Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. 72v]

Het xxvij. Capittel.

1 Paulus wort door den Hooftman Iulius gesonden na Roomen, met andere gevangens. 2 ende met deselve in een Adramyttenisch schip gegaen zijnde, vergeselschapt met Aristarcho, 3 komt tot Sidon. 4 Vaert voorby Cypren. 5 komt tot Myra. 6 Van daer varen sy met een schip van Alexandrien, voorby Cnidus ende Creta, tot Schoonehavens. 9 alwaer Paulus den Hooftman raet voor eenen tijt te verblijven om de ongelegentheyt des tijts. 11 Maer de Hooftman den schipper ende stierman meer geloovende, vaert voort. 13 Sy varen voorby Creta, ende krijgen een groot tempeest. 16 komen aen het eylant Clauda. 17 ende worden genootsaeckt door tempeest het goet uyt het schip te werpen. 21 Paulus vermaent haer goets moedts te zijn, alsoo Godt door eenen Engel hem te kennen gegeven hadde, dat niemant van haer en soude vergaen. 29 Sy werpen vier anckers uyt. 30 De schippers soecken uyt het schip met den boot te vluchten. 31 het welck Paulus verhindert. 33 Het volck lange gevast hebbende nuttight op de vermaninge Pauli spijse. 38 ende werpt het koorn over boort. 41 Het schip vergaet. 42 De soldaten willen de gevangens dooden, het welck de Hooftman verhindert. 43 ende het volck swemt aen lant.

1

ENde als het ¹ besloten was, dat ² wy na Italien souden afvaren, leverden sy Paulum, ende eenige andere gevangene over, aen eenen Hooftman over hondert, met name Iulius, van de ³ Keyserlicke ⁴ bende.

1 Namelick, van Festo, ende sijnen Raet, Actor. cap. 25. vers 12.

2 Hier uyt, ende uyt het volgende verhael, blijckt dat oock Lucas, die dese handelingen heeft beschreven, in Pauli geselschap op dese geheele reyse geweest is.

3 Gr. Sebastes, dat is, Augustische.

4 Van dit woort siet Actor. 10.1. Dese Iulius wort geseght een Hooftman van dese bende te zijn, om dat hy over een compagnie bevel hadde, die onder des Keysers guarde behoorde, die daerom hier toe oock schijnt verkoren te zijn, op dat de gevangene onder sijn opsicht te beter bewaert, ende in des Keysers handen gelevert souden worden.

2

^a Ende wy in een ⁵ Adramyttenisch schip gegaen zijnde, alsoo wy de plaetsen langhs ⁶ Asien ⁷ bevaren souden, voeren wy af: ende ⁸ Aristarchus de Macedonier van ⁹ Thessalonica was met ons.

a 2.Cor. 11.25.

5 Namel. dat te Adramytten te huys behoorde: welck is een stadt in Misien tegen over Mytilenen.

6 Namelick, kleyn Asien, in het welck Misien oock gelegen was.

7 Namel. volgens het voornemen: hoewel sy om de tegenwinden eenen anderen kours hebben moeten nemen, gelijck uyt het volgende verhael blijckt.

8 Dese was een aensienlick man, die Paulum van daer is gevolght, welcke oock in vele reysen met Paulo groote swarigheden heeft uytgestaen, gelijck te sien is Actor. 19. vers 29. ende 20.4. die oock Paulo in dese gevangenisse tot Roomen toe geselschap gehouden heeft, als mede gevangen soo het schijnt, ofte die te Roomen gekomen zijnde nevens Paulum is gevangen geset, gelijck blijckt Coloss. cap. 4. vers 10.

9 Van dese stadt siet Actor. 17.1.

3

Ende des anderen [daeghs] quamen wy aen te ¹⁰ Sidon. Ende Iulius ^b vriendelick met Paulo handelende, liet [hem] toe tot ¹¹ de vrienden te gaen, om [van haer] ¹² besorght te worden.

