Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

1 De Hoogepriester Ananias, ende de Oudtste des volcks verschijnen met den voorspraeck Tertullo voor Felix tegen Paulum. 5 Brengen sware beschuldingen tegen hem in. 10 daer op Paulus sijne verantwoordinge doet met belijdenisse sijns geloofs ende Godtsdiensts. 22 Felix stelt de sake uyt tot de komste van Lysias. 23 geeft ondertusschen Paulo meerder vryheyt. 24 Paulus onderwijst hem ende sijne huysvrouwe in eenige hooftstucken des geloofs. 26 ende wort dickwils van hem ontboden op hope van gelt te krijgen. 27 ende heeft hem gevangen gelaten om de Ioden te behagen.

1

ENde ¹ vijf dagen daer na quam ^a de Hoogepriester Ananias af met de Ouderlingen, ende eenen sekeren ² voorspraeck [genaemt] Tertullus, dewelcke verschenen voor den Stadthouder tegen Paulum.

1 Namel. na dat Paulus van Ierusalem tot Cesareen was gebracht: want als dan zijn dese sijne beschuldigers daer oock gekomen, daer toe van Lysias vermaent zijnde. Siet vers 8. ende Act. 23. versen 30, 33.

a Actor. 23.2.

2 Gr. Rhetor, Dat is, Taelman, Advocaet, een die geoeffent is in de konste van welsprekentheyt, Namel. die het woort soude voeren, het zy in ’t Griecks ofte in ’t Latijn.

2

Ende als hy geroepen was, begon Tertullus [hem] te beschuldigen, seggende,

3

Dat wy grooten vrede door u bekomen, ende dat [vele] ³ loflicke diensten desen volcke geschieden door uwe voorsichtigheyt, machtighste Felix, ⁴ nemen wy gantschelick ende over al met alle danckbaerheyt aen.

3 Ofte, ende vele loflicke saken, of, daden die desen volcke geschieden. Waer in hy ten deele de waerheyt seght, maer ten deele hem tegen de waerheyt soeckt te pluymstrijcken. Want Felix hadde wel eenen genaemt Eleazarus, ende eenen vermaerden bedrieger ende straetschender in ’t Iodische lant, met sijnen hoop, uytgeroeyt, doch daer en tegen hadde hy haren Hoogenpriester Ionathan, die hem tegen sijne onbehoorlicke handelingen stelde, omgebracht, ende het volck seer uytgemergelt, ende in vele dingen wreedelick gehandelt. Siet Iosephus Antiq. lib. 20. cap. 5. 6. 7.

4 D. erkennen.

4

Maer op dat ick u niet lange op en houde, ick bidde [u,] dat ghy ons, na uwe ⁵ bescheydenheyt, kortelick hoort.

5 Of, billickheyt.

5

Want wy hebben desen man bevonden te zijn een peste, ende eenen die oproer verweckt onder alle de Ioden door de [gantsche] werelt: ende eenen oppersten voorstander van ⁶ de secte ⁷ der Nazarenen.

6 Ofte, der ketterije.

7 Soo noemt hy verachtelick de discipelen Christi, ofte de Christenen, om dat hy hielt dat Christus van Nazareth in Galileen geboren was, hoedanige voor slechte lieden gehouden wierden, Ioan. 1.47. ende 7.41, 52. Welcke naem oock daer na aen eene sekere secte onder de Christenen gegeven is geweest van de Christenen selve, die de wet der ceremonien met het Euangelium wilden mengen, van welcke Cerinthus oock een Hooft was. siet Actor. 15.1.

6

^b Die oock gepooght heeft ⁸ den tempel te ontheyligen: welcken wy oock gegrepen hebben, ende na onse wet hebben willen oordeelen.

b Actor. 21.28.

8 Namelick, met het inbrengen van Heydenen, ofte onbesnedene: hoewel het tegen de waerheyt geseght wort. siet Actor. 21.28. Dit verswijght hy hier nochtans, om dat Felix selve een Heyden ende onbesneden was.

7

Maer Lysias de Overste daer over komende, heeft [hem] met ⁹ groot gewelt uyt onse handen wech gebracht:

9 Gr. veel.

8

Gebiedende sijne beschuldigers tot u te komen: ¹⁰ van den welcken ghy selve [hem] ondersocht hebbende, sult konnen verstaen al het gene waer van wy hem beschuldigen.

10 Namel. Paulo hier tegenwoordigh. Dit seght hy seer onbeschaemdelick, gelijck uyt de volgende verantwoordinge Pauli blijckt.

