Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. 59r]

Het v. Capittel.

1 Ananias wort van wegen sijne geveynstheyt ende leugen van Petro bestraft, ende van Godt met een haestige doot gestraft. 7 desgelijcks oock Sapphira sijn wijf. 12 Vele wonderwercken geschieden aen de krancke ende besetene door de Apostelen, ende oock door de schaduwe Petri. 17 De Apostelen worden gevangen. 19 ende door eenen Engel verlost. 21 De Ioodsche Raet vergadert zijnde sendt om haer te halen, maer vinden den kercker ledigh. 26 Sy worden uyt den tempel gehaelt, ende wederom voor den Raet gebracht. 25 by den welcken sy haer verantwoorden, ende getuygen van Christo ende sijne opstandinge. 33 De Raet neemt voor haer te dooden. 34 maer op Gamaliëls waerschouwinge worden sy los gelaten. 40 doch eerst gegeesselt zijnde. 41 waer over sy haer verblijden, ende even vrymoedigh in het prediken voort gaen.

1

ENde een seker man met name Ananias, met Sapphira sijn wijf, verkocht ¹ een have:

1 Gr. een besittinge, wort vers 3. genaemt een lant, of hofstede.

2

Ende ² ontrock van den prijs, oock met medeweten sijns wijfs: ende bracht een seker deel, ende leyde [dat] ³ aen de voeten der Apostelen.

2 Dat is, achterhielt met listigheyt, verstack het, ende bracht het niet te voorschijn.

3 Siet Act. 4.34.

3

Ende Petrus seyde, Anania, waerom heeft de satan uw’ herte ⁴ vervult, dat ghy den Heyligen Geest ⁵ liegen soudet, ende ontrecken van den prijs des lants?

4 Dat is, gantschelick ingenomen met gierigheyt ende geveynstheyt. Ofte, waerom hebt ghy den satan plaetse gegeven in uw’ herte?

5 D. tegen u gemoedt ende overtuyginge des Heyligen Geests met onwaerheyt seggen, dat het verkochte lant niet meer en soude gegolden hebben. Of, bedriegen, Dat is, onderstaen soudt te bedriegen, als denckende dat de Heylige Geest sulcks niet en wiste ende ons sulcks niet en soude openbaren.

4

⁶ Soo het gebleven ware, en ⁷ bleef het niet uwe? ende verkocht zijnde, ⁸ en was het niet in uwe macht? Wat is het dat ghy dese daet in uw’ herte hebt ⁹ voorgenomen? Ghy en hebt den menschen ¹⁰ niet gelogen, maer ¹¹ Gode.

6 Gr. blijvende, namelick, onverkocht.

7 D. en stont het niet in u believen het selve voor u te behouden, sonder genootsaeckt te zijn om te verkoopen?

8 Namelick, om met het gelt te doen wat u goet docht: het selve voor u te behouden, ofte hier te brengen. Waer uyt blijckt dat dese gemeynschap der goederen niet en was ten aensien van den eygendom, maer ten aensien van het gebruyck, in tijt van noot. Siet Actor. 2. vers 42.

9 Gr. gestelt, ofte, geset.

10 D. niet soo seer, ofte niet alleen gelijck ghy meyndet.

11 Namelick, dewijle ghy den Heyligen Geest gelogen hebt, vers 3. die met den Vader ende Soon de waerachtige Godt is. Siet 1.Corinth. cap. 3. vers 16. vergeleken met 1.Cor. cap. 6. vers 19.

5

Ende Ananias dese woorden hoorende viel neder, ende ¹² gaf den geest. Ende daer quam groote vreese over alle die dit hoorden.

12 Gr. gaf den adem uyt. Petrus heeft de geveynstheyt van desen mensche, tot waerschouwinge van alle andere geveynsde, aldus met eene haestige doot gestraft, door een bysonder ingeven Godts, ende door een extra-ordinarise kracht, met welcke de Apostelen voorsien waren. Siet dergelijcke Actor. 13.11. ’t welck dan niet en moeten noch mogen navolgen, die sulck ingeven ende macht niet en hebben.

