Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxij. Capittel.

1 Paulus doet sijne verantwoordinge voor ’t volck. 3 ende verhaelt dat hy een Iode was, opgevoedt aen de voeten van Gamaliël. 4 ende dat hy, voor de wet yverende, de Christenen tot Damascum toe vervolght heeft. 6 Daer na, hoe hy wonderlick

[fol. 70r]

uyt den hemel van Christo beroepen ende bekeert is. 12 Ende van Ananias naerder onderricht zijnde over sijne beroepinge tot het Apostelschap, van hem gedoopt is. 17 Ende hoe Christus, door een gesichte, in den tempel te Ierusalem, hem wederom verschenen is, ende hem tot de Heydenen gesonden heeft. 22 welcke woorden de Ioden hoorende, maeckten eenen nieuwen oproer, ende riepen dat hy niet en behoorde te leven. 24 Waerom de Overste hem laet binden, om gegeesselt te worden. 25 maer alsoo hy hem op sijn burgerrecht van Roomen beroept, wort het selve nagelaten. 30 ende hy voor den Ioodschen Raet gestelt.

1

MAnnen ¹ Broeders ende Vaders, hoort mijne verantwoordinge, die ick tegenwoordelick tot u [doen sal.]

1 Hy noemt het gemeyn volck die hem in ouderdom gelijck waren, Broeders, ende hare Oudtste ende Overste, Vaders, om haer alsoo met dese aensprake tot gunstigh gehoor te verwecken. Siet dergelijck exempel in Stephano, Actor. 7. vers 2.

2

(Als sy nu hoorden dat hy in de ² Hebreeusche tale haer aensprack, hielden sy haer te meer stil. Ende hy seyde,)

2 D. Syrische, die met de Hebreeusche groote gemeynschap hadde, ende daerom voor een tale wiert gehouden. Want het Ioodsche volck na de Babylonische gevangenisse, door het geduerigh verkeeren met de Syriers ende Assyriers, hadden de suyverheyt van de Hebreeusche tale met die talen seer vermenght.

3

^a Ick ben een Iodisch man, ende te Tarsen in Cilicien geboren, opgevoedt in dese stadt, ³ aen de voeten ^b Gamaliëls: onderwesen na ⁴ de bescheydenste wijse der vaderlicke wet, zijnde ⁵ een yveraer Godts, gelijckerwijs ghy alle heden zijt:

a Actor. 9.11. ende 21.39. 2.Corinth. 11.22.

3 D. onder de onderwijsinge ende opsicht van dien vermaerden wetgeleerden Gamaliël, van welckers aensien onder ’t volck getuyght wort Actor. 5.34. Ende is dese wijse van spreken hier van genomen, dat de Leeraers hooger in verhevene stoelen ofte sittens saten, ende de discipelen op leger bancken voor hare voeten, gelijck oock van Maria geseght wort Luce cap. 10. vers 39.

b Actor. 5.34.

4 Of, na de scherpste. Gr. na de scherpigheyt, D. de Pharizeeusche, die van de Ioden voor de beste ende scherpste onderhoudster der wet gehouden wiert. siet Actor. cap. 26. vers 5. Philip. 3.5.

5 D. een yveraer van de wet Godts. Doch sonder verstant, gelijck Paulus daer by voeght, Rom. 10.2.

4

^c Die ⁶ desen wegh vervolght hebbe ⁷ totter doot, bindende ende in de gevangenissen overleverende beyde mannen ende vrouwen.

c Actor. 8.3. ende 9.1. ende 26.9. 1.Corinth. 15.9. Galat. 1.13. 1.Timoth. 1.13.

6 D. dese leere ofte religie. siet Actor. 9. vers 2. ende cap. 19. versen 9, 23.

7 D. om haer ter doot te brengen, gelijck aen Stephano geschiet was, Act. 7. vers 60.

5

Gelijck my oock de Hoogepriester getuyge is, ende den geheelen Raet der Ouderlingen: van dewelcke ick oock brieven genomen hebbende tot ⁸ de broeders, ben na Damascum gereyst, om oock de gene die daer waren, gebonden te brengen na Ierusalem, op dat sy gestraft souden worden.

8 Dat is, de Ioden ende hare Overste, Actor. 9.2. die hy broeders noemt, om dat sy van een geslachte waren, hoewel bittere vyanden der Christenen.

6

^d Maer ⁹ het geschiedde my, als ick reysde, ende Damascum genaeckte, ontrent den middagh, dat ^e snellick uyt den hemel een groot licht my rontom omscheen.

d Actor. 9.3.

9 Siet van dese geschiedenisse Actor. 9. vers 3. ende volgens, met de aenteeckeningen daer over.

e 1.Corinth. cap. 15. vers 8. ende 2.Corinth. 12.2.

