Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het viij. Capittel.

1 De gemeynte van Ierusalem wort vervolght ende verstroyt. 2 ende Stephanus begraven. 3 Saulus verwoest de gemeynte. 5 Philippus predickt Christum te Samarien, ende doet daer vele wonder-teeckenen. 9 Alwaer Simon de Toovenaer het volck verleydt hadde, ende in grooten aensien was. 12 Vele gelooven door Philippi predicatien, ende worden gedoopt. 13 ende onder deselve oock Simon. 14 Petrus ende Ioannes worden gesonden na Samarien. 15 door welcker gebedt ende oplegginge der handen de geloovige aldaer den Heyligen Geest ontfangen. 18 welcke macht Simon begeert met gelt te koopen. 20 maer wort van Petro daer over heftelick bestraft, ende tot bekeeringe vermaent. 26 Philippus wort gesonden tot den Moorman, die op sijnen wagen sittende den Propheet Esaiam las. 34 ende van Philippo onderwesen zijnde, wort na belijdenisse sijns geloofs, van hem onderwege gedoopt. 39 Philippus wort van den Geest des Heeren wech genomen, ende te Azoten gevonden.

1

ENde ^a Saulus hadde mede een ¹ welbehagen aen sijne ² doot. Ende daer wiert te dien dage een groote vervolginge tegen de gemeynte, die te Ierusalem was: ^b ende sy wierden alle ³ verstroyt door de landen van Iudea ende Samaria, ⁴ behalven de Apostelen.

a Actor. 22.20.

1 Namel. uyt onwetenheyt, ende eenen verkeerden yver, meynende daer mede Gode dienst te doen, Ioan. 16.2. 1.Timoth. 1.13.

2 Of, ombrengen.

b Actor. 11.19.

3 Dit wort voornamelick verstaen van de Leeraers, die te Ierusalem benevens de Apostelen waren: gelijck sulcks afgenomen kan worden uyt het eynde van dit vers, ende uyt het 4 ende 5 navolgende vers.

4 Namel. als die bysonderen last ontfangen hadden om te Ierusalem te blijven, Actor. 1.4, 8. tot dat de leere des Euangeliums daer genoeghsaem bevestight ende verbreyt soude zijn, Iesa. 2.3.

2

Ende [eenige] Godtvruchtige mannen ⁵ droegen Stephanum te samen [ten grave,] ^c ende maeckten ⁶ grooten rouwe over hem.

5 Namel. uyt de plaetse daer Stephanus was gesteenight, geen gevaer ontsiende, dat haer daer over soude mogen over komen.

c Genes. 23.2. ende 50.10. 2.Sam. 3.31.

6 Namel. na de wijse der Ioden, ontrent de begravingen van aensienlicke persoonen, Gen. 50.10. Ioan. 11. vers 31. te meer om dat sy van herten bedroeft waren over het verlies van sulcken treflicken man.

3

Ende ^d Saulus verwoestede de gemeynte, gaende in de huysen: ende treckende mannen ende vrouwen, ⁷ leverdese over in de gevangenisse.

d Actor. 9.1. ende 22.4. ende 26.9. 1.Cor. 15.9. Galat. cap. 1. vers 13. 1.Timoth. 1.13.

7 Namel. aen de Overste om door haer in de gevangenisse geworpen te worden.

4

Sy dan nu die verstroyt waren ^e gingen [het lant] door, ende ⁸ verkondighden het woort.

e Matth. 10.23. Actor. 11.19.

8 Gr. Euangelizeerden.

5

Ende ⁹ Philippus quam af ¹⁰ in de stadt van Samaria, ende predickte haer Christum.

9 Welcke een was van de seven Diakenen die te Ierusalem tot versorginge der armen verkoren waren, Actor. cap. 6. vers 5. dan is na dese verstroyinge van Godt beroepen tot een Euangelist, om het Euangelium te Samarien ende elders te prediken ende de Sacramenten te bedienen, ende met mirakelen het selve te bevestigen, Actor. cap. 21. vers 8. Ephes. 4.11.

10 Dese was de hooftstadt geweest van de tien stammen Israëls: gesticht van Amri ofte Homri, de seste Koningh Israëls, 1.Reg. cap. 16. daer na ingenomen van Salmanasser de Koningh van Assyrien, ende met Heydensche inwoonderen beset, 2.Reg. cap. 17. ende ten laetsten van Hircano verwoest, ende van Herode wederom gebouwt, ende Sebaste genaemt, ter eeren des Keysers Augusti, Ioseph. Antiq. lib. 13. cap. 18. ende de bello lib. 1. cap. 16. Ofte, in een stadt van Samarien.