6

Ende ¹³ de jongelingen opstaende ¹⁴ schickten hem toe, ende droegen [hem] uyt, ende begroeven [hem.]

13 Namelick, die daer in de vergaderinge waren.

14 Namelick, met uyttreckinge der kleederen, inwindinge in grafdoecken, ende andersins, om hem te begraven. Ofte, namen hem wech.

7

Ende het was ontrent ¹⁵ drie uren daer na, dat oock sijn wijf daer ¹⁶ in quam, niet wetende watter ¹⁷ geschiet was:

15 Gr. een tusschenstant van ontrent drie uren.

16 Namelick, in de plaetse daer de Apostelen met de gemeynte vergadert waren, Actor. 2.46.

17 Nam. aen haren man.

8

Ende Petrus ¹⁸ antwoordde haer, Seght my, hebt ghylieden het lant voor ¹⁹ soo veel verkocht? Ende sy seyde, Ia, voor soo veel.

18 Dat is, sprack haer aen ende seyde. Hebr.

19 Petrus heeft sonder twijfel den prijs uytgedruckt, dien hy van den man verstaen hadde.

9

Ende Petrus seyde tot haer, Wat is het dat ghy onder u hebt over een gestemt ²⁰ te versoecken den Geest des Heeren? Siet de voeten der gene die uwen man begraven hebben zijn voor de deure, ende sullen u ²¹ uytdragen.

20 Dat is, tegen u gemoedt te doen dingen die Godt verboden heeft, gelijck of ghy soudt willen beproeven, of Godts Geest oock rechtveerdigh ende alwetende zy.

21 Namel. na dat ghy terstont oock sult doot neder gevallen zijn.

10

Ende sy viel terstont neder voor sijne voeten, ende gaf den geest. Ende de jongelingen ingekomen zijnde vondense doot, ende droegen[se] uyt, ende begroeven[se] by haren man.

11

Ende daer quam groote vreese over de geheele gemeynte, ende over alle die dit hoorden.

12

^a Ende ²² door de handen der Apostelen geschiedden vele teeckenen ende wonderen onder het volck: Ende sy waren alle eendrachtelick in het ²³ voorhof Salomons.

a Marc. 16. vers 17. Actor. 2.43.

22 Dat is, door den dienst der Apostelen. Want deselve waren maer dienaers ende instrumenten: de kracht quam van den Heere, Actor. 3. vers 12. ende 4.30. ende 7.35.

23 Siet van desen voorhof, 1.Reg. 6.3. Ioan. 10.23. Actor. 3.11.

13

Ende van ²⁴ de andere en durfde niemant sich by haer voegen: maer het volck ²⁵ hieldse in groot-achtinge.

24 Namelick, die van eenigh aensien waren, ende haer noch tot de gemeynte niet en hadden begeven.

25 Gr. maecktense groot, Luce cap.1. vers 46. 2.Corinth. 10.15.

14

Ende daer wierdender ²⁶ meer ende meer toegedaen, die den Heere geloofden, menighten beyde van mannen ende van vrouwen.

26 Ofte, des te meer, Namelick, niet tegenstaende dese straffe aen Anania ende sijne huysvrouwe geschiet was. Ofte, boven de voorgaende menighte, Actor. 2.47. ende 4.4.

15

Alsoo dat sy de krancke uytdroegen [kolom] ²⁷ op de straten, ende leyden op bedden ende beddekens, op dat als Petrus ²⁸ quam, oock maer de schaduwe yemant van haer ²⁹ beschaduwen mochte.

27 Ofte, van straten tot straten, Dat is, doorgaens op de straten.

28 D. daer voorby gingh.

29 Namelick, om daer door genesen te worden, Ioan. 14. vers 12.

16

Ende oock de menighte uyt de omliggende steden quam gesamentlick te Ierusalem, brengende krancke, ^b ende die van onreyne geesten ³⁰ gequelt waren: welcke alle genesen wierden.

b Marc. 16.17. Actor. 8.7. ende 16.18. ende 19.12.