9

Ende oock ¹¹ de Ioden ¹² stemden het [kolom] toe, seggende dat dese dingen alsoo waren.

11 Namel. die daer uyt den Raet tegenwoordigh waren, om hem te beschuldigen. Dese stonden toe het gene van haren Advocaet geseght was.

12 Ofte, voeghden daer oock by.

10

Maer Paulus, als hem de Stadthouder gewenckt hadde dat hy soude spreken, antwoordde, Dewijle ick weet dat ghy nu ¹³ vele jaren over dit volck Rechter geweest zijt, soo verantwoorde ick ¹⁴ my selven met [des] te beteren moedt.

13 Dit seght Paulus, om dat Felix te voren vele jaren een deel van ’t Ioodsche lant, namelick, Trachonitis, Gaulonitis, ende Batanea hadde geregeert. Siet Iosephus de bello Iud. lib. 2. cap. 11.12.

14 Of, mijne saken, die my aengaen.

11

Alsoo ghy ¹⁵ kondt weten dat het niet meer dan ¹⁶ twaelf dagen en zijn, van dat ick ben op gekomen om te aenbidden te Ierusalem:

15 Namel. soo ghy daer van ondersoeck wilt doen.

16 Namelick, geleden, van dewelcke hy maer seven te Ierusalem, ende d’andere vijf nu tot Cesareen was geweest, soo dat hy in die tijt niet en hadde konnen doen, dat daer toe diende, ofte dat verduystert konde zijn, daer sy hem over beschuldighden.

12

^c Ende sy en hebben my noch in den tempel gevonden ¹⁷ tot yemant sprekende, ofte [eenige] t’samenrottinge des volcks makende, noch in de Synagogen, noch in de stadt:

c Actor. 25.8. ende 28.17.

17 Ofte, tegen yemant disputeerende.

13

Noch sy en konnen niet ¹⁸ bewijsen, daer van sy my nu beschuldigen.

18 Gr. daer stellen, of, staende houden.

14

Maer dit bekenne ick u, dat ick na ¹⁹ dien wegh, welcken sy ²⁰ secte noemen, den Godt der vaderen alsoo diene, geloovende alles dat in de wet, ende in de Propheten geschreven is:

19 D. leere, ofte wijse van Godtsdienst. Hy bekent dan hier mede opentlick dat hy een Christen is: maer ontkent dat hy daerom eenen anderen Godt dient, dan den Godt harer Vaderen, ofte een ander geloove heeft, van ’t gene in de wet ende Propheten is voorgestelt: dat hy oock derhalven geen nieuwe secte op en recht, gelijck sy hem beschuldighden.

20 Of, ketterije.

15

Hebbende hope op Godt, welcke dese oock selve verwachten, datter ²¹ een opstandinge der dooden wesen sal, beyde der rechtveerdige ende ²² der onrechtveerdige.

21 Namel. in welcke een yeder sal geoordeelt worden na sijn doen, vers 25.

22 D. der godtloose ende ongeloovige. Siet Dan. 12. vers 2. Ioan. 5.29.

16

^d Ende ²³ hier in oeffene ick my selve, om altijt een onergerlicke conscientie te hebben by Godt ende de menschen.

d Actor. 23.1.

23 Of, hier en tusschen.

17

Doch ²⁴ na vele jaren ben ick gekomen ^e om aelmoessen te doen aen ²⁵ mijn volck, ende ²⁶ offeranden.

24 Namel. afwesende van Ierusalem in andere landen.

e Actor. 11.29. Rom. 15.25.

25 Namel. de arme Ioden tot het Christelick geloove bekeert zijnde.

26 Waer van siet Actor. 21.26. ende dit heeft Paulus gedaen om de swacke Christenen uyt de Ioden hier in te gemoete te komen, gelijck hy oock Timotheum om deselve reden heeft besneden, Actor. 16.3. Siet hier van oock d’aent. op Actor. 18. vers 18. hoewel beyde door Christi doot was opgehouden. Dese ontmoetinge heeft soo lange konnen dueren tot dat de tempel ende stadt van Ierusalem uytgeroeyt was, ende de andere Ioden in hare hardtneckigheyt van Godt verworpen zijn, Rom. cap. 11.

18

^f Waer over my gevonden hebben geheylight zijnde, in den tempel, niet met volck, noch met beroerte, eenige Ioden uyt Asien,

f Actor. 21.27.

19

Welcke behoorden [hier] voor u tegenwoordigh te zijn, ende [my] te beschuldigen, indien sy yet hadden tegen my.