6

Ende de scharen hielden haer eendrachtelick aen ’t gene van Philippo geseght wiert, dewijle sy hoorden ende sagen de teeckenen die hy dede.

7

^f Want van vele die onreyne geesten hadden, gingen [deselve] uyt, roepende met grooter stemme: ende vele geraeckte ende kreupele wierden genesen.

f Marc. 16.17. Actor. 5.16. ende 16.18. ende 19.11.

8

Ende daer wiert groote blijdtschap in die stadt.

9

Ende een seker man, met name ¹¹ Simon, was te voren in de stadt plegende ^g too-[kolom]verije, ende ¹² verruckende de sinnen des volcks van Samaria, seggende van hemselven, dat hy wat groots was.

11 Van desen Simon leest men veel in de oude Kercklicke historien, ende insonderheyt dat hy de eerste secte, namelick de grouwelicke secte der Simonianen, opgerecht heeft onder de Christenen. Siet Euseb. Hist. Eccl. lib. 2. cap. 12. ende lib. 4. cap. 21.

g Actor. 13.6.

12 Namelick, door de valsche teeckenen die hy onder haer dede, gelijck de toovenaers in Egypten, Exod. 7.11. Siet Matth. 24. vers 24. ende 2.Thess. 2.9.

10

Welcken sy alle aenhingen van den kleynen tot den grooten, seggende, Dese is de groote kracht Godts.

11

Ende sy hingen hem aen, om dat hy eenen langen tijt met tooverijen hare sinnen verruckt hadde,

12

Maer doe sy Philippo geloofden, die het Euangelium van het Koninckrijcke Godts, ende [van] den name Iesu Christi verkondighde, wierden sy gedoopt beyde mannen ende vrouwen.

13

Ende Simon ¹³ geloofde oock selve, ende gedoopt zijnde bleef geduerigh by Philippum: ende siende de teeckenen ende ¹⁴ groote krachten, die daer geschiedden, ontsettede hy hem.

13 D. overtuyght zijnde door het gene hy hoorde ende sagh, bekende hy de waerheyt des Euangeliums, ende voeghde hem by de gemeynte: hoewel sijn geloove nochtans niet oprecht en was, gelijck blijckt vers 21.

14 Namel. de teeckenen door hem gedaen ende alle geschapene macht verre te boven gaende: gelijck de toovenaers in Egypten oock eyndelick van Mose bekenden, Exod. 8.19.

14

Als nu de Apostelen die te Ierusalem waren, hoorden dat Samaria het woort Godts aengenomen hadde, ¹⁵ sonden sy tot haer Petrum ende Ioannem.

15 Namel. om dese teedere gemeynte door dese Apostelen in het geloove te verstercken, ende alle behoorlicke ordre onder haer te stellen.

15

Dewelcke afgekomen zijnde baden voor haer, dat sy ¹⁶ den Heyligen Geest ontfangen mochten.

16 Namel. sichtbarer ende mirakeleuser wijse, gelijck in de eerste Kercke dickmael geschiedde, Actor. 10.45. ende 19.6. 1.Cor. c. 14. vers 27. want andersins hadden sy alreede den Heyligen Geest ontfangen, alsoo niemant in Christum gelooven kan sonder den Heyligen Geest, Rom. 8.9. 1.Cor. 12.3.

16

(Want hy en was noch op niemant van haer gevallen, maer sy waren alleenlick gedoopt ¹⁷ in den name des Heeren Iesu.)

17 Door dese woorden en wort niet uytgedruckt de forme van den Doop, waer van Christus spreeckt, Matth. 28. vers 19. maer het eynde waer toe den Doop diende, namelick om haer te beteeckenen dat sy door den Doop Christo ende sijne gemeynte wierden ingelijft, Rom. 6.3. Galat. 3.27.

17

^h Doe leyden sy de handen op haer, ende sy ontfingen den Heyligen Geest.

h Actor. 6.6. ende 13.3. ende 19.6. 1.Timoth. 4.14. ende 5.22. 2.Timoth. 1.6.

18

Ende als Simon sagh, dat door ¹⁸ de oplegginge van de handen der Apostelen de Heylige Geest gegeven wiert, soo boodt hy haer gelt aen,

18 Dese oplegginge der handen was een extra-ordinaris teecken, waer door de gave des Heyligen Geests om wonderwercken te doen, te propheteeren, ende met velerley talen te spreken, door de Apostelen gegeven wiert. siet Actor. 6. vers 6. ende 19.6.