30 Siet dergelijck Luce 6.18.

17

Ende de Hoogepriester stont op, ende alle die met hem waren (welcke was ³¹ de secte ³² der Sadduceen) ende wierden vervult met ³³ nijdigheyt.

31 Gr. Hairesis: door welck woort beteeckent wort een wijse van Godtsdienst, die yemant voor hemselven verkoren heeft ende volght, Actor. 26.5. ende 28.22. ende schijnt dit woort in den beginne soo wel ten goede als ten quade genomen geweest te zijn: maer daer na is het altijt ten quade genomen, voor eenen valschen Godtsdienst, waer van komt het woort heresie ende heretijck, Dat is, ketterije ende ketter.

32 Siet van deselve Matth. 3. vers 7. ende cap. 22. vers 23. Actor. 23.8.

33 Ofte, yver, namelick, eenen verkeerden yver voor de wet, Rom. 10.2.

18

Ende sloegen hare handen aen de Apostelen, ende settedense in de gemeyne gevangenisse.

19

^c Maer de Engel des Heeren ³⁴ opende des nachts de deuren der gevangenisse, ende leyddese uyt, ende seyde,

c Actor. 12.7. ende 16.26.

34 Verstaet, ende slootse daer na wederom toe, vers 23.

20

Gaet henen, ende ³⁵ staet, ende spreeckt in den tempel tot het volck ³⁶ alle de woorden deses levens.

35 Dat is, vertoont u daer openbaerlick ende vrymoedelick.

36 Ofte, alle dese woorden des levens, Dat is, dese Euangelische leere, waer door den menschen aengewesen wort de rechte wegh, om tot het eeuwige leven te komen, Ioan. 6.68.

21

Als sy nu [dit] gehoort hadden, gingen sy tegen den morgenstont in den tempel, ende leerden. Maer de Hoogepriester, ende die met hem waren, gekomen zijnde riepen ³⁷ den Raet te samen, ende alle ³⁸ de Oudtste der kinderen Israëls, ende sonden na den kercker, om haer te halen.

37 Gr. Synedrion. siet daer van Matth. cap. 5. vers 22.

38 Ofte, vergaderinge der oude van de kinderen Israëls.

22

Doch als de dienaers daer quamen, en vonden sy haer in de gevangenisse niet, maer keerden wederom, ende boodtschapten [dit,]

23

Seggende, Wy vonden wel den kercker ³⁹ met alle versekertheyt toegesloten, ende de wachters buyten staende voor de deuren, maer als wy [die] geopent hadden, en vonden wy niemant daer binnen.

39 Gr. in alle sekerheyt.

24

Doe nu ⁴⁰ de [Hooge-]priester, ende de Hooftman des tempels, ende de Overpriesters dese woorden hoorden, wierden sy twijfelmoedigh over haer, wat doch dit worden soude.

40 Gr. de Priester, waer door de Hoogepriester verstaen wort, alsoo die het hooft was van desen Raet, vers 27. Siet dergelijck 2.Chron. cap. 24. vers 2.

25

Ende daer quam een, ende boodschapte haer, seggende, Siet, de mannen die ghy in de gevangenisse gesett hebt, staen in den tempel, ende leeren het volck.

26

Doe gingh de Hooftman henen, met de dienaeren, ende brachtse, [doch] niet met gewelt. ( ^d want sy vreesden het volck, op dat sy niet gesteenight en wierden.)

d Matth. 21.26. Actor. 4.21.

27

Ende als sy haer gebracht hadden, stelden syse ⁴¹ voor den Raet: ende de Hoogepriester vraeghde haer, ende seyde,

41 Gr. in.

28

^e Hebben wy u niet ⁴² ernstelick aengeseght, dat ghy ⁴³ in desen name niet en soudet leeren? ende siet, ghy hebt met dese uwe leere Ierusalem vervult, ende ghy wilt ⁴⁴ het bloet deses menschen over ons brengen.

e Actor. 4.18.

