Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. 72r]

Het xxvj. Capittel.

1 Paulus verlof gekregen hebbende om hem te verantwoorden, verhaelt voor den Koningh Agrippa, ende den gantschen Raet, sijn leven voor sijne bekeeringe. 12 Sijne bekeeringe ende beroepinge tot het Apostel-ampt, hoe die geschiet is. 19 ende sijn leven na sijne bekeeringe. 20 Wat hy gedaen, 21 geleden, 22 ende geleert heeft. 24 Welcke verantwoordinge gehoort zijnde, oordeelt Festus dat Paulus raesde, het welck Paulus ontkent. 27 Agrippa wort bewogen om by na een Christen te worden. 30 ende hy ende de omstanders oordeelen dat hy onschuldigh is. 32 gelijck oock dat hy mochte los gelaten worden, hadde hy hem op den Keyser niet beroepen.

1

ENde Agrippa seyde tot Paulum, Het is u geoorloft voor u selven te spreken. Doe streckte Paulus ¹ de hant uyt, ende verantwoordde hem [aldus:]

1 Namel. om stilte ende gehoor te verwecken.

2

Ick achte my selven geluckigh, ô Koningh Agrippa, dat ick my heden voor u sal verantwoorden, van alles daer over ick van de Ioden beschuldight worde.

3

Allermeest dewijle ick weet, dat ghy ² kennisse hebt van alle gewoonten ende ³ vragen, die onder de Ioden zijn. Daerom bidde ick u dat ghy my lanckmoedelick hoort.

2 Gr. een kenner zijt, Namel. als een Iode, ende in de Ioodsche religie onderwesen. Dit en seght hy niet om Agrippa te pluymstrijcken, maer om hem tot meerder aendacht ende leersaemheyt te bewegen.

3 Of, questien, geschillen.

4

⁴ Mijn leven dan van der jonckheyt aen, het welcke van den beginne onder mijn volck te Ierusalem geweest is, weten alle de Ioden:

4 D. hoe ick geleeft, ofte my gedragen hebbe.

5

Als die ⁵ van over lange my te voren gekent hebben (indien sy het wilden getuygen) dat ick na de ⁶ bescheydenste secte van onsen Godtsdienst, [als] een Pharizeer geleeft hebbe:

5 Gr. van boven aen, D. van verleden tijden.

6 Ofte, scherpste, volkomenste. Siet Actor. cap. 22. vers 3. ende 23.8.

6

Ende nu sta ick ende worde geoordeelt over ^a de hope ⁷ der belofte, die van Godt tot de vaderen geschiet is:

a Genes. 3.15. ende 22.18. ende 26.4. ende 49.10. Deuter. 18.15. 2.Sam. 7.12. Psalm 132.11. Iesa. 4.2. ende 7.14. ende 9.5. ende 40.10. Ierem. 23.5. ende 33.14. Ezech. 34.23. ende 37 24. Dan. 9.24. Mich. 7.20.

7 Dat is, der vervullinge der belofte, van de gerechtigheyt ende saligheyt door den Messiam te verkrijgen, versen 22, 23.

7

⁸ Tot dewelcke ⁹ onse twaelf geslachten ¹⁰ geduerighlick nacht ende dagh [Godt] dienende ¹¹ verhopen te komen: ¹² over welcke hope ick, ô Koningh Agrippa, van de Ioden worde beschuldight.

8 Namelick, hope, dat is, gehoopte sake, ofte, belofte, dat is, beloofde sake.

9 Namel. de Godtvruchtige Ioden uyt de twaelf geslachten Israëls, niet alleen in Iudea woonachtigh, maer oock door de geheele werelt verstroyt, Iacob. 1.1.

10 Gr. in geduerigheyt, ofte, in vyerigheyt.

11 Welcke hope namelick in haer selven wel goet is, maer hier in gebreckelick, dat sy noch hopen ofte verwachten het gene in Christo Iesu alreede is vervult.

12 D. over de vervullinge van welcke hope, etc. Waer in oock de hope der opstandinge der dooden ende voor al des Messiae is begrepen: het welck hy sonder twijffel uyt de schriften der Propheten hadde bewesen, gelijck hy doet Actor. 13.33. ende volgens: gelijck de navolgende reden Pauli verklaert.

8

¹³ Wat? Wort het by u-lieden ongelooflick geoordeelt, dat Godt de dooden opweckt?