7

Ende ick viel ter aerden, ende ick hoorde eene stemme tot my seggende, Saul, Saul, wat vervolght ghy my?

8

Ende ick antwoordde, Wie zijt ghy Heere? Ende hy seyde tot my, Ick ben Iesus de Nazarener, welcken ghy vervolght.

9

Ende die met my waren sagen wel het licht, ^f ende wierden seer bevreest, maer de stemme des genen die tot my sprack, ¹⁰ en hoorden sy niet.

f Dan. 10.7.

10 Namelick, met verstant der woorden: want anders hoorden sy het geluyt. Siet de aenteeckeninge op Actor. cap. 9. vers 7.

10

Ende ick seyde, Heere, wat sal ick doen? Ende de Heere seyde tot my, Staet op ende gaet henen na Damascum: ende aldaer sal met u gesproken worden, van alle het gene dat u geordineert is te doen.

11

Ende als ick ¹¹ van wegen de heerlickheyt des selven lichts niet en sagh, soo wiert ick by de hant geleyt van de gene die met my waren, ende quam tot Damascum.

11 Dat is, de uytnemende klaerheyt van dit licht hadde mijne oogen alsoo verbluystert, datter gelijck schellen op waren gekomen, Actor. cap. 9. vers 18.

12

^g Ende een seker Ananias, een Godtvruchtigh man na de wet, [goet] getuygenisse hebbende van alle de Ioden die [daer] woonden,

g Actor. cap. 9. vers 17.

13

¹² Quam tot my, ende by [my] staende seyde tot my, Saul broeder, ¹³ Wort weder siende. Ende ter selver ure ¹⁴ wiert ick siende op hem.

12 Namelick, van Christo door een gesichte gesonden, Actor. cap. 9. vers 10.

13 Ofte, siet opwaerts.

14 Of, sagh ick op hem.

14

Ende hy seyde, De Godt onser vaderen heeft u ¹⁵ te voren verordineert om sijnen wille te kennen, ende ¹⁶ den Rechtveerdigen te sien, ende de stemme uyt sijnen mont te hooren.

15 Of, te voren geschickt. Het Griecks woort beteeckent soo veel als, by de hant genomen.

16 Dat is, Iesum Christum, die geen sonde en heeft gekent, hoewel hy als een onrechtveerdige is veroordeelt, Iesa. cap. 53. vers 11. Actor. cap. 3. vers 14. 1.Ioan. cap. 2. vers 1.

15

Want ghy sult hem getuyge zijn by alle menschen van het gene ghy gesien ende gehoort hebt.

16

Ende nu, wat vertoeft ghy? Staet [kolom] op, ende laet u doopen, ende ¹⁷ uwe sonden afwasschen, aenroepende den name des Heeren.

17 D. tot een teecken ende verzegelinge dat uwe sonden door het bloet ende den Geest Christi afgewasschen zijn: een wijse van spreken die van de Sacramenten dickwils gebruyckt wort. Siet Marc. cap. 1. vers 4. Ephes. 5. vers 26. het welck naerder verklaert wort Matt. 3. vers 11. 1.Petr. 3.21. 1.Ioan. 1.7.

17

^h Ende het gebeurde my, als ick te Ierusalem weder gekeert was, ende in den tempel badt, dat ick in ¹⁸ een vertreckinge van sinnen was:

h Actor. 9.28.

18 Gr. uytstant: waer van siet Actor. cap. 10. vers 10. Dit schijnt geschiet te zijn na dat hy uyt Arabien weder na Ierusalem gekeert was, drie jaren na sijne bekeeringe, Galat. 1.18.

18

Ende dat ick hem sagh, ende hy tot my seyde, ⁱ Spoedt u, ende ¹⁹ gaet in der haeste uyt Ierusalem: want sy en sullen uw’ getuygenisse van my, niet aennemen.

i Matth. 10.14.

19 Dit geheel verhael Pauli, gelijck oock ’t vorige, dient daer toe om de Ioden te bewijsen, dat hy niet uyt onwetentheyt van de beloften den Ioden geschiet, noch uyt eenige partijschap tegen haer, maer alleen door de stemme ende den wille Godts gedrongen zijnde tot de Heydenen was gegaen, om haer het Euangelium te prediken.

19

Ende ick seyde, Heere, sy weten ^k dat ick in de gevangenisse wierp, ende in de Synagogen geesselde die in u geloofden:

k Actor. 22.4.

20

^l Ende doe het bloet Stephani uwes ²⁰ getuygen vergoten wiert, [dat] ick daer oock by stont, ende mede een welbehagen hadde in sijne doot, ende de kleederen bewaerde der gene die hem doodden.

l Actor. 7.58. ende 8.1.