19

Seggende, Geeft oock my dese macht, op dat soo wien ick de handen oplegge, hy ¹⁹ den Heyligen Geest ontfange.

19 D. soodanige mirakeleuse gaven des Heyligen Geests, 1.Cor. 12.4, etc.

20

Maer Petrus seyde tot hem, Uw’ gelt ²⁰ zy met u ten verderve, ⁱ om dat ghy gemeynt hebt ²¹ dat de gave Godts door gelt verkregen wort.

20 Dat is, verderve met u. ’t Welck een heyligh dreygement is, waer mede hy te kennen geeft, hoe swaren sonde dit was, ende wat straffe te verwachten stont voor hem ende dergelijcke, die de geestelicke gaven ofte ampten met gelt ofte giften soecken te koopen, welcke sonde om de daet van desen Simon, plagh Simonie genaemt te worden.

i Matth. 10.8.

21 Of, de gave Godts met gelt te verkrijgen.

21

Ghy en hebt geen deel noch lot ²² in dit woort: want uw’ herte en is niet ²³ recht voor Godt.

22 Of, in, of, aen dese sake. Hebr. Namel. der belofte van de uytstortinge des Heyligen Geests, die den geloovigen van Godt gedaen was, Ioël cap. 2. ende elders.

23 D. oprecht, maer verkeert ende geveynst.

22

Bekeert u dan van dese uwe boosheyt, ende bidt Godt, of ²⁴ misschien u dese overlegginge uwes herten vergeven wierde.

24 Dit en seght Petrus niet, om dat hy twijfelde of Godt hem sijne sonde soude vergeven, indien hy hem recht bekeerde, maer om dat hy twijfelde of hy hem oprechtelick bekeeren soude, gelijck uyt de volgende woorden blijckt.

23

Want ick sie dat ghy zijt in eene gantsch ²⁵ bittere galle, ende t´samen-knoopinge der ongerechtigheyt.

25 Gr. galle der bitterheyt, Dat is, dat een seer bitter ende boos herte in u is, vol van ongerechtigheyt, Deuter. cap. 29. vers 18.

24

Doch Simon antwoordende seyde, ^{k 26} Bidt ghylieden voor my tot den Heere, op dat niets over my en kome van het gene ghy geseght hebt.

k Num. cap. 21. vers 7.

26 Hy veynst hem als of hy hem wilde bekeeren, uyt vreese van het verderf, dat hem Petrus gedreyght hadde, vers 20.

25

Sy dan nu, als sy het woort des Heeren betuyght ende gesproken hadden, keerden wederom na Ierusalem, ende verkondighden het Euangelium [in] vele vlecken der Samaritanen.

26

Ende een Engel des Heeren sprack tot Philippum, seggende, Staet op, ende gaet henen tegen het zuyden, op den wegh die van Ierusalem afdaelt na Gaza, ²⁷ welcke woest is.

27 Gr. dese is woest. Alsoo daer twee wegen waren om van Ierusalem na Gaza te reysen, soo vermaent hem de Engel, dat hy niet den meest gebaenden, maer den anderen die woest was door de geberghten souden henen reysen.

27

Ende hy stont op ende gingh henen: ende, siet, een Moorman, ²⁸ een Kamer-

28 Gr. Eunuchus, Dat is, gesnedene, gelijck soodanige meest voor kamerlingen by groote Princessen gebruyckt wierden. Hoewel dit woort oock altemet genomen wort voor allerley groote heeren, die in der Koningen hoven dienen, Genes. cap. 37. vers 36. Esth. cap. 1. vers 10.

[fol. 61v]

ling [ende] een machtigh heer van ²⁹ Candace, de Koninginne der Mooren, die over alle haren schat was, ^l welcke was gekomen om ³⁰ aen te bidden te Ierusalem:

29 Gelijck alle Koningen in Egypten Pharao genaemt wierden, soo wierden oock alle Koninginnen van Ethiopien ofte Moorenlant, ’t welck meest door vrouwen geregeert wiert, Candace genaemt. Siet Plin. lib. 6. cap. 29.

l Ioan. 12.20.

30 D. den Godtsdienst te plegen, die van Godt te Ierusalem was opgericht, waer van het aenbidden een der voornaemste deelen was. Siet 1.Reg. 8. vers 41.

28

Ende hy keerde wederom, ende sat op sijnen wagen, ende las den Propheet Esaiam.