42 Gr. met aensegginge aengeseght. Hebr.

43 D. van desen Iesu. siet Actor. 4.18.

44 D. de straffe van het bloet dat wy vergoten hebben, desen Iesum doodende, als of wy sijn bloet onschuldelick vergoten souden hebben. Siet Matth. c. 27. versen 24, 25.

29

Maer Petrus ende de Apostelen antwoordden, ende seyden, ^f Men moet Gode meer gehoorsaem zijn dan den menschen.

f Actor. 4.19.

30

^g De Godt onser vaderen heeft Iesum ⁴⁵ opgeweckt, welcken ghy omgebracht hebt, ^h hangende [hem] aen het hout.

g Actor. 3.15.

45 Namelick, uyt den dooden. Of, gestelt ende gesonden tot eenen Salighmaker, Actor. 13.23.

h Deuter. 21.23. Actor. 10.39. ende 13.29. 1.Petr. 2.24.

31

Desen heeft Godt door sijne rechter [hant] ⁱ verhooght ⁴⁶ [tot] eenen Vorst ende Salighmaker, om ⁴⁷ Israël te geven bekeeringe ende vergevinge der sonden.

i Actor. 2.33. ende 3.15. Philip. 2.9.

46 Ofte, zijnde een Vorst ende Salighmaker.

47 D. de ware Israëliten, Rom. 9.6. Galat. 6.16.

32

Ende wy zijn ^k sijne getuygen ⁴⁸ van dese woorden: ende oock ⁴⁹ de Heylige Geest, welcken Godt ^l gegeven heeft den genen die hem gehoorsaem zijn.

k Ioan. 15.27.

48 D. van dese saken. Hebr. Luce 1.37. Actor. 10.37.

49 D. de krachtige werckinge des Heyligen Geests in de herten der menschen, tot hare bekeeringe, mitsgaders dese sichtbare gaven des selven.

l Actor. 2.4.

33

Als sy nu [dit] hoorden ⁵⁰ berstede haer [het herte,] ende hielden raet om haer te dooden.

50 Gr. sy wierden als in tween gesneden ofte gezaeght: Namel. in ’t herte van boosheyt ende toorne. siet. Actor. 7.54.

34

Maer een seker Pharizeus stont op

[fol. 59v]

in den Raet, met name ⁵¹ Gamaliël, een Leeraer der wet, in weerde gehouden by al het volck, ende geboodt dat men de Apostelen ⁵² een weynigh soude doen buyten [staen.]

51 Dese meynt men den selven te zijn, aen wiens voeten d’Apostel Paulus in de wet onderwesen is geweest, Act. 22.3.

52 Gr. eenen korten, Namel. tijt.

35

Ende seyde tot haer, Ghy Israëlitische mannen, siet voor u wat ghy doen sult, aengaende dese menschen.

36

^m Want ⁵³ voor dese dagen stont ⁵⁴ Theudas op, seggende dat hy ⁵⁵ wat was, dien een getal van ontrent vier hondert mannen ⁵⁶ aenhingh: welcke is omgebracht, ende alle die hem gehoor gaven zijn verstroyt, ende tot niet geworden.

m Actor. 21.38.

53 Dat is, voor desen tijt: Want het was al eenige jaren geleden.

54 De historyschrijver Iosephus Antiq. lib. 20. cap. 2. maeckt mentie van eenen oproerigen Theudas, die hem opgeworpen heeft als Cuspius Fadus Stadthouder over Iudea was onder den Keyser Claudius, maer sulcks is na desen tijt geschiet ende na de doot van Herodes Agrippa. Soo dat Gamaliël hier dan spreeckt van eenen anderen Theudas, die ten tijden des Keysers Augusti ofte Tiberij geweest is.

