6

Maer de [een] broeder ¹³ gaet met den [anderen] broeder te rechte, ende dat voor ongeloovige.

13 De Apostel en verbiedt hier dan niet gantschelick dat men voor Overheden soude rechten, maer alleen voor ongeloovige met ergernisse ende aenstoot: gelijck hy oock niet en verbiedt, wanneer yemant van andere verdruckt wort, ofte voor recht geroepen, dat hy hemselven door de hulpe der ongeloovige Overheden soude mogen beschermen. Want hy selve heeft in sulcken gevalle oock op ongeloovige Overheden hem beroepen, ende hare hulpe gebruyckt, niet alleen tegen Heydenen, maer oock tegen de Ioden. Siet Actor. 22.25. ende 23.17. ende 25.10.

7

Soo is’er dan nu gantschelijck ¹⁴ gebreck onder u, dat ghy met malkanderen rechtsaken hebt. ^b Waerom en lijdt ghy niet liever ongelijck? Waerom en lijdt ghy niet liever schade?

14 Gr. Hettema. Het welck hier beteeckent een gebreck van liefde ofte kloeckmoedigheyt, waer door de quade genegentheden worden overwonnen.

b Prov. 20.22. Matth. 5.39. Rom. 12.17. 1.Thess. 5.15. 1.Petr. 3.9.

8

Maer ¹⁵ ghylieden doet ongelijck, ende doet schade, ende dat den broederen.

15 Dat is, sommige onder u.

9

Of en weet ghy niet dat de ¹⁶ onrechtveerdige ¹⁷ het Koninckrijcke Godts niet en sullen be-erven?

16 Dat is, die andere ongelijck ofte onrecht aen doen.

17 Dat is, die eeuwige heerlickheyt in den hemel, die hier een erve genaemt wort, om dat sy wort gegeven niet uyt verdienste, maer den genen alleen die Godt uyt genade tot sijne kinderen heeft aengenomen.

10

¹⁸ En dwaelt niet: ^c noch hoereerders, noch afgodendienaers, noch overspeelders, noch ontuchtige, noch die by mannen liggen, noch dieven, noch gierigaerts, noch dronckaerts: geen lasteraers, geen roovers ¹⁹ en sullen het Koninckrijcke Godts be-erven.

18 Ofte, en bedrieght u selven niet.

c Galat. 5.19. Ephes. cap. 5. vers 5. Apoc. 22.15.

19 Namelick, ’t en zy datse haer bekeeren, ende aflaten van soodanige meer te zijn, Matth. cap. 21. versen 31, 32. gelijck het navolgende vers medebrenght.

11

^d Ende dit waert ghy ²⁰ sommige: maer ²¹ ghy zijt ^e afgewasschen, maer ghy zijt geheylight, maer ghy zijt gerechtveerdight ²² in den name des Heeren Iesu, ende door den Geest onses Godts.

d Ephes. cap. 2. vers 2. Coloss. 3.7. Titum. 3.3.

20 Namelick, d’een in het een, en d’ander in het ander. Want hoewel in alle Heydenen niet alle dese sonden altijts en zijn openbaer geweest, nochtans is de wortel van allen in haer, ende d’een ofte d’ander breeckt by occasien altijdt uyt: ende alle waren sy afgodendienaers. Siet Rom. cap. 1. vers 29. Ephes. cap. 2. versen 1, 2, 3. ende cap. 4. versen 17, 18.

21 Dat is, van de heerschende macht sulcker sonden gesuyvert: namelick, door uwe heylighmakinge ofte wedergeboorte, ende door uwe rechtveerdighmakinge bestaende in de vergevinge der sonden ende toereeckeninge der gerechtigheyt Christi, waer van de doop een teecken ende zegel is. Siet Marc. cap. 1. vers 4. Actor. cap. 22. vers 16. Rom. cap. 6. vers 4. Ephes. cap. 5. vers 26. Titum. 3.5. 1.Petr. 3.21.

e Hebr. 10.22.

22 Dat is, om Iesu Christi ende sijner verdiensten wille. Want het bloet Iesu Christi reynight ons van alle onse sonden, 1.Ioan. cap. 1. vers 7. Apoc. cap. 1. vers 5.

12

^{f 23} Alle dingen zijn my geoorloft, maer alle dingen en zijn niet oorbaer: alle dingen zijn my geoorloft, maer ick en sal ²⁴ onder geenes macht my laten brengen.

f 1.Corinth. 10.23.

23 Namelick, die middelmatigh zijn, ende in Godts woort niet verboden, van welcker gebruyck hy hier kortelick spreeckt, ende hier na breeder sal spreken Capitt. 7. 8. 9. 10. 11. ende sal die van andere onderscheyden.

24 Dat is, dat ick my door eenigh menschelick gebodt soude laten verbinden, om het gene de Heere my vrygelaten heeft, niet te gebruycken, wanneer ick sonder aenstoot van andere sulcks doen kan. Siet Rom. cap. 14. vers 14. 1.Corinth. 7.23. ende 10.23. Ofte, ick en sal my van geen dingh laten overheerschen, Namelick, alsoo dat ick my de middelmatige dingen soude dienstbaer maken, om die niet te gebruycken, tot stichtinge mijnes naesten.

