Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 Petrus gaende op na den tempel, met Ioanne, geneest eenen kreupel geborenen. 9 waer over het volck verwondert zijnde toeloopt. 12 welck Petrus onderrecht, dat dit werck niet door sijne, maer door Iesu Christi kracht geschiet was. 14 dien sy gedoot hadden, ende die van den dooden was opgestaen. 17 Troost haer, ende vermaentse tot bekeeringe. 20 op datse door hem, die nu in den hemel is, ende van daer weder komen sal. 22 na ’t getuygenisse Mosis, 24 ende aller Propheten, 25 den zegen Abrahams ontfangen souden.

1

PEtrus nu ende Ioannes gingen te samen op na den tempel, ontrent ¹ de ure des gebedts, zijnde ² de negende [ure:]

1 Namel. op welcke, beneffens de gebeden, oock het dagelicks avont-offer opgeoffert wiert. Siet Exod. 29.38, 39.

2 Namel. na den opgangh der sonne, te weten, als die ure nu ge-eyndight was: over een komende met onse derde ure na den middagh. Siet Actor. 2.15. Ioan. 11.9.

[fol. 58r]

2

^a Ende een seker ³ man, die kreupel was van sijns moeders lijve, wiert gedragen: welcken sy dagelicks setteden aen de deure des tempels, genaemt ⁴ de Schoone, ^b om een ⁵ aelmoesse te begeeren, van de gene die in den tempel gingen.

a Actor. 14.8.

3 Namelick, van over de veertigh jaren, Actor. 4.22.

4 Dese was een van de poorten des voorhofs, ende soo het schijnt, de groote poorte die tegen het Oosten stont, alsoo genaemt om hare schoonheyt ende kostelickheyt. Siet Ioseph. Antiq. lib. 15. cap. 14.

b Ioan 9.8.

5 De arme te laten bedelen was van Godt verboden onder sijn volck, Deut. cap. 15. vers 4. soo dat dit oock een teecken was dat doe onder de Ioden de wetten Godts seer vervallen waren.

3

Welcke Petrum ende Ioannem siende, als sy in den tempel souden ingaen, badt dat hy een aelmoesse mochte ontfangen.

4

Ende Petrus sterck op hem siende, met Ioanne, seyde, Siet op ons.

5

Ende hy hieldt [de oogen] op haer, verwachtende dat hy ⁶ yet van haer soude ontfangen.

6 Dat is, eenige aelmoesse.

6

Ende Petrus seyde, Silver ende gout en hebbe ick niet: maer ’t gene ick hebbe dat geve ick u, ^{c 7} In den name Iesu Christi ⁸ des Nazareners, staet op ende wandelt.

c Actor. 4.10.

7 D. door Christi bevel ende kracht: ofte, vertrouwende op de beloften ende kracht Christi.

8 Siet Matth. 2. vers 23.

7

Ende hem grijpende by de rechter hant, rechtede [hem] op, ende terstont wierden sijne ⁹ voeten ende enckelen vast.

9 Gr. baseis, dat is, fondamenten. Want de voeten zijn als het fondament waer op het lichaem rust, staet, ende gedragen wort.

8

Ende hy ¹⁰ opspringende stont ende wandelde, ende gingh met haer in den tempel, wandelende ende springende, ende lovende Godt.

10 D. niet alleen opstaende, maer tot een teecken van volkomene genesinge ende van blijdtschap opspringende. Siet Iesa. 35.6. ende Actor. 14.10.

9

Ende alle het volck sagh hem wandelen ende Godt loven.

10

Ende sy kenden hem dat hy die was, die om een aelmoesse geseten hadde aen de Schoone poorte des tempels: ende sy wierden vervult met verbaestheyt ende ontsettinge, over het gene dat hem geschiet was.

11

Ende als de kreupele, die gesont gemaeckt was, [aen] Petrum ende Ioannem ¹¹ vast hieldt, liep alle het volck gesamentlick tot haer in het voorhof, het welck ¹² Salomons [voorhof] genaemt wort, verbaest zijnde.

11 D. hem vast ontrent haer hieldt, sonder van haer te wijcken.

12 Dat is, die eerst van Salomon om den tempel getimmert was, ende daer na, met den tempel verwoest zijnde, wederom op deselve plaetse opgebouwt was, ende daerom den name Salomons hadde behouden. siet 1.Reg. cap. 6. vers 3. Ioan. c. 10. vers 23. Actor. 5.12.