13 Dit schijnt hy gesproken te hebben hem keerende tot Festum ende de andere Heydenen: want Agrippa de Propheten geloofde, vers 27. ende derhalven oock de opstandinge der dooden, vers 7.

9

^{b 14} Ick meynde waerlick by my selven, dat ick tegen den name Iesu van Nazareth vele wederpartijdige dingen moeste doen.

b Actor. 8.3. ende 9.1. ende 22.4. 1.Corinth. 15.9. Galat. 1.13. 1.Tim. 1.13.

14 Namelick, gelijck de andere nu doen, met eenen blinden yver, sonder rechte wetenschap.

10

Het welck ick oock gedaen hebbe te Ierusalem: ende ick hebbe vele van ¹⁵ de heylige in de gevangenissen gesloten, de macht van de Overpriesters ontfangen hebbende: ende als sy omgebracht wierden, ¹⁶ stemde ick het toe.

15 D. degene die in Christum geloofden.

16 Gr. brocht ick mijn stemme daer toe. Van het Griecks woort psephos, siet Apoc. 2.17.

11

Ende door alle de Synagogen hebbe ickse ¹⁷ dickmael gestraft, ende ¹⁸ gedwongen te lasteren: ende boven maten tegen haer woedende, hebbe ickse vervolght oock tot in de buyten [lantsche] steden.

17 Namelick, die volstandigh bleven in haer geloove.

18 D. met pijnigen ende dreygementen gedwongen Christum te verloochenen, ja selfs te vloecken, gelijck dit oock was de wijse der Heydenen in het vervolgen der Christenen. Siet Plin. Iun. in Epist. ad Trajanum.

12

¹⁹ Waer over oock als ick na Damascum reysde, met macht ende last, welcke [ick] van de Overpriesters [hadde,]

19 Het gene in dit verhael verklaringe van noode heeft, daer van siet de aenteeckeninge op het 9. Capittel.

13

Sagh ick, ô Koningh, in het midden van den dagh op den wegh ^c een licht boven den glantz der sonne, van den hemel my ende de gene die met my reysden omschijnende.

c Actor. 9.3.

14

Ende als ²⁰ wy alle ter aerden neder gevallen waren, hoorde ick eene stemme tot my sprekende, ende seggende in de ²¹ Hebreeusche tale, Saul, Saul wat ver-[kolom]volght ghy my? Het is u hardt tegen de prickels de versenen te slaen.

20 Dat is, soo wel die met my reysden, als ick, hoewel ick bleef liggen, ende sy terstont al verbaest opstonden, Actor. 9.7.

21 Hier uyt schijnt dat Paulus Agrippam ende Festum in ’t Hebreeusch niet en heeft aengesproken, maer in het Griecksch, ofte in het Latijn, als haer beter bekent.

15

Ende ick seyde, Wie zijt ghy Heere? Ende hy seyde, Ick ben Iesus dien ghy vervolght.

16

Maer recht u op, ende staet op uwe voeten: Want hier toe ben ick u ²² verschenen om u te stellen tot een dienaer ende getuyge der dingen beyde die ghy gesien hebt, ende in welcke ick u [noch] sal verschijnen:

22 Ofte, van u gesien. Van de maniere van dese verschijninge siet d’aenteeckeninge Actor. 9. vers 17.

17

Verlossende u ²³ van dit volck, ende [van] de Heydenen, tot dewelcke ick u nu sende,

23 Namelick, der Ioden, die u sullen vervolgen.

18

^d Om hare ²⁴ oogen te openen, ende [haer] te bekeeren ²⁵ van de duysternisse tot het licht, ende [van] de macht des satans tot Godt: op dat sy vergevinge der sonden ontfangen, ende ²⁶ een erfdeel onder de geheylighde, door het geloove in my.

d Iesa. 60.1.

24 Dat is, haer verstant, Namel. door de predicatie mijnes Euangeliums.

25 D. van de natuerlicke blintheyt ende wereltsche onwetentheyt tot de rechte ende ware kennisse Godts ter eeuwiger saligheyt.

26 Gr. een lot, om dat de erfdeelen veeltijts door het lot uytgedeelt worden.

19

Daerom, ô Koningh Agrippa, en ben ick dat hemelsch gesichte niet ongehoorsaem geweest:

20

^e Maer hebbe eerst den genen die te Damascus waren, ende te Ierusalem, ende in ’t geheele lant van Iudea, ende den Heydenen verkondight dat sy haer souden beteren, ende tot Godt bekeeren, wercken doende der bekeeringe ²⁷ weerdigh.

e Actor. 9.19, 28. ende 22.17, 21.

