Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

1 Christus maeckt ende doopt in Iudea meer discipelen als Ioannes. 3 Vertreckt van daer door Samarien na Galileen, ende onder wegen moede zijnde rust hy by een fonteyne. 7 Begeert drincken van een Samaritaensche vrouwe, met welcke hy spreeckt van ’t ware levende water. 16 Verklaert dat hy van haer voorgaende leven kennisse hadde, waer uyt sy besluyt, dat hy een Propheet is. 20 ende wort van hem onderwesen van de ware aenbiddinge. 26 ende dat hy de Messias is, die komen soude. 28 ’t welck sy den inwoonderen van hare stadt boodtschapt, die tot hem uytkomen. 31 Hy verklaert sijnen discipelen welck sijne voornaemste spijse is, ende dat nu de rechte tijt des geestelicken oogsts voor handen is. 39 Vele van de Samaritanen gelooven door der vrouwen ende voornamelick door sijn woort in hem. 43 Komt wederom in Galileen tot Cana, alwaer hy geneest den sone van een Koninghs dienaer.

1

ALs dan ¹ de Heere verstondt, dat de Pharizeen gehoort hadden, dat Iesus ^{a 2} meer discipelen maeckte ende doopte dan Ioannes:

1 Namel. Iesus.

a Ioan. 3.26.

2 Ende over sulcks vreesden dat sy haer aensien by het volck meer souden verliesen door hem, als geschiet was door Ioannem: ende dat sy daer over met nijdigheyt ende haet tegen hem soo langer soo meer ontsteecken wierden, Ioan. 11. vers 48.

2

(Hoewel Iesus selve niet en doopte, maer sijne discipelen.)

3

Soo ³ verliet hy Iudeam, ende gingh ⁴ wederom henen na Galileen.

3 Namel. om hare lagen ende gewelt te ontgaen, alsoo sijn ure noch niet gekomen en was, Ioan. 7.30.

4 Waer uyt hy te voren na Ierusalem was vertrocken, Cap. 2. vers 12.

4

Ende hy moest ⁵ door Samarien gaen.

5 Overmits de gereedtste wegh om van Iudea na Galileen te reysen, door het lant van Samarien lagh, Luce cap. 9. versen 51, 52. ende 17.11.

5

Hy quam dan in een stadt van Samarien, genaemt Sichar, na by ^b het stuck lants, het welck Iacob sijnen sone Ioseph ⁶ gaf.

b Genes. 33.19. ende 48.22. Iosu. 24.32.

6 Namel. by Testamente. siet Gen. cap. 48. vers 22. op welck stuck lants oock Iosephs beenderen begraven zijn, Iosu. 24.32.

6

Ende aldaer was ⁷ de fonteyne Iacobs. Iesus dan vermoeyt zijnde van de reyse, sat alsoo neder neven de fonteyne. Het was ontrent de ⁸ seste ure:

7 Dit is een fonteyne geweest in dat selve stuck lants, ofte een put die Iacob heeft doen graven, gelijck sijne voorvaders.

8 D. ontrent de middagh, als de sonne op het heetste is. Siet Ioan. 11.9.

7

Daer quam een vrouwe ⁹ uyt Samarien om water te putten. Iesus seyde tot haer, Geeft my te drincken.

9 D. zijnde uyt het lant van Samarien, ende komende uyt Sichar, welck stedeken in het lant van Samarien lagh, vers 5. anders oock genaemt Sichem, Genes. cap. 33. vers19.

8

(Want sijne discipelen waren henen gegaen in de stadt op dat sy souden spijse koopen.)

9

Soo seyde dan de Samaritaensche vrouwe tot hem, Hoe begeert ghy, die een Iode zijt, van my drincken, die ick een Samaritaensche vrouwe ben? ^{c 10} Want de Ioden en houden geen gemeynschap met de Samaritanen,

c Luce 9.52, 53. Ioan. 8. vers 48.

10 De oorsake hier van siet op de aenteeckeninge Luce 9.53.

10

Iesus antwoordde ende seyde tot

[fol. 44v]

haer, Indien ghy ¹¹ de gave Godts kendet, ende wie hy is, die tot u seght, Geeft my drincken, soo soudt ghy van hem hebben begeert, ende hy soude u ¹² levende water gegeven hebben.

11 Dat is, my, die den menschen tot een salighmaker van Godt gegeven ben, Rom. 8.32.

12 Dat is, levendighmakende, waer mede by gelijckenisse verstaen wort de gave des Heyligen Geests, door welcke wy wedergeboren ende verquickt worden ten eeuwigen leven. In sulcker voegen, dat hoewel wy somtijts wel dorsten na troost in sware vallen ende aenvechtingen, evenwel nochtans door dese genade des Heyligen Geests alsoo wederom verquickt en gesterckt worden, dat wy nimmermeer in wanhope en vervallen, noch verloren gaen. siet Iesa. c. 12. vers 3. Ioan. 6. vers 35. ende c. 7. versen 38, 39.

11

De vrouwe seyde tot hem, Heere ghy en hebt niet om mede te putten, ende de put is diep, van waer hebt ghy dan ^d het levende water?

d Ierem. 2.13.