12

Ende Petrus [dat] siende ¹³ antwoordde tot het volck, Ghy Israëlitische mannen, wat verwondert ghy u over dit? ofte wat siet ghy [soo] sterck op ons, als of wy door onse eygene kracht ofte ¹⁴ Godtsaligheyt desen hadden doen wandelen?

13 D. sprack.

14 Namelick, als of wy door deselve dit souden verdient hebben.

13

¹⁵ De Godt Abrahams, ende Isaacs, ende Iacobs, de Godt onser vaderen, heeft sijn ¹⁶ kint Iesum ¹⁷ verheerlickt, welcken ghy overgelevert hebt, ende hebt hem ¹⁸ verloochent ^d voor het aengesicht Pilati, als hy oordeelde dat men [hem] soude los laten.

15 Dat is, de ware Godt, die hem aen dese Patriarchen ende voorvaders geopenbaert, met haer ende hare nakomelingen een verbont gemaeckt heeft, ende die van haer is gekent ende gedient geweest. siet Act. 5.30. Philip. 2.9.

16 Ofte, knecht, dienaer. Siet Iesa. cap. 53. vers 11. ende hier vers 26. ende Actor. 4.27.

17 Namelick, hem van den dooden opgeweckt, ende in den hemel tot de hooghste eere opgenomen hebbende, ende door onsen dienst dusdanige mirakelen doende.

18 Namel. dat hy uwe Koningh was, Ioan. 19.15.

d Matth. 27.20. Marc. 15.11. Luce 23.18. Ioan. 18.40.

14

Maer ghy hebt ¹⁹ den heyligen ende rechtveerdigen verloochent, ende hebt begeert dat u ²⁰ een man, die een dootslager was, soude geschoncken worden:

19 Siet Actor. 2.27.

20 Namelick, Barabbas. Siet Marc. 15.7.

15

Ende ²¹ den Vorst des levens hebt ghy gedoodet, welcken Godt opgeweckt heeft uyt den dooden: ^{e 22} waer van wy getuygen zijn.

21 Dat is, die den eenigen leydtsman is om de menschen door sijn verdiensten ende krachtige werckingen tot het eeuwige leven te brengen. Siet Actor. 4.12.

e Actor. 1.8. ende 2.32.

22 Dat is, van welcke sake, ofte, van welcken Christus.

16

Ende door het geloove ²³ in sijnen name heeft ²⁴ sijnen naem desen ²⁵ gesterckt, dien ghy siet ende kent: ende het geloove dat ²⁶ door hem is, heeft hem dese ²⁷ volmaeckte gesontheyt gegeven, in uwer aller tegenwoordigheyt.

23 Gr. sijns naems, Dat is, dewijle hy in den name Christi gelooft heeft, gelijck in het volgende verklaert wort. Siet Marc. 11.22. Rom. 3.22.

24 Dat is, dese Iesus Christus selve, in wiens name ende door wiens kracht dit mirakel geschiet is.

25 Dat is, sijne voeten vast gemaeckt, dat hy nu op deselve staen ende gaen kan.

26 Ofte, in hem.

27 Namelick, van alle sijne leden, die hy nu ten vollen kan gebruycken.

17

Ende nu, broeders, ick weet dat ghy het door ²⁸ onwetenheyt gedaen hebt, gelijck als oock uwe ²⁹ Overste:

28 Dit seght hy om haer te troosten met de hope van vergevinge, alsoose niet in den Heyligen Geest gesondight en hadden. Siet Luce 23.34. Ioan. 16.3. 1.Cor. 2.8. 1.Tim. 1.13.

29 Dit moet verstaen worden van sommige der selve, van welcke d’Apostel spreeckt 1.Cor. 2.8. want van sommige getuyght Christus datse in den Heyligen Geest gesondight hebben, Matth. 12.30, 31, 32.

18

Maer Godt heeft alsoo vervult, het gene hy ^f door den mont aller sijner Prophe-[kolom]ten te voren verkondight hadde, dat de Christus lijden soude.

f Luce 24.27. Iesa. 50.6. ende 53.5.

19

^g Betert u dan, ende bekeert u, op dat uwe sonden mogen uytgewischt worden: wanneer de tijden ³⁰ der verkoelinge sullen gekomen zijn, van het aengesicht des Heeren,

g Actor 2.38.

30 D. der verquickinge der geloovige, die de hitte der vervolgingen in dese werelt onderworpen zijn, Psalm 66.12. Iesa. c. 28. vers 12. Ierem. 6.16.