10 Een stadt in Phenicien: waer van siet Matth. 11.21. Actor. 12.20.

b Actor. 24.23. ende 28.16.

11 Dat is, de discipelen ofte eenige onder haer.

12 Dat is, alle gemack ende verquickinge aengedaen te worden, ofte oock van eenige dingen voorsien tot meerder gemack op de reyse noodigh.

4

Ende van daer afgevaren zijnde, voeren wy ¹³ onder Cypren henen, om dat de winden [ons] tegen waren.

13 Ofte, beneden Cypren. Van dit eylant siet Actor. cap. 11. vers 19. ende 13.4.

5

Ende de zee die langhs ¹⁴ Cilicien ende ¹⁵ Pamphylien is, doorgevaren zijnde, quamen wy aen tot ¹⁶ Myra in Lycien.

14 Dit was een lantschap in kleyn Asien, gelegen aen de middelantsche zee tusschen Syrien ende Pamphylien, Actor. cap. 6. vers 9. ende cap. 15. versen 23, 41.

15 Van dit lantschap siet oock Actor. cap. 2. vers 10. ende 13.13. ende 14.24.

16 Een stadt in het lant van Lycien, het welck aen Pamphylien paelde, daer dit eerste schip schijnt sijn reyse voldaen te hebben.

6

Ende de Hooftman aldaer een schip gevonden hebbende van ¹⁷ Alexandrien, dat na Italien voer, dede ons in het selve over gaen.

17 De Hooftstadt van Egypten ende Libyen, welck schip uyt Egypten tot Myra was gekomen, om van daer voort na Italien te varen.

7

Ende als wy vele dagen langhsamelick voort voeren, ende nauwelicks tegen over ¹⁸ Cnidus gekomen waren, overmits het ons de wint niet toe en liet, soo voeren wy onder ¹⁹ Creta henen tegen over ²⁰ Salmone.

18 Een eylant in de middelantsche zee, tegen over Carien: andere nemen het voor eenen uytstekenden hoeck van Carien, tegen over Creta.

19 Een eylant in deselve zee, hedendaeghs Candien genaemt. Siet van het selve Titum cap. 1. vers 5.

20 Een uytstekende hoeck van Creta tegen het Oosten.

8

Ende het selve nauwlicks voorby zeylende, quamen wy in een seker plaetse genaemt ²¹ Schoonehavens, daer de stadt Lasea ²² naby was.

21 Ofte, Goedehavens, heden noch Boniporto genaemt, een stadt in Creta, van de bequaemheyt harer haven alsoo geheeten.

22 Maer wat meerder lantwaerts in, gelijck Plinius getuyght, lib. 4. cap. 12. Doch hy noemt die Lasos.

9

Ende als vele tijt verloopen, ende de vaert nu sorgelick was, om dat oock ²³ de vasten nu voorby was, vermaendese Paulus,

23 Namelick, de jaerlicksche vasten der Ioden, op welcke de versoeninge des geheelen volcks door den Hoogenpriester in het Heylige der heyligen geschiedde, gelijck te sien is Levit. cap. 16. vers 29. ende cap. 23. vers 27. welcke dagh was de tiende der sevender maent, die ten deele met onsen September, ten deele met onsen October over een quam: soo dat den tienden dagh quam ontrent het begin van October, na welcke maent de zee by de oude niet en wiert bevaren, tot het beginsel van Martius toe, om de kortheyt der dagen ende de tempeesten, die tusschen dien tijt veel zijn. Siet Veget. de re milit. lib. 4. cap. 39. Het welck dan geen gemeynschap en heeft met de vasten-tijden die sommige hedensdaeghs houden, die lange na der Apostelen tijden in de oude Kercke niet bekent en zijn geweest.

10

Ende seyde tot haer, Mannen, ick ²⁴ sie dat de vaert sal geschieden met hinder [kolom] ende groote schade niet alleen van de ladinge ende van het schip, maer oock ²⁵ van ons leven.

