Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ix. Capittel.

1 Saulus reyst na Damascus, om de geloovige aldaer oock te vervolgen. 3 wort onderwegen uyt den hemel van een licht omstraelt, ter aerde geworpen, ende van Christo selve bestraft, ende met blintheyt geslagen. 10 Ananias wort tot hem gesonden, die in ’t eerste bevreest is tot hem te gaen. 15 doch daer na tot hem komt, hem wederom siende maeckt, onderrecht, ende doopt. 20 Saulus predickt Christum in de Synagogen. 23 De Ioden leggen hem lagen. 25 maer hy ontkomt over den stadts muer in een mande. 26 Hy komt te Ierusalem, ende wort van Barnaba tot de Apostelen gebracht, ende predickt oock Christum aldaer. 30 Reyst na Tarsen om der Ioden lagen te ontgaen. 31 de gemeynten hebben vrede ende nemen toe. 32 Petrus komt tot Lydda, ende geneest Eneam. 36 wort tot Ioppe ontboden, ende verweckt Tabitham, die gestorven was. 42 waer door vele gelooven.

1

^a ENde Saulus ¹ blasende noch dreyginge ende moort tegen ² de discipelen des Heeren, gingh tot den ³ Hoogenpriester, [kolom]

a Actor. 8.3. ende 22.4. ende 26.9. 1.Cor. 15.9. Galat. 1.13. 1.Timoth. 1.13.

1 Namel. na den doot Stephani: een gelijckenisse genomen van de leeuwen ofte beyren een proye najagende: ofte gelijck de bittere vyanden haer tegen andere plegen aen te stellen.

2 D. de gene die Christum aenhingen, ende daer na te Antiochien eerst Christenen genaemt wierden, Actor. 11.26.

3 Namel. ende den oppersten Raet der Ioden, waer van hy het Hooft was, Actor. 22.5. by welcken Raet de kennisse ende het opperste oordeel doe stont van de saken der Ioodsche religie, oock in de Synagogen buyten het Iodische lant. Siet 2.Paral. 19.10. Actor. 18.15.

2

Ende begeerde brieven van hem na ⁴ Damascum aen de Synagogen, op dat soo hy eenige, die van ⁵ dien wegh waren, vonde, hy [deselve] beyde mannen ende vrouwen soude gebonden brengen na Ierusalem.

4 Dit was de hooftstadt van Syrien, gelegen aen de eene zijde des berghs Libanus, ontrent vijf ofte ses dagen reysens van Ierusalem: een Heydensche stadt, maer daer vele van de verstroyde Ioden woonden, ende Synagogen hadden. Siet. vers 22. Actor. c. 26. vers 12. 2.Cor. 11.32.

5 D. die leere. Hebr. siet Actor. 24.14.

3

^b Ende als hy reysde, is het geschiet dat hy na by Damascum quam, ^c ende hem ⁶ omscheen snellick ^d een licht van den hemel:

b Actor. 22.6.

c 1.Cor. 15.8. 2.Cor. 21.2.

6 Gr. omblicksemde, ofte, omstraelde.

d Actor. 26.13.

4

Ende ter aerden ⁷ gevallen zijnde, hoorde hy een stemme die tot hem ⁸ seyde, Saul, Saul, wat vervolght ghy ⁹ my?

7 Namelick, uyt schrick, verbaestheyt, ende vreese.

8 Namelick, in de Hebreeusche tale, Actor. 26.14.

9 Namel. in mijne leden, D. mijne gemeynte, die mijn lichaem is, 1.Cor. c. 12. vers 12. Ephes. cap. 5. vers 23.

5

Ende hy seyde, Wie zijt ghy Heere? Ende de Heere seyde, Ick ben Iesus dien ghy vervolght. ^e Het is u hardt ¹⁰ de verzenen tegen de prickels te slaen.

e Actor. 5.39.

10 Namel. gelijck de ossen ende andere lastbeesten achter uyt slaen, wanneerse met prickels worden voort gestouwt, ende alsoo niet de prickels maer haer selven quetsen.