12

Zijt ghy meerder dan onse ¹³ vader Iacob, die ons den put gegeven heeft? ende hy selve heeft daer uyt gedroncken, ende sijne ¹⁴ kinderen, ende sijn vee.

13 De Samaritanen roemden datse afkomstigh waren van Iacob door Ioseph, hoewel sy meest alle uyt de Heydenen waren, die uyt Assyrien daer waren gebracht. siet 2.Reg. cap. 17. ende Ioseph. Antiq. lib. 9.

14 Gr. sonen.

13

Iesus antwoordde ende seyde tot haer, ^e Een yeder die van dit water drinckt, sal wederom dorsten:

e Ioan. 6.58.

14

^f Maer soo wie gedroncken sal hebben van het water dat ick hem geven sal, dien en sal in eeuwigheyt niet dorsten, ^g maer het water dat ick hem sal geven, sal in hem worden een fonteyne van water springende tot in het eeuwige leven.

f Ioan. 3.16. ende 6.27, 35, 54.

g Ioan. 7.38.

15

De vrouwe seyde tot hem, Heere, geeft my dat water, op dat my niet en dorste, ende ick hier niet en [moet] komen om te putten.

16

Iesus seyde tot haer, Gaet henen, roept uwen man, ende komt hier.

17

De vrouwe antwoordde ende seyde, Ick en hebbe ¹⁵ geenen man. Iesus seyde tot haer, Ghy hebt wel geseght, ick en hebbe geenen man.

15 Dat is, geen getrouwde man.

18

Want ghy hebt vijf mannen gehadt, ende dien ghy nu hebt, en is uwe man niet, dat hebt ghy met waerheyt geseght.

19

De vrouwe seyde tot hem, Heere, ^h ick sie dat ghy een Propheet zijt.

h Luce 7.16. ende 24.19. Ioan. 6.14.

20

Onse vaders hebben op desen ¹⁶ bergh aengebeden, ende ghylieden seght, dat ⁱ te Ierusalem de plaetse is daer men moet ¹⁷ aenbidden.

16 Namelick, den bergh Garizim, alwaer Manasse de broeder des Hoogenpriesters Iaddus, getrouwt hebbende, tegen de wet der Ioden, de dochter van eenen Samaritaenschen Oversten Sanaballath, (Siet Nehem. c. 6.) ende daer over verstooten zijnde, heeft hem tot de Samaritanen begeven, ende door toedoen sijns schoonvaders, eenen nieuwen tempel op dien bergh gebouwt, ende een scheuringe aengericht, ende is aldaer tot Hoogepriester gestelt. Waer door namaels tusschen de Ioden ende Samaritanen grooten twist is ontstaen, over de plaetse waer men behoorde aen te bidden. Siet 2.Mach. 6.2. Ioseph. Antiq. lib. 11. cap. 8.

i Deut. 12.5, 11. 1.Reg. 9.3. 2.Paral. 7.12.

17 Door aenbidden wort hier verstaen de geheele openbare ende uyterlicke Godtsdienst.

21

Iesus seyde tot haer, Vrouwe, gelooft my, de ure komt, wanneer dat ghylieden noch op desen bergh, noch te Ierusalem, den Vader ¹⁸ en sult aenbidden.

18 D. niet en sult gehouden zijn op die plaetsen meer als op andere aen te bidden, 1.Timoth. 2. vers 8.

22

^k Ghylieden aenbidt ¹⁹ dat ghy niet en weet, wy aenbidden dat wy weten: ^l want ²⁰ de saligheyt is uyt de Ioden:

k 2.Reg. 17.29.

19 Dat is, daer van ghy niet en zijt versekert, dat Godt aldaer wil gedient zijn, alsoo ghy daer van geen gebodt en hebt, gelijck wy Ioden hebben van den Godtsdienst in den tempel te Ierusalem te doen: gelijck oock niet, dat Godt op sulcke wijse wil gedient zijn, als ghy hem dient.

l Genes. cap. 12. vers 3. ende 18.18. ende 22.18. ende 26.4. Hebr. 7.14.

20 Dat is, de Salighmaker ende de salighmakende leere, Iesa. cap. 2. vers 3. Rom. cap. 9. vers 5.

23

Maer de ure komt, ende is nu, wanneer de ware aenbidders den Vader aenbidden sullen ²¹ in geest ende waerheyt: Want de Vader soeckt oock alsulcke, die hem [alsoo] aenbidden.

21 Dat is, niet gebonden zijnde aen sekere plaetse ofte uytwendige ceremonien, gelijck in ’t Oude Testament.

24

^m Godt is ²² een geest, ende die hem aenbidden, moeten [hem] aenbidden in geest ende waerheyt.

m 2.Cor. 3.17.

22 Dat is, een geestelick onsienlick wesen, ende wil daerom gedient worden met eenen dienst, die met sijne nature over een komt, dat is, die inwendigh ende geestlick is, voortkomende uyt een oprecht ende geloovigh herte, Rom. cap. 12. versen