24 Namel. niet alleen uyt de gelegentheyt des tijts, maer insonderheyt door ingevinge van Godts Geest.

25 Gr. van onse zielen.

11

Doch de Hooftman ²⁶ geloofde meer den stierman ende den schipper, dan het gene van Paulo geseght wiert.

26 Namelick, die schijnen gemeynt te hebben datter noch eenige dagen over waren, om binnen deselve in een ander haven te konnen komen: insonderheyt alsoo de wint haer diende.

12

Ende alsoo de haven ongelegen was om te overwinteren, vondt het meerder [deel] geraden oock van daer te varen, of sy eenighsins te Phenix konden aenkomen om te overwinteren, ²⁷ zijnde een haven in Creta, ²⁸ streckende ²⁹ tegen het zuydwesten ende tegen het noordwesten.

27 Dit wort hier by gevoeght, op dat men niet en soude meynen dat hy van Phenicien in Syrien sprack.

28 Gr. siende.

29 D. krom gelegen gelijck een halve mane, ende daerom bevrijt van alle winden.

13

Ende alsoo den zuyden wint sachtelick waeyde, meynden sy haer voornemen verkregen te hebben, ende afgevaren zijnde zeylden sy dicht voorby Creta henen.

14

Maer niet lange daer na sloegh ³⁰ tegen het selve eenen ³¹ stormwint genaemt ³² Euroclydon.

30 Namel. eylant Creta: het schip van het selve door desen wint afgedreven zijnde.

31 Of, draeywint, wervelwint.

32 Dat is, een oostelicke wint, die geweldige baren verweckt.

15

Ende als het schip daer mede wech geruckt wiert, ende niet en konde tegen de wint ³³ opzeylen, ³⁴ gaven wy het op, ende dreven henen.

33 Gr. tegen oogen.

34 D. lieten wy het drijven op Godts genade, daer het de wint henen dreef.

16

Ende loopende onder een seker eylandeken, genaemt ³⁵ Clauda, en konden wy nauwelicks des boots machtigh worden.

35 Een eylandeken aen het eynde van Creta tegen ’t Westen, nu Gozo genaemt.

17

Den welcken opgehaelt hebbende, gebruyckten sy [alle] behulpselen, het schip ³⁶ ondergordende: ende alsoo sy vreesden dat sy op ³⁷ de [drooghte] Syrtis vervallen souden, streken sy ³⁸ het zeyl, ende dreven alsoo henen.

36 Namelick, met kabels ende touwen, die sy onder den kiel door brachten, om de zijden van het schip te vaster aen malkanderen te binden, tegen het gewelt der baren.

37 Een sorgelicke drooghte, ofte plate, van welzant, ende vol draeyingen, onder Africa in de middelantsche zee gelegen.

38 Gr. het vat, gelijck Actor. 10.11. Waer door het zeyl met den spriet ende de aenhangende touwen verstaen wort.

18

Ende alsoo wy van het onweder geweldelick geslingert wierden, deden sy des volgenden [daeghs] ³⁹ eenen uytworp:

39 Namel. van den last, ofte de koopmanschap, die in het schip was, om het schip te lichten.

19

Ende den derden [dagh] wierpen wy met onse eygene handen des schips ⁴⁰ gereetschap uyt.

40 Namelick, van ballast, touwen, kabels, riemen, kisten, etc. het gene overtolligh in ’t schip was. Want dat sy het nootsakelicke noch behouden hebben, blijckt uyt versen 28, 29, 30, etc.

20

Ende als noch sonne noch gesternten en verschenen in vele dagen, ende geen kleyn onweder ⁴¹ [ons] druckte, soo wiert [ons] voorts alle hope, van behouden te worden, benomen.