6

Ende hy bevende ende verbaest zijnde, seyde, Heere, ^f wat wilt ghy dat ick doen sal? Ende de Heere [seyde] tot hem, Staet op, ende gaet in de stadt, ende u sal [aldaer] geseght worden, ¹¹ wat ghy doen moet.

f Luce 3.10. Actor. 2.37. ende 16.30.

11 Namel. om u gesichte wederom te krijgen, ende voor een discipel gehouden te worden, gelijck vers 17 verklaert wort. Want andersins wat sijne leere ende Apostelschap aengaet, die en heeft hy noch van menschen, noch door menschen, Gal. 1. versen 1, 12.

7

^g Ende ¹² de mannen die met hem over wegh reysden, stonden ¹³ verbaest, ¹⁴ hoorende wel de stemme, maer niemant siende.

g Dan. 10.7.

12 Dese schijnen geweest te zijn, die Paulo van de Overpriesters mede gegeven waren om de gevangene Christenen in bewaringe na Ierusalem te brengen, gelijck geseght is vers 2.

13 Ofte, verstomt, Namel. na dat sy weder opgestaen waren: want sy oock met Paulo ter aerden neder geslagen zijn geweest, Actor. cap. 26. vers 14.

14 Sommige nemen dit voor de stemme Pauli, daer hy Christo mede antwoordde, om dat Actor. 22. vers 9. geseght wort, dat de gene die in het geselschap Pauli waren, de stemme des genen, die met hem sprack, niet en hoorden. Andere vereenigen dit alsoo, dat hier oock wel van de stemme Christi gesproken wort, doch alleen van een gehoor des geluyts: sonder verstant van de woorden: maer Actor. cap. 22. vers 9. van een bescheydelick gehoor ende verstant der woorden: dergelijck exempel is Ioan. cap. 12. vers 29. in de stemme die uyt den hemel tot Christum sprack, daer sommige deselve gehoort hebben met verstant der woorden, sommige het geluydt alleen sonder verstant der woorden.

8

Ende Saulus stont op van der aerde: ende als hy sijne oogen open dede, ¹⁵ en sagh hy niemant. Ende sy hem by der hant leydende, brachten hem tot Damascum.

15 Namelick, om datter schellen over sijne oogen gekomen waren, vers 18.

9

Ende hy was drie dagen dat hy niet en sagh: ende ¹⁶ en at niet, noch en dronck niet.

16 Namelick, ofte door de groote verslagentheyt, die hem alle lust van eten ende drincken benomen hadde: ofte, om den geheelen tijt met bidden ende boetveerdigheyt door te brengen, gelijck vers 11. uytgedruckt wort. Want in die landen konden de menschen het lange vasten beter verdragen, als in dese onse landen. Siet Matth. cap. 15. vers 32. Marc. cap. 8. vers 2.

10

Ende daer was een seker discipel te Damascus, met name ¹⁷ Ananias: ende de Heere seyde tot hem ¹⁸ in een gesichte, Anania. Ende hy seyde, Siet, [hier ben] ick, Heere.

17 Dese was een voornemen discipel, gelijck hy naerder beschreven wort Actor. 22. vers 12. Sommige oude Leeraers meynen dat hy een geweest is van de twee en seventigh discipelen van Christo te voren verkoren.

18 Namelick, in een Goddelick gesichte door een vertreckinge van sinnen, waer in hem de Heere verschenen is gelijck in ’t 12 vers Paulo, die doe noch blint was, oock geschiet is.

11

Ende de Heere [seyde] tot hem, Staet op ende gaet in de strate genaemt de Rechte, ende vraeght in het huys Iude na [eenen] met name Saulus, ^h van ¹⁹ Tarsen: want siet hy bidt.

h Actor. 21.39. ende cap. 22. vers 3.

19 Dit was een stadt in Cilicien, welcke groote weldaden van de Roomsche Keysers ontfangen hadde, ende onder anderen oock het burgerrecht van Roomen, waer op hem Paulus hier na somwijlen beroept. Siet Actor. 16. vers 37. ende cap. 22. vers 25. Siet d’aenteeckeninge op Actor. cap. 22. vers 28.