20 Gr. martyros, waer van het woort Martelaer komt, om dat sy met haer bloet de waerheyt des Euangeliums getuygenisse geven, van welcke Stephanus na de verrijsenisse Christi d’eerste is geweest.

21

Ende hy seyde tot my, Gaet henen: ^m want ick sal u verre tot den Heydenen afsenden.

m Actor. 9.15. ende 13.2. Galat. 1.15. ende 2.8. Ephes. 3.8. 1.Timoth. 2.7. ende 2.Timoth. 1.11.

22

Sy hoorden hem nu ²¹ tot dit woort toe: ende sy verhieven hare stemme, seggende, ⁿ Wech van der aerde met sulck eenen: want het en is niet behoorlick dat hy leve.

21 Namelick, om dat sy niet en konden verdragen, dat de Heydenen haer gelijck gestelt, ofte boven haer wierden verheven, zijn sy daer over soo ontstelt geworden.

n Actor. 21.36.

23

Ende als sy riepen, ende de ²² kleederen van haer smeten, ende ²³ stof in de lucht wierpen,

22 Ofte, mantels, opperkleederen.

23 Namel. uyt ongestuymigheyt als rasende menschen. Andere meynen dat sy sulcks deden om te toonen dat hy na hare wet als een lasteraer behoorde gesteenight te worden: waer toe het afwerpen van de kleederen diende, Actor. 7.58. ende het werpen van stof in plaetse van steenen, die sy daer niet en hadden.

24

Soo beval ²⁴ de Overste dat men hem in ²⁵ de legerplaetse soude brengen, ende seyde dat men hem met geesselen ondersoecken soude, op dat hy verstaen mochte om wat oorsake sy alsoo over hem riepen.

24 Namel. de Colonel ofte Commandeur van het kasteel Antonia, genaemt Claudius Lysias, Actor. 23.26.

25 Siet daer van Actor. cap. 21. vers 34.

25

Ende alsoo sy hem ²⁶ met de riemen uytreckten, seyde Paulus tot den Hooftman over hondert, die daer stont, Is het u-lieden geoorloft ²⁷ eenen Romeynschen mensche, ende [dien] ²⁸ onveroordeelt, te geesselen?

26 Dat is, alsoo bonden, dat sijne leden uytgereckt wierden aen eenen staeck ofte pilaer om gegeesselt te worden.

27 D. eenen die het burgerrecht van de stadt Roomen heeft. Siet vers 28.

28 D. sonder behoorlicke kennisse van saken genomen te hebben.

26

Als nu de Hooftman over hondert [dat] hoorde, gingh hy toe ende boodtschapte het den Oversten, seggende, Siet wat ghy te doen hebt: want dese mensche is een Romeyn.

27

Ende de Overste quam toe, ende seyde tot hem, Seght my, zijt ghy een Romeyn? ende hy seyde, Ia.

28

Ende de Overste antwoordde, Ick hebbe dit burgerrecht voor een groote somme [gelts] verkregen. Ende Paulus seyde, Maer ick ben oock [een burger] ²⁹ geboren.

29 Namelick, niet dat hy in de stadt van Roomen geboren was, maer in de stadt Tarsen in Cilicien, welcker burgers van den Keyser Augusto verkregen hadden het burgerrecht der stadt Roomen, door dien sy in de oorloge des selven tegen Brutum ende Cassium, met hem gehouden ende veel geleden hadden, van hare middelen daer door berooft wesende. Siet Dion. Chrys. in Tars. 2. ende Dion. Cass. lib. 47. Plinius noemt deselve oock een vrije stadt, Hist. nat. lib. 5. cap. 27. Siet oock de aenteeckeninge op Actor. cap. 9. vers 11.

29

Terstont dan lieten sy van hem af, die hem souden ondersocht hebben. Ende de Overste wiert oock bevreest, doe hy verstont dat hy een Romeyn was, ende dat hy hem hadde gebonden.

30

Ende des anderen [daeghs,] willende de sekerheyt weten, waerom hy van de Ioden beschuldight wiert, maeckte hy hem los van de banden, ende beval dat de Overpriesters ende haren geheelen Raet souden komen: ende Paulum ³⁰ afgebracht hebbende stelde hy [hem] voor haer.

30 Namelick, uyt het kasteel Antonia, (het welck op een hooghte lagh) na beneden, ergens in een plaetse van het voorkasteel, ofte daer ontrent daer hy den Raet der Ioden heeft ontboden. Want het en is niet waerschijnlick dat hy in den tempel selve Paulum gebracht heeft: alsoo Lysias met de sijne Heydenen waren, ende daerom in den tempel selve niet en mochten komen, ende nochtans blijckt Actor. 23.10. dat hy ende sijne soldaten daer tegenwoordigh zijn geweest.