41 Gr. op ons lagh.

21

Ende als men ⁴² langen tijt ⁴³ sonder eten geweest was, doe stont Paulus [op] in het midden van haer, ende seyde, O mannen, men behoorde my wel gehoor gegeven te hebben, ende van Creta niet afgevaren te zijn, ende dit hinder, ende dese schade ⁴⁴ verhoedt te hebben:

42 Namelick, ontrent veertien dagen, vers 33.

43 D. sonder ordinaris mael te houden, van wegen de vreese des doots, ende het slingeren van het schip.

44 Gr. gewonnen te hebben, D. voorgekomen te hebben.

22

Doch als nu vermane ick u-lieden goets moedts te zijn: want daer en sal geen verlies geschieden van [yemants] ⁴⁵ leven onder u, maer alleen van het schip.

45 Gr. ziele.

23

Want desen selven nacht heeft by my gestaen een Engel Godts, ⁴⁶ wiens ick ben, welcken oock ick diene,

46 Namel. Godts Apostel, ofte dienstknecht ick ben.

24

Seggende, En vreest niet Paule, ghy moet voor den Keyser ⁴⁷ gestelt worden: ende siet, ⁴⁸ Godt heeft u geschoncken alle die met u varen.

47 Ofte, staen, u stellen.

48 Dat is, heeft haer het leven gegeven om uwent wille. Siet dergelijcke Genes. c. 18. vers 32. ende 19.21.

25

Daerom zijt goets moedts, mannen: want ick geloove Gode, dat het alsoo zijn sal, gelijckerwijs het my geseght is.

26

Doch wy moeten op een seker ^c eylant vervallen.

c Actor. 28.1.

27

Als nu de veertiende nacht gekomen was, ⁴⁹ alsoo wy in de ⁵⁰ Adriatische zee herwaerts ende derwaerts gedreven wierden, ontrent het midden des nachts, vermoedden de schiplieden dat haer eenigh lant naerderde.

49 Ofte, dat wy.

50 Gr. Adria, welcke is eygentlick die zee, die hedendaeghs Golfo di Venetia genaemt wort: maer wort oock dickwils by de Oude, gelijck oock hier, breeder genomen, voor dat deel der middelantsche zee, het welck oock boven dien de zee van Sicilien ende Ionien begrijpt. Siet Strabo lib. 7.

28

Ende het dieploot uytgeworpen hebbende, vonden sy ⁵¹ twintigh vademen:

51 Namelick, diepte tot de gront.

[fol. 73r]

ende een weynigh voortgevaren zijnde, wierpen sy wederom het dieploot uyt, ende vonden vijftien vademen.

29

Ende vreesende dat sy ergens op ⁵² harde plaetsen vervallen mochten, wierpen sy vier anckers van het achterschip uyt, ende wenschten dat het dagh wierde.

52 Ofte, scherpe, klipachtige.

30

Maer als de schiplieden sochten uyt het schip te vlieden, ende den boot ⁵³ neder lieten in de zee, onder den schijn als of sy uyt ⁵⁴ het voorschip de anckers souden ⁵⁵ uyt brengen,

53 Namelick, die sy te voren in ’t schip opgehaelt hadden, vers 17.

54 D. het voorste deel des schips.

55 Gr. uytstrecken.

31

Seyde Paulus tot den Hooftman, ende tot de krijghsknechten, Indien dese in het schip niet en blijven, ⁵⁶ ghy en kondt niet behouden worden.

56 Want hoewel Godt Paulo door sijnen Engel belooft hadde, dat niemant uyt het schip en soude vergaen, vers 24. nochtans en worden daer mede de middelen niet wech genomen, daer door Godt dese sijne belofte wilde uytvoeren. Ende die daer in nalatigh is, die en gelooft Godt niet, maer versoeckt Godt.

32

Doe hieuwen de krijghsknechten de touwen af van den boot, ende lieten hem afvallen.

33

Ende ondertusschen dat het dagh soude worden, vermaende Paulus [haer] alle, dat sy souden ⁵⁷ spijse nemen: ende seyde, Het is heden de veertiende dagh dat ghy verwachtende blijft sonder eten, ende ⁵⁸ niet en hebt genomen:

57 Gr. voedsel.

58 D. als niet, seer weynigh: ofte, geen mael en hebt gehouden, gelijck vers 21. want anders en kan een gesont mensche (gelijck de medicijns getuygen) over de seven dagen niet wel vasten sonder sterven.