12

Ende hy heeft in een gesichte gesien, dat een man, met name Ananias, in quam, ende hem de hant opleyde, op dat hy wederom siende worde.

13

Ende Ananias antwoordde, Heere, ick hebbe uyt velen gehoort van desen man, ⁱ hoe veel quaet hy uwe heylige in Ierusalem gedaen heeft.

i Actor. cap. 9. vers 1. 1.Corinth. 15.9. Galat. 1.13. 1.Timoth. cap. 1. vers 13.

14

Ende heeft ²⁰ hier macht van de Overpriesters, om te binden alle die ²¹ uwen name aenroepen.

20 Namelick, te Damascus selve.

21 Dat is, u aenbidden, ende volgens in u gelooven, Rom. cap. 10. vers 14.

15

Maer de Heere seyde tot hem, Gaet henen: ^k want dese is my een uytverkoren ²² vat, om mijnen naem ²³ te dragen voor de Heydenen, ende de Koningen, ende de kinderen Israëls.

k Actor. 13. vers 2. ende 22.21. Rom. cap. 1. vers 1. Galat. 1.15. ende 2.8. Ephes. 3.8. 1.Timoth. cap. 2. vers 7. 2.Timoth. cap. 1. vers 11.

22 Dat is, instrument: ofte dienaer ende gesante, 2.Corinth. cap. 5. vers 20. Gr. een vat der verkiesinge, Galat. 1. versen 15, 16.

23 Dat is, voor te dragen, ofte verkondigen.

16

^l Want ick sal hem ²⁴ toonen hoe veel hy lijden moet om mijnen naem.

l Actor. cap. 21. vers 11. 2.Corinth. 11.23.

24 D. niet alleen hem daer van te voren onderrichten, maer oock door mijnen Geest daer toe moedt ende sterckte geven: gelijck hy sijne andere discipelen belooft, Ioan. 16.33.

17

^m Ende Ananias gingh henen ende

m Actor. 22.12.

[fol. 62r]

quam in het huys: ende ²⁵ de handen op hem leggende, seyde hy, Saul broeder, de Heere heeft my gesonden [namelick] Iesus, die u ²⁶ verschenen is op den wegh dien ghy quaemt, op dat ghy weder siende, ende met den Heyligen Geest vervult soudet worden.

25 Namel. tot een teecken, dat de Heere hem in sijn Goddelick beroep door den Heyligen Geest extra-ordinaerlick soude verstercken, ende hem van sijne blintheyt genesen, Marc. c. 16. vers 18. siet Actor. 6.6.

26 Ofte, van u gesien is. Want dat Christus oock in dese Openbaringe van Paulo gesien is, blijckt vers 27. ende Actor. 22.14. of nu dit geschiet is door een gesichte des geests alleen, gelijck Actor. 22.17. ofte met de oogen des lichaems, eer hy van dit licht verblint wiert, en wort niet geseght. Doch al waer het dat hy hem gesien hadde met de oogen des lichaems, soo en volght daer niet uyt dat het lichaem Christi op der aerden soude neder gedaelt zijn: want dat strijt tegen Act. cap. 3. vers 21. ende Godt konde het gesichte Pauli alsoo wel verstercken, dat hy Christum in den geopenden hemel konde sien, als hy gedaen heeft het gesichte Stephani, Actor. 7.56.

18

Ende terstont vielen af van sijne oogen gelijck als schellen, ende hy wiert terstont wederom siende: ende stont op, ende wiert gedoopt.

19

Ende als hy ²⁷ spijse genomen hadde, wiert hy versterckt. Ende Saulus was sommige dagen by de discipelen, die te Damascus waren.

27 Gr. voedsel.

20

Ende hy predickte terstont Christum in de Synagogen, dat hy ²⁸ de Sone Godts is.

28 Ende volgens dien de ware Messias. Siet vers 22. Act. 8. vers 37.

21

Ende sy ontsetteden haer alle die het hoorden, ende seyden, En is dese niet de gene die te Ierusalem verstoorde die desen naem aenriepen, ende die daerom hier gekomen is, op dat hy deselve gebonden soude brengen tot de Overpriesters?