20

Ofte dat dese selve seggen of sy eenigh onrecht in my gevonden hebben, als ick voor den Raet stont:

21

Dan van dit eenigh ²⁷ woort het welck ick ²⁸ riep staende onder haer, ^g Over de opstandinge der dooden worde ick heden van u-lieden geoordeelt.

27 Gr. stemme, Dat is, ’t en ware dat sy voor onrecht hielden dit woort, etc.

28 Waer uyt wel eenige onruste onder haer in den Raet is ontstaen, maer sonder reden, dewijle sy selve dese hope hebben, vers 15.

g Actor. cap. 23. vers 6. ende 28.20.

22

Doe nu Felix dit gehoort hadde, stelde hyse uyt, ²⁹ seggende, Als ick naerder wetenschap ³⁰ van desen wegh sal hebben, wanneer Lysias de Overste sal afgekomen zijn, soo sal ick volle kennisse nemen van uwe saken.

29 Ofte, als naerder wetenschap hebbende van dien wegh, ende seyde.

30 Dat is, van dese religie. Siet vers 14. Ende hier geeft Felix twee redenen van sijn uytstel: eerst, om tusschen beyde naerder ondersoeck te konnen doen van de religie der Christenen, daer sy hem over beschuldighden: ten anderen om van Lysias naerder te hooren, wat oproer Paulus te Ierusalem hadde aengericht.

23

Ende hy beval den Hooftman over hondert dat Paulus soude bewaert worden, ende ³¹ verlichtinge hebben, ^h ende dat hy niemant van ³² de sijne en soude beletten [hem] te dienen, ofte tot hem te komen.

31 Dat is, meerder vryheyt in sijne gevangenisse.

h Actor. cap. 27. vers 3. ende 28.16.

32 Gr. sijne eygene: Namelick, vrienden, ofte geloofs-genooten, gelijck te Cesareen al over lange een gemeynte was, als blijckt Actor. cap. 10. vers 48. ende 21.8.

24

Ende na sommige dagen Felix daer gekomen zijnde met ³³ Drusilla sijn wijf, die een Iodinne was, ontboodt Paulum, ende hoorde hem van het geloove in Christum.

33 Dese was een dochter van dien Herodes, die Iacobum hadde doen dooden, Actor. cap. 12. vers 1. ende de suster van Agrippa, waer van in de twee volgende Capittelen gesproken wort. Een seer moedige ende onkuysche vrouwe, die haren man Aziz den Koningh der Emezenen verlaten heeft, om het wijf te zijn van desen Felix, diese om hare schoonheyt daer toe versocht hadde. Siet Iosephus Antiq. lib. 20. cap. 5.

25

Ende als hy handelde van rechtveerdigheyt, ende matigheyt, ende [van] het toekomende oordeel, Felix ³⁴ seer bevreest

34 Namel. dewijle sijne conscientie hem van vele boose daden hier tegen begaen overtuyghde. Siet Rom. 2.15. 1.Corinth. 14.24.

[fol. 71v]

geworden zijnde, antwoordde, Voor ditmael gaet henen: ende als ick gelegenen tijt sal hebben bekomen, soo sal ick u tot my roepen.

26

Ende te gelijck oock hopende dat hem van Paulo ³⁵ gelt gegeven soude worden, op dat hy hem los liete: Waerom hy hem oock dickmaels ontboodt, ende sprack met hem.

35 Namel. alsoo hy een geltgierigh man was, ende wiste dat Paulus seer aengenaem was by de Christenen, die geen gelt en souden sparen om hem los te krijgen.

27

Maer als ³⁶ twee jaren vervult waren, kreegh Felix ³⁷ Porcium Festum ³⁸ in sijne plaetse: ende Felix ⁱ willende den Ioden gunste bewijsen, liet Paulum gevangen.

36 Namel. van sijne regeeringe over geheel Iudeam: ofte van de gevangenisse Pauli.

37 Namel. die van den Keyser Nero tot een Stadthouder van Iudea gesonden was in Felix plaetse, om de wreede handelingen van Felix in die provintie, ende oock om het ombrengen van vele Ioden binnen Cesareen: waer over de Ioden door sekere gesanten hem beklaeght hadden by den Keyser, die hem van de regeeringe heeft afgestelt, ende hem met de doot soude gestraft hebben, ’t en ware dat sijn broeder Pallas het selve by den Keyser hadde afgebeden. siet Ioseph. Antiq. lib. 20. cap. 7. ende Tacitum, annal. lib. 12. ende Histor. lib. 5. cap. 37.

38 Gr. tot een successeur, nasaet, nakomer.

i Actor. 25.14.