34

Daerom vermane ick u spijse te nemen: want dat dient ⁵⁹ tot uwer behoudinge: want niemanden van u ^d en sal ⁶⁰ een hayr van den hoofde vallen.

59 N. om sterckte te hebben in ’t regeeren van ’t schip, ende om u selven te konnen helpen, als wy ons selven moeten salveeren.

d Matth. 10.30.

60 D. en sal eenige schade lijden aen sijn leven of gesontheyt. Hebr. siet 1.Reg. 1. vers 52.

35

Ende als hy dit geseght ende broot genomen hadde, ^{e 61} danckte hy Godt in aller tegenwoordigheyt: ende [het selve] gebroken hebbende begon hy te eten.

e 1.Sam. 9.13. Ioan. 6.11. 1.Tim. 4.3.

61 N. voor de weldaet die haer Godt noch dede van spijse te hebben, ende die te konnen genieten tot versterckinge van hare krachten, gelijck oock Christus gewent was te doen, Matth. 14. vers 19. Ioan. 6.11. ende Paulus alle Christenen vermaent, 1.Timoth. 4.4, 5.

36

Ende sy alle goets moedts geworden zijnde, namen oock selve ⁶² spijse.

62 Gr. voedsel.

37

Wy waren nu in het schip in alles twee hondert ses ende seventigh ⁶³ zielen.

63 D. menschen, persoonen, Actor. 2. vers 41. ende 7.14. Rom. 13.1.

38

Ende als sy met spijse verzadight waren, lichteden sy het schip, ende wierpen het koren uyt in de zee.

39

Ende doe het dagh wiert en kenden sy het lant niet: maer sy merckten ⁶⁴ eenen sekeren inham die eenen ⁶⁵ oever hadde, tegen den welcken sy geraden vonden, soo sy konden, het schip aen te setten.

64 Gr. eenen schoot, ofte, boesem.

65 Ofte, strant.

40

Ende als sy ⁶⁶ de anckers opgehaelt hadden, gaven sy [het schip] de zee over, met eenen ⁶⁷ de roerbanden los makende: ende het razeyl na den wint opgehaelt hebbende, hielden sy het na den oever toe.

66 Ofte, de anckers afgehouwen hadden, lieten sy die in de zee.

67 Namelick, met welcke sy te voren ’t roer vast gemaeckt hadden, doe ’t schip op Godts genade dreef, tegen het slingeren van de zee.

41

^f Maer vervallende op ⁶⁸ een plaetse die de zee aen beyde zijden hadde, setteden sy het schip daer op: ende het voorschip vast sittende bleef onbewegelick, maer het achterschip brack van het gewelt ⁶⁹ der baren.

f 2.Corinth. 11.25.

68 D. eenen uytstekenden oever ofte punct, die nochtans voor aen onder water lagh, daer sy het schip op stierden.

69 Namelick, die tegen het achterschip geweldelick aensloegen.

42

De ⁷⁰ raetslagh nu der krijghslieden was, dat sy de gevangene souden dooden, op dat niemant ontswommen zijnde en soude ontvlieden.

70 Dat is, raet, advijs, voornemen. Soo lichtelick hadden sy vergeten, dat sy door Paulum het leven behouden hadden, het welck een groote ondanckbaerheyt was, die de Hooftman met rechte heeft wederstaen.

43

Maer de Hooftman, willende Paulum behouden, belettede haer dat voornemen, ende beval dat de gene die swemmen konden, haer eerst souden afwerpen, ende te lande komen:

44

Ende ⁷¹ d’andere, sommige op plancken, ende sommige op eenige [stucken] van het schip. Ende alsoo is het geschiet dat sy alle behouden aen het lant gekomen zijn.

71 Namelick, beval hy te lande te komen.