22

Doch Saulus wiert meer ende meer bekrachtight, ende ²⁹ overtuyghde de Ioden die te Damascus woonden, ³⁰ bewijsende dat dese de Christus is.

29 Gr. maeckte de Ioden confuys, ofte, beschaemt, ofte, verwerrede de Ioden.

30 Het Griecksch woort beteeckent een bewijs, dat geschiet door t’samenvoeginge ofte vergelijckinge, Namelick, van de voorseggingen der Propheten met de vervullinge der selve inden persoon Christi.

23

Ende als ³¹ vele dagen ³² verloopen waren, soo hielden de Ioden te samen raet om hem te dooden.

31 Namel. drie geheele jaren, welcken geheelen tijt hy in Arabien, ende te Damascus geleert heeft, eer hy na Ierusalem trock. Siet Galat. 1.17.

32 Gr. vervult.

24

Maer hare lage wiert Saulo bekent: ⁿ ende ³³ sy bewaerden de poorten, beyde des daeghs ende des nachts, op dat sy hem dooden mochten.

n 2.Cor. 11.32.

33 Namel. de Ioden, gesterckt met de macht van den Stadthouder des Koninghs Arete, 2.Cor. 11.32.

25

Doch de discipelen namen hem des nachts, ^o ende lieten [hem] neder door de muer, [hem] aflatende in een mande.

o Iosu. 2.15. 1.Sam. 19.12.

26

^p Saulus nu te Ierusalem gekomen zijnde, pooghde hem by de discipelen te voegen: maer sy vreesden hem alle, ³⁴ niet geloovende dat hy een discipel was.

p Actor. 22.17.

34 Namel. dewijle de bekeeringe Pauli noch in de gemeynte niet genoegh bekent en was, om dat hy den meesten tijt daer na in Arabien, verre van Ierusalem, was geweest.

27

^q Maer Barnabas hem tot sich nemende, leydde [hem] tot ³⁵ de Apostelen, ende verhaelde haer hoe hy op den wegh den Heere gesien hadde, ende dat hy tot hem gesproken hadde, ende hoe hy te Damascus vrymoedelick gesproken hadde in den name Iesu.

q Actor. 11.25.

35 Namelick, Petrum ende Iacobum, gelijck uytgedruckt staet Galat. cap. 1. versen 18, 19. want het schijnt dat de andere Apostelen voor eenen tijt van Ierusalem als doen vertrocken waren, om elders het Euangelium te prediken, die daer na wederom te Ierusalem in meerder getal by een zijn geweest, Actor. cap. 15. vers 6. Gal. cap. 2. vers 9.

28

Ende hy was met haer ³⁶ ingaende ende uytgaende te Ierusalem:

36 D. gemeynsamelick, ende dagelicks met haer verkeerende. Hebr.

29

Ende vrymoedelick sprekende in den name des Heeren Iesu, sprack hy oock ende handelde tegen ³⁷ de Griecksche [Joden:] maer dese trachteden hem te dooden.

37 D. die de Griecksche tale ende oversettinge des Bibels gebruyckten. Siet Actor. 6.1, 9.

30

Doch ³⁸ de broeders [dit] verstaende, geleydden hem tot Casareen ende sonden hem af na Tarsen.

38 Soo worden de geloovige genaemt, om datse als broeders in liefde met malkanderen leefden, hebbende eenen Vader in den hemel, ende eenen eerstgeboren broeder Iesum Christum, ende verwachtende eene erve door eenen Geest.

31

De gemeynten dan door geheel Iudeam, ende Galileam, ende Samariam hadden vrede, ende wierden gesticht: ende wandelende in de vreese des Heeren, ende de vertroostinge des Heyligen Geests, wierden vermenighvuldight.

32

Ende het geschiedde als Petrus ³⁹ alomme doortrock, dat hy oock afquam tot ⁴⁰ de heylige die tot ⁴¹ Lydda woonden.

39 Gr. in alle, Namel. plaetsen, D. landen in ’t 31 vers geroert, om de gemeynten te besoecken, ende te stercken die uyt de besnijdenisse waren, Galat. 2.7, 9.