27 Siet hier van de verklaringe op Matth. 3.8.

21

Om deser saken wille hebben my de Ioden ^f in den tempel gegrepen, ende gepooght om te brengen.

f Actor. 21.30.

22

Dan hulpe van Godt verkregen hebbende, ²⁸ sta ick tot op desen dagh, betuygende beyde ²⁹ kleyn ende groot: niets seggende buyten het gene de Propheten ende Moses gesproken hebben dat geschieden soude:

28 D. ben ick noch in ’t leven behouden, ende daerom niet trager geworden om het Euangelium te verkondigen.

29 Dat is, een yegelick, van wat staet ofte conditie hy zy.

23

[Namelick] dat de Christus lijden moeste, ende dat hy ³⁰ de eerste uyt de opstandinge der dooden zijnde, ³¹ een licht soude verkondigen desen volcke, ende den Heydenen.

30 Namelick, om eeuwelick te leven: want eenige die te voren opgestaen waren zijn wederom gestorven. Doch Paulus siet hier niet alleen op de ordre, maer insonderheyt op de kracht Christi als des hoofts, waer door de geloovige als sijne leden te sijner tijt oock tot het eeuwige leven sullen opstaen. siet 1.Cor. 15. versen 22, 23. Col. 1. vers 18.

31 Siet vers 18.

24

Ende als hy dese dingen tot verantwoordinge sprack, seyde Festus met grooter stemme, ³² Ghy raest Paule: ³³ de groote geleertheyt ³⁴ brenght u tot raserije.

32 Nam. gelijck lieden die ydel van sinnen zijn van te veel studeerens. Alsoo oordeelt de natuerlicke mensche van de wijsheyt Godts, 1.Cor. c. 1. vers 23. ende 2.14.

33 Gr. de vele letteren.

34 Gr. keert u om.

25

Maer hy seyde, Ick en rase niet, Machtighste Feste, maer ick spreke woorden van waerheyt, ende ³⁵ van een gesont verstant.

35 Of, van een gematight ende nuchter verstant.

26

Want de Koningh weet van ³⁶ dese dingen, tot welcken ick oock vrymoedigheyt gebruyckende spreke: want ick en geloove niet dat hem yet van dese dingen verborgen is, ^g want dit en is in geenen hoeck geschiet.

36 Namel. die ick van Christo Iesu, ende het gene hem geschiet is, verhaelt hebbe, dewijle het te Ierusalem opentlick geschiet, ende geheel Syrien door bekent is.

g Ioan. 18.20.

27

Gelooft ghy, ô Koningh Agrippa, de Propheten? Ick weet dat ghyse ³⁷ gelooft.

37 D. voor waerachtigh, ende voor Godts woort houdt.

28

Ende Agrippa seyde tot Paulum, Ghy ³⁸ beweeght my by na een Christen te worden.

38 Gr. overreedt.

29

Ende Paulus seyde, ^h Ick wenschte wel van Godt ³⁹ dat, ende by na ende geheelick, niet alleen ghy, maer oock alle die my heden hooren, soodanige wierden gelijck als ick ben, uytgenomen ⁴⁰ dese banden.

h 1.Corinth. 7.7.

39 Gr. dat, ende in weynigh ende in veel.

40 D. dese keten, daer sijne hant in gesloten was. Siet Actor. cap. 12. vers 6. ende 28.16.

30

Ende als hy dit geseght hadde, stont de Koningh op, ende de Stadthouder, ende Bernice, ende die met haer geseten waren:

31

Ende aen eene zijde gegaen zijnde, spraken sy tot malkanderen, seggende, ⁱ Dese mensche en doet niet des doots ofte der banden weerdigh.

i Actor. 23.9. ende 25.25.

32

Ende Agrippa seyde tot Festum, Dese mensche konde los gelaten worden, ⁴¹ indien hy hem op den Keyser niet en hadde beroepen.

41 Dit is maer een uytvlucht: want Pauli beroep op den Keyser en konde sijne loslatinge niet beletten, dewijle sy hem voor onschuldigh hielden, maer dit seggen sy om Paulum niet los te laten, ende om der Ioden ondanck te ontgaen.