55 D. wat groots, gelijck Actor. 8.9.

56 Gr. aenkleefde.

37

⁵⁷ Na hem stont op ⁵⁸ Iudas Galileus, ⁵⁹ in de dagen ⁶⁰ der beschrijvinge, ende maeckte veel volcks afvalligh achter hem: ende dese is oock vergaen, ende alle die hem gehoor gaven, zijn verstroyt geworden.

57 Dat is, na desen Theudas.

58 Dese wort anders genaemt Iudas Gaulonites, die het volck oproerigh maeckte, als Archelaus afgeset ende gebannen zijnde, de Romeynen het lant van Iudea tot een provincie maeckten, ende door hare Stadthouders voortaen lieten regeeren, ende tot dien eynde het lant lieten beschrijven. Siet Ioseph. lib. 18. cap. 1. ende lib. 20. cap. 3. Iosephus maeckt noch mentie van eenen anderen oproerigen Iudas, den sone van den moordenaer Ezechias, die voor desen oproer verweckte als Archelaus na Roomen was gereyst, om in sijns vaders Herodis plaetse gestelt te worden, Antiq. lib. 17. cap. 12. ende de bell. Iud. lib. 2. cap. 2.

59 Dat is, ten tijde.

60 Dese beschrijvinge en is niet deselve daer van gesproken wort Luce 2. versen 1, 2. want die geschiedde sonder oproer: ende wort de eerste genaemt ten aensien van dese tweede, die daer na gedaen is over Iudea, ende met oproer gemenght: welcken dese Iudas verweckte, Iosephus Antiq. lib. 18. cap. 1.

38

Ende nu segge ick u-lieden, ⁶¹ houdt af van dese menschen, ende laetse [gaen,] ⁿ want indien ⁶² desen raet, ofte dit werck ⁶³ uyt menschen is, soo sal het ⁶⁴ gebroken worden.

61 Namelick, dat ghy haer geen quaet meer en doet.

n Proverb. cap. 21. vers 30. Iesa. 8.10. Matth. 15.13.

62 Dat is, dit onderstaen ofte bedrijf der Apostelen.

63 D. van menschen ende uyt menschelicke autoriteyt aengenomen, Matth. 21.25.

64 Gr. ontbonden.

39

Maer indien het ⁶⁵ uyt Godt is, soo en kondt ghy dat niet ⁶⁶ breken, op dat ghy niet ⁶⁷ misschien gevonden en wort oock ^o tegen Godt te strijden.

65 Dat is, uyt Godtlicke autoriteyt ende bevel aengestelt.

66 Gr. ontbinden.

67 Ofte, t’eeniger tijt.

o Actor. 9.5. ende 23.9.

40

Ende sy ⁶⁸ gaven hem gehoor: ende als sy de Apostelen tot haer geroepen hadden ⁶⁹ geesselden sy [deselve,] ende geboden [haer] datse niet en souden spreken ⁷⁰ in den name Iesu: ende lietense gaen.

68 Dat is, sy lieten haer bewegen ende overreden datse sijnen raet volghden.

69 Gr. sloegen, Namelick, met roeden ofte geesselen. Dit was haer van Christo voorseght, Matth. 10.17. ende 23.34. het selve is oock aen Paulus gedaen, 2.Cor. 11.24.

70 Siet Actor. 4.18.

41

Sy dan gingen henen van het aengesicht des Raets, ^p verblijdt zijnde dat sy waren ⁷¹ weerdigh geacht geweest ⁷² om sijns naems wille smaetheyt te lijden.

p Matth. 5.12.

71 Namelick, van Godt, die haer uyt genade dese eere ende weerdigheyt gegeven hadde, Philip. cap. 1. vers 29.

72 Dat is, om de sake ende leere Christi.

42

Ende sy en hielden niet op alle dage in den tempel, ende ⁷³ by de huysen te leeren, ende Iesum Christum te verkondigen.

73 Ofte, van huys tot huys. Siet Actor. cap. 2. vers 46. ende cap. 20. vers 20.