40 D. de geloovige Christenen.

41 Siet vers 35.

33

Ende aldaer vondt hy een seker mensche, met name Eneas, die acht jaren ⁴² te bedde gelegen hadde, welcke was ⁴³ geraeckt.

42 Gr. krabbaton, D. op een beddeken.

43 Ofte, lam, beroert.

34

Ende Petrus seyde tot hem, Enea, Iesus Christus maeckt u gesont: staet op ende ⁴⁴ spreydt u selven [het bedde.] Ende hy stont terstont op. [kolom]

44 D. schickt het bedde op, ende maeckt het gereet, tot een teecken van volkomene genesinge.

35

Ende sy sagen hem alle die ⁴⁵ te Lydda ende Sarona woonden, dewelcke haer bekeerden tot den Heere.

45 Lydda was een stadt in Palestina gelegen, in de lantstreke Sarona, ofte Saron, gelijckse wort genaemt Iesa. cap. 35. vers 2. ende cap. 65. vers 10. ende 1.Paral. 27. vers 29. een vet ende wel bewoont lant, streckende langhs de middelantsche zee, van Cesareen tot Ioppe toe.

36

Ende te ⁴⁶ Ioppe was een sekere discipelinne met name Tabitha, ⁴⁷ welcke overgeset zijnde is geseght ⁴⁸ Dorcas. Dese was vol van goede wercken, ende aelmoessen, die sy dede.

46 Dit was ende is noch een vermaerde haven in Palestina aen de middelantsche zee, eertijts Iapho genaemt, daer Ionas te schepe gingh als hy vluchtte van den Heere, Ion. 1.3. daer de gene die uyt Europa na Ierusalem reysen gemeenlick aenkomen, liggende ontrent een daghreyse van daer aen klippen, van welcke men Ierusalem kan sien.

47 Namelick, Tabitha, als sy in het Griecksch overgeset wort.

48 D. een hinde, rhee, ofte geyte.

37

Ende het geschiedde in die dagen, dat sy kranck wiert ende sterf: ende als syse ⁴⁹ gewasschen hadden, leyden sy haer in de opperzale.

49 Namel. na de wijse der Oude, die daer mede schijnen te kennen te willen geven hare hope van de opstandinge uyt den dooden.

38

Ende alsoo Lydda na by Ioppe was, de discipelen hoorende dat Petrus aldaer was, sonden ⁵⁰ twee mannen tot hem, biddende ⁵¹ dat hy niet en soude vertoeven tot haer over te komen.

50 Namel. ofte om de arme weduwen over dese doot te beter te vertroosten, ofte oock op hope, dat hyse weder soude verwecken.

51 Gr. vertragen, D. dat hy het hem niet en soude laten verdrieten.

39

Ende Petrus stont op, ende gingh met haer: welcken sy, als hy daer gekomen was, in de opperzale leydden: ende alle de weduwen stonden by hem, weenende ende toonende de rocken ende kleederen die Dorcas gemaeckt hadde, als sy by haer was.

40

Maer Petrus, hebbende ⁵² [haer] alle uytgedreven, knielde neder ende badt: ende hem keerende tot het lichaem seyde, Tabitha, staet op. Ende sy dede hare oogen open, ende Petrum gesien hebbende sat sy over eynde.

52 Namel. om te ernstiger te konnen bidden, gelijck Eliseus, 2.Reg. 4.33. welck gebedt daer toe diende, op dat hy bewese dat dit werck niet door sijne, maer door Godts macht moeste geschieden, Actor. 3.12, 13.

41

Ende hy gaf haer de hant, ende rechtdese op, ende ⁵³ de heylige ende de weduwen geroepen hebbende, stelde hyse levende voor [haer.]

53 Dat is, de discipelen, ofte geloovige, die daer ontrent waren: die alsoo genaemt worden, om datse door Christi bloet ende Geest geheylight zijnde, doorgaens een heyligh leven leydden. siet vers 32.

42

Ende [dit] wiert bekent door geheel Ioppe, ende vele geloofden in den Heere.

43

Ende het geschiedde dat hy vele dagen te Ioppe bleef by eenen sekeren Simon, eenen lederbereyder.