20

Ende hy ³¹ gesonden sal hebben Iesum Christum, die u ³² te voren gepredickt is:

31 Namel. voor de tweede reyse, ofte in sijne tweede toekomste ten oordeel.

32 Anders, te voren bestelt, geschickt, geordineert.

21

Welcken de hemel moet ³³ ontfangen ³⁴ tot de tijden der weder-oprechtinge aller dingen, die Godt gesproken heeft door den mont aller sijner heylige Propheten ³⁵ van [alle] eeuwe.

33 D. ontfangen hebbende, behouden.

34 D. tot den dagh des algemeynen oordeels, op welcke alle dingen, die nu om der sonden wille de ydelheyt onderworpen zijn, weder te rechte sullen gebracht ende herstelt worden, Rom. cap. 8. vers 20. 2.Petr. 3.13. ofte tot dat alles volkomelick sal vervult zijn, dat door de Propheten is voorseght geweest.

35 D. eertijts, in voortijden: of, van het begin der eeuwen, Ioan. cap. 9. vers 32. Onder dese is oock geweest Enoch, Iude vers 14.

22

Want Moses heeft tot de vaderen geseght, ^h De Heere uwe Godt sal u ³⁶ eenen Propheet verwecken uyt uwe broederen ³⁷ gelijck my: dien sult ghy hooren, ³⁸ in alles wat hy tot u spreken sal.

h Deuter. cap. 18. versen 15, 18, 19. Ioan. 1.46. Actor. 7.37.

36 D. een uytnemend Leeraer op een bysondere wijse van Godt gesonden.

37 D. my gelijck zijnde na de menschelicke natuere, ende in uytnementheyt van bysondere sendinge, getrouwheyt, ende mirakelen: doch hem in velen oock te boven gaende. Siet Deut. 18.15. Hebr. 3.2, 3, 4, 5.

38 Ofte, na alles.

23

Ende het sal geschieden, dat alle ziele die desen Propheet niet en sal gehoort hebben, ³⁹ uytgeroeyt sal worden uyt den volcke.

39 Ofte, verdelght, vernielt: Moses seght Deuter. 18. vers 19. van dien wil ick het eysschen: D. ick sal hem straffen, namelick als hier verklaert wort, met uytroeyinge uyt mijn volck, Hebr. cap. 2. versen 2, 3.

24

Ende oock alle de Propheten ⁴⁰ van Samuel aen, ende die daer na [gevolght zijn,] soo vele als’er hebben gesproken, die hebben oock dese dagen te voren verkondight.

40 Hoewel voor Samuels tijden na Mosem oock eenige Propheten geweest zijn, soo wil nochtans Petrus dat men voornamelick sal sien op Samuel ende de Propheten die na hem geweest zijn, ten tijde der Koningen ende daer na, alsoo deselve klaerder van Christo hebben gepropheteert, Actor. cap. 10. vers 43.

25

Ghylieden zijt ⁴¹ kinderen der Propheten, ende des ⁴² verbonts, ’t welck Godt ⁴³ met onse vaderen opgerecht heeft, seggende tot Abraham, ⁱ Ende in uwen zade sullen alle ⁴⁴ geslachten der aerde gezegent worden.

41 Dat is, afkomstigh van de Propheten: ofte, dien de Propheten voornamelick zijn gesonden geweest.

42 Ofte, Testaments. Siet Genes. 17.7. Rom. 9.4.

43 Ofte, tot onse vaderen.

i Genes. 22.18. Galat. 3.8.

44 Dat is, volcken. Waer van siet nader verklaringe Galat. cap. 3. vers 8. Genes. cap. 22. vers 18.

26

Godt ⁴⁵ opgeweckt hebbende sijn ⁴⁶ kint Iesum, heeft den selven eerst ⁴⁷ tot u gesonden, dat hy u-lieden ⁴⁸ zegenen soude ⁴⁹ daer in dat hy een yegelick [van u] afkeere van uwe boosheden.

45 Namel. uyt den dooden: ofte verweckt, dat is, in de werelt gesonden, Actor. 13. versen 22, 23.

46 Ofte, knecht, dienaer. Siet vers 13.

47 Namel. Ioden, ende burgers van Ierusalem, Actor. cap. 13. vers 46.

48 Namelick, met genade in dit leven, ende met heerlickheyt in het toekomende.

49 Ofte, daer in dat een yegelick van u hem afkeere van sijne boosheden. Doch het eerste komt beter over een met het woort zegenen, gelijck oock met dergelijcke plaetse Actor. 5.31.