13

De spijsen zijn voor den buyck, ende de buyck voor de spijsen: maer Godt sal beyde ²⁵ desen ende die te niete doen. Doch ’t lichaem

25 Namelick, buyck: niet ten aensien van sijn wesen, dat een deel van het lichaem des menschen is, die geheel sal opstaen: maer ten aensien van sijn gebruyck in dit tijtlick ende natuerlick leven, het welck dan niet meer noodigh en sal zijn. Siet Matth. 22.30. 1.Corinth. 15.44. Apoc. 7.16, 17.

[fol. 88r]

en is niet ²⁶ voor de hoererije, maer ²⁷ voor den Heere, ende ²⁸ de Heere voor het lichaem.

26 Namelick, die de Heydenen voor een middelmatige sake hielden, ende die selve tot Corinthen, daer voor dese sonde een publijcke tempel was opgerecht, seer gemeen was. Daerom handelt de Apostel daer van eerst ende bysonderlick, eer hy tot andere saken komt, die sy oock voor middelmatigh hielden, ende in welcke sy haer selven onnoodige stricken leyden, ofte swaerlick besondighden.

27 D. om het selve tot den dienst des Heeren Iesu Christi te gebruycken.

28 D. de Heere is oock een Heere des lichaems, dewijle hy hemselven niet alleen tot verlossinge der ziele, maer oock des lichaems over gegeven heeft, vers 20.

14

^g Ende Godt heeft oock den Heere opgeweckt, ende sal ²⁹ ons opwecken door sijne kracht.

g Rom. 8.11. 2.Cor. 4.14.

29 D. onse lichamen tot heerlickheyt, Rom. cap. 8. vers 11. Phil. 3.21.

15

Weet ghy niet dat ³⁰ uwe lichamen Christi leden zijn? Sal ick dan de leden Christi nemen, ende makense leden eener hoere? Dat zy verre.

30 D. oock uwe lichamen. Want dewijle de ware geloovige in het geheel met Christo als met haer Hooft vereenight zijn, 1.Corinth. 12.12, 27. soo zijn oock hare lichamen een deel van sijn geestelick lichaem.

16

Of en weet ghy niet, dat die de hoere aenhanght een lichaem [met haer] is? ^h want ³¹ die twee, seght hy, sullen tot een vleesch wesen.

h Genes. 2.24. Matth. 19.5. Marc. 10.8. Ephes. 5.31.

31 Dese plaetse genomen uyt Genes. 2.24. wort eygentlick van den bandt des houwelicks geseght: doch Paulus past dit oock op de hoererije, om dat sulcke oneerlicke liefde, ende vleeschelicke vereeninge dese persoonen aen malkanderen oneerlick ende onwettelick verbindt, gelijck het houwelick deselve wettelick ende eerlick verbindt.

17

Maer ³² die den Heere aenhanght, is ³³ een geest [met hem.]

32 Namelick, door den waren geloove, ende oprechte liefde.

33 Dat is, geestelick: ofte door sijnen Geest met hem vereenight, 1.Corinth. 12.13.

18

Vliedt de hoererije. ³⁴ Alle sonde die de mensche doet, ³⁵ is buyten het lichaem: maer die hoererije bedrijft, ³⁶ die sondight ³⁷ tegen sijn eygen lichaem.

34 Namelick, die in de uytwendige daet van de menschen geschiet.

35 Dat is, misbruyckt yet, ofte doet leet aen yet dat buyten den mensche selve is.

36 Dit moet verstaen worden by vergelijckinge, namelick, meer dan eenige andere sonde. Want hoewel een dronckaert ende brasser sijn lichaem oock misbruyckt, soo geschiet het nochtans door yet dat geen deel aen sijn lichaem en is, als spijse ende dranck: ende doet oock sijn lichaem veel schade ende schande aen, maer niet so swaer als de hoererije.

37 Ofte, in.

19

Of en weet ghy niet ⁱ dat u-lieder lichaem ³⁸ een tempel is des Heyligen Geests, die in u is, ³⁹ dien ghy van Godt hebt, ende [dat] ghy ⁴⁰ uwes selfs niet en zijt?

i 1.Corinth. 3.16. 2.Corint. 6.16. Ephes. 2.21. Hebr. 3.6. 1.Petr. 2.5.

38 Die derhalven suyver ende reyn moet gehouden worden, ende daer in Godt wil gedient zijn: het welck de Apostel van de geheelen mensche oock betuyght, 2.Cor. 6. vers 16.

39 Namelick, om u van uwe aenneminge tot kinderen te versekeren, Rom. cap. 8. versen 11, 15. 2.Cor. cap. 1. vers 22.

40 Namelick, om uwen eygenen wille te doen, maer den wille des genen dien ghy toebehoort.

20

^k Want ghy zijt ⁴¹ diere gekocht: soo verheerlickt dan Godt ⁴² in uw’ lichaem, ende in uwen geest, ⁴³ welcke Godes zijn.

k 1.Corinth. 7.23. Galat. 3.13. Hebr. 9.12. 1.Petr. 1.18.

41 Gr. door prijs, Namelick, door het dierbaer bloet Iesu Christi, 1.Petr. cap. 1. versen 18, 19. Apocal. cap. 5. vers 9.

42 Dat is, met lichaem ende met ziele die door den Heyligen Geest is vernieuwt.

43 Namelick, niet alleen door het recht der scheppinge, maer oock door het recht der verlossinge.