29

Ende de Geest seyde tot Philippum, Gaet toe, ende voeght u by desen wagen.

30

Ende Philippus liep toe, ende hoorde hem den Propheet Esaiam lesen, ende seyde, Verstaet ghy oock het gene ghy leest?

31

Ende hy seyde, ³¹ Hoe soude ick doch konnen, soo my niet yemant en ³² onderrecht? Ende hy badt Philippum, dat hy op soude komen, ende by hem sitten.

31 Namel. alles verstaen dat ick lese. Want hoe wel het woort Godts in hemselven klaer genoegh is, soo veel ter saligheyt noodigh is, om van een yeder door de genade des Heyligen Geests verstaen te worden, soo zijnder nochtans eenige plaetsen swaer om te verstaen, daer toe verklaringe ende uytlegginge van nooden is. Waerom Godt beneffens het lesen des woorts oock de predicatie ende uytlegginge des selven heeft ingestelt, Actor. 17.11. Rom. c. 10. vers 14. Ephes. 4.11.

32 Gr. op den wegh en leydet.

32

^m Ende de plaetse der Schrifture, die hy las, was dese, Hy is gelijck een schaep ter slachtinge geleydt: ende gelijck een lam stemmeloos is voor dien die het scheert, alsoo en doet hy sijnen mont niet open.

m Iesa. 53.7.

33

³³ In sijne vernederinge is sijn oordeel wech genomen: ende wie sal ³⁴ sijn geslachte verhalen? want sijn leven wort van der aerde wech genomen.

33 Hoe dese plaetse op Christum past, ende met den Hebreeuschen text over een komt, siet de verklaringe op Iesa. cap. 53. vers 7.

34 Ofte, afkomste, ofte, sijns levens tijt. Sommige verstaen dit van sijne eeuwige geboorte uyt den Vader: andere van de menighte der geloovige, die hy door sijne doot tot hem soude trecken, Ioan. c. 12. vers 32. Sommige van de eeuwige kracht ende geduerigheyt sijns levens, na sijne opstandinge ende hemelvaert, Rom. 6.9. Hebr. 7.24. ’t welck met de volgende woorden Ies. 53.10. best schijnt over een te komen.

34

Ende de Kamerlingh antwoordde Philippo, ende seyde, Ick bidde u, van wien seght de Propheet dit? Van hemselven, ofte van yemant anders?

35

Ende Philippus ³⁵ dede sijnen mont open, ende beginnende van die selve Schrift, ⁿ verkondighde hem Iesum.

35 Van dese wijse van spreken siet Matth. 5.2.

n Luce 24.45.

36

Ende alsoo sy over wegh reysden, quamen sy aen een seker water: ende de Kamerlingh seyde, Siet daer water: ^o wat verhindert my gedoopt te worden?

o Actor. 10.47.

37

Ende Philippus seyde, indien ghy van gantscher herten gelooft, soo is het geoorloft. Ende hy antwoordende seyde, Ick geloove dat Iesus Christus ³⁶ de Sone Godts is.

36 Ende derhalven de ware Salighmaker, die ons door sijn lijden ende sterven van de sonde ende doot verlost heeft, volgens de vorige prophetie. Siet dergelijcke korte belijdenisse Matth. 16.16.

38

Ende hy geboodt den wagen stille te houden: ende sy daelden beyde af in het water, soo Philippus als de Kamerlingh: ende hy doopte hem.

39

Ende doe sy uyt het water waren opgekomen, nam de Geest des Heeren Philippum wech, ende de Kamerlingh en sagh hem niet meer: want hy reysde sijnen wegh ³⁷ met blijdtschap.

37 Gr. hem verblijdende, Namel. uyt een gevoelen van de vergevinge sijner sonden, ende van de werckinge des Heyligen Geests in sijn gemoedt, Rom. 5.1, etc.

40

Maer Philippus ³⁸ wiert gevonden ³⁹ te Azoten, ende [het lant] door gaende, verkondighde hy het Euangelium [in] alle steden, tot dat hy tot ⁴⁰ Cesareen quam.

38 D. bevondt hemselven neder geset.

39 Dit was een stadt in Palestina, van de Hebreen Asdod genaemt: waer van siet Iosu. 11.22.

40 Dit was oock een stadt in Palestina, tegen de zee gelegen, eertijts genaemt Turris Stratonis, van Herodes opgebouwt, ende Cesareen genaemt ter eeren des Keysers Augusti. Siet breeder d’aenteeckeninge op Actor. 10.1.