Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxv. Capittel.

1 Festus komt in de plaetse van Felix, van welcken de Hoogepriester ende Ioodsche Raet versoecken, dat hy Paulum wilde na Ierusalem doen komen, meynende hem onder wege te dooden. 4 Maer Festus wil datse voor hem te Cesareen verschijnen. 7 het welck sy doen, ende beschuldigen hem swaerlick, doch sonder bewijs. 9 Paulus merckende dat Festus genegen was om hem na Ierusalem te senden, beroept hem op den Keyser. 13 De Koningh Agrippa ende Bernice komen te Cesareen, dien Festus de sake Pauli verhaelt. 22 Agrippa begeert hem te mogen hooren, ’t welck geschiet des anderen daeghs. 24 ende Festus verhaelt voorder wat hy in de sake Pauli gedaen, ende hoe hy in hem geen schult gevonden hadde.

1

FEstus dan in de ¹ provintie gekomen zijnde, gingh na drie dagen van ² Cesareen op na ³ Ierusalem.

1 Alsoo noemden de Romeynen een lantschap het welck sy met de wapenen gewonnen, ende onder haer gebiedt gebracht hadden, ende door eenige afgesondene Stadthouders van wegen ’t Roomsche Rijck lieten regeeren: hoedanigh oock Iudea was. Siet oock Cap. 23. vers 34.

2 Welcke stadt te dier tijt de stoel was van de Romeynsche Stadthouders, van wegen hare sterckte ende gelegentheyt. siet Actor. 23.23.

3 Die de hooftstadt was van de geheele provintie, ende daer de geestelicke ende wereltlicke regeeringe der Ioden was, doch onder het opsicht des Stadthouders.

2

Ende de Hoogepriester, ende ⁴ de voornaemste ⁵ der Ioden verschenen voor hem tegen Paulum, ende baden hem:

4 Gr. de eerste.

5 D. uyt den Raet der Ioden, Act. 24.1.

3

Begeerende gunste tegen ⁶ hem, op dat hy hem soude doen komen te Ierusalem: [ende] leggende eene lage, om hem op den wegh om te brengen.

6 Namel. Paulum.

4

Doch Festus antwoordde, dat Paulus te Cesareen bewaert wiert, ende dat hy selve haest ⁷ [derwaerts] soude verreysen.

7 Namel. na Cesareen, gelijck hy oock gedaen heeft, vers 6.

5

Die dan, seyde hy, onder u konnen, dat sy mede ⁸ af reysen, ende soo daer yet onbehoorlicks in desen man is, dat sy hem beschuldigen.

8 Namel. na Cesareen: soo spreeckt hy om dat Ierusalem hooger in ’t lant, ende op bergen lagh. Siet oock vers 7.

6

Ende als hy onder haer ⁹ niet meer als tien dagen over gebracht en hadde, quam hy af na Cesareen, ende des anderen daeghs op den Richterstoel geseten zijnde beval hy dat Paulus soude [voort] gebracht worden.

9 Anders, meer dan tien dagen.

7

Ende als hy daer gekomen was, stonden de Ioden, die van Ierusalem afgekomen waren rontom [hem,] ¹⁰ vele ende sware beschuldingen tegen Paulum voortbrengende, die sy niet en konden bewijsen.

10 Welcke dese beschuldingen geweest zijn, blijckt uyt de verantwoordinge Pauli, in het volgende vers.

8

Dewijle hy verantwoordende seyde, ^a Ick en hebbe noch tegen de wet der Ioden, noch tegen den tempel, noch tegen den Keyser yet gesondight.

a Actor. 24.12. ende 28.17.

9

Maer Festus willende den Ioden ¹¹ gunste bewijsen, antwoordde Paulo ende seyde, Wilt ghy na Ierusalem opgaen, ende aldaer ¹² voor my over dese dingen geoordeelt worden?

11 Gelijck oock te voren Felix dede, Actor. 24.27.

12 Namelick, van den Raet der Ioden, in mijne tegenwoordigheyt, ofte onder mijn beleyt.

10

Ende Paulus seyde, Ick sta voor den Rechterstoel ¹³ des Keysers, daer ick geoordeelt ¹⁴ moet worden: den Ioden en hebbe ick geen onrecht gedaen, ¹⁵ gelijck ghy oock seer wel weet.

13 Namel. wiens Stadthouder ghy zijt.

14 Namel. als een burger van Roomen.

15 Namel. soo uyt het rapport dat Felix u van my gedaen heeft, als uyt dese mijne verantwoordinge, die ghy nu gehoort hebt.

11

^b Want indien ick onrecht doe, ende yet des doots weerdigh gedaen hebbe, ick en weygere niet te sterven: maer indiender niet en is van het gene daer van dese my beschuldigen, soo en kan niemant my haer uyt gunste over geven. ¹⁶ Ick beroepe my op den Keyser. [kolom]

b Actor. 18.14.

16 D. ick appelleere tot den Keyser, Namel. als een burger van Roomen, die dit recht van appel, ofte beroepinge op den Keyser in sulcke gelegentheyt toekomt, gelijck blijckt vers 12. ende Actor. 26.32.

12

Doe antwoordde Festus als hy ¹⁷ met den Raet gesproken hadde, Hebt ghy u op den Keyser beroepen? Ghy sult tot den Keyser gaen.

17 Niet der Ioden, maer der gene die hy als Stadthouder by hem hadde geroepen.

13

Ende als eenige dagen voorby gegaen waren, quamen de Koningh ¹⁸ Agrippa ende ¹⁹ Bernice te Cesareen, om Festum ²⁰ te begroeten.

18 Dese was de sone van dien Herodes die Iacobum hadde doen dooden, Act. 12. versen 1, 2.

19 Een suster van Agrippa (gelijck oock Drusilla, Actor. 24. vers 24.) oock een ontuchtige ende prachtige vrouwe, die weduwe zijnde, by desen Agrippa haren broeder gewoont heeft, niet sonder achterdencken van bloetschande, Ioseph. Antiq. lib. 20. cap. 5.

20 Of, te wellekomen, ende geluck te wenschen over sijne komste in dese nieuwe provintie ende bedieninge.

14

Ende doe sy aldaer vele dagen over gebracht hadden, heeft Festus de saken Pauli aen den Koningh verhaelt, seggende, ^c [Hier] is een seker man van Felix gevangen gelaten:

c Actor. 24.27.

15

Om wiens wille, als ick te Ierusalem was, de Overpriesters ende de Ouderlingen der Ioden verschenen, begeerende ²¹ vonnisse tegen hem.

21 Namelick, des doots, sonder ander forme van rechte, gelijck blijckt uyt het volgende vers.

16

Aen dewelcke ick antwoordde, dat de Romeynen de gewoonte niet en hebben ^d eenigen mensche ²² uyt gunste ²³ ter doot over te geven, eer de beschuldighde de beschuldigers ²⁴ tegenwoordigh heeft, ende plaetse van verantwoordinge gekregen heeft over de beschuldinge.

d Deuter. 17.4.

22 Namelick, van de beschuldigers, gelijck sy versocht hadden, vers 3.

23 Gr. ten verderve.

24 Gr. voor het aengesicht.

17

Als sy dan gesamentlick alhier gekomen waren, soo ben ick, geen uytstel ²⁵ nemende, des [daeghs] daer aen op den Rechterstoel geseten, ende beval dat de man soude [voort] gebracht worden.

25 Gr. makende.

18

Over welcken, de beschuldigers [hier] staende, geen ²⁶ sake en hebben voort gebracht, daer van ick vermoedde:

26 Ofte, beschuldinge.

19

Maer hadden tegen hem eenige ²⁷ vragen van haren ²⁸ Godtsdienst, ende van sekeren Iesus die gestorven was, welcken Paulus seyde te leven.

27 Ofte, verschillen, questien.

28 Ofte, superstitie, alsoo noemt dese Heyden de Ioodsche religie, uyt verachtinge, ende dat in tegenwoordigheyt van Agrippa ende sijne suster, die Ioden waren, maer alles gewent te verdragen om dese Roomsche Stadthouders niet te mishagen.

20

Ende als ick over de ondersoeckinge van dese sake ²⁹ in twijffelinge was, seyde ick, of hy wilde gaen na Ierusalem, ende aldaer over dese dingen geoordeelt worden.

29 Dit seght hy tegen waerheyt om sijn sake te verschoonen: want hy hadde dit aen Paulum alsoo geverght om de Ioden gunste te bewijsen, vers 9.

21

Ende als Paulus hem beriep, dat men hem tot de kennisse ³⁰ des Keysers bewaren soude, soo hebbe ick bevolen, dat hy bewaert soude worden ter tijt toe, dat ick hem tot den Keyser senden soude.

30 Gr. Sebastou, voor het welck de Latijnen gebruycken het woort Augustus, beteeckent eygentlick eenen die de voornaemste eere toekomt: ende ’t woort Sebas, daer dit van komt, wort vele genomen voor Goddelicke eere, welcke de Heydenen hare Keysers oock aendeden, ofte oock voor ’t gene, dat Goddelicke eere aengedaen wort. Siet Actor. 17.23. ende 27.1.

22

Ende Agrippa seyde tot Festum, Ick wilde oock selve dien mensche [wel] hooren. Ende hy seyde, Morgen sult ghy hem hooren.

23

Des anderen daeghs dan als Agrippa gekomen was, ende Bernice met groote ³¹ pracht, ende als sy in gegaen waren in het ³² Richthuys met de Overste over duysent, ende de mannen die de voornaemste der stadt waren, wiert Paulus door Festi bevel [voort] gebracht.

31 Gr. met veel phantasie, D. luyster ofte schijn, niet alleen van kostelicke kleederen, maer oock van groot gevolgh ofte gesleep, het welck wy pracht ofte pompe plegen te noemen.

32 Gr. Acroaterion, het welck eygentlick beteeckent een zale ofte plaetse, daer men audientie geeft, ofte de rechtsaken hoort ende bepleyt.

24

Ende Festus seyde, Agrippa Koningh, ende ghy mannen alle die met ons [hier] tegenwoordigh zijt, ghy siet desen, van welcken my de gantsche menighte der Ioden heeft aengesproken, beyde te Ierusalem ende hier, roepende dat hy niet meer en behoort te leven.

25

Maer ick bevonden hebbende ^e dat hy niet des doots weerdigh gedaen en hadde, ende dewijle hy oock selve hem op den Keyser beroepen heeft, hebbe besloten hem te senden.

e Actor. 23.9. ende 26.31.

26

Van welcken ick niet sekers en hebbe aen ³³ den Heere te schrijven: daerom hebbe ick hem voor u-lieden voort gebracht, ende meest voor u, Koningh Agrippa, op dat ick, na gedane ondersoeckinge, wat hebbe te schrijven.

33 D. den Keyser: welcken tijtel van Heere de eerste Keysers niet en hebben willen aennemen, om datse een heerschappije over de ondersaten, als over slaven, mede brenght: Doch de Keyser Nero onder welcken dit is geschiet, heeft hem dien tijtel laten geven, gelijck oock vele andere Keysers na hem.

27

Want het dunckt my tegen reden, eenen gevangenen te senden, [ende] niet oock de beschuldingen die tegen hem zijn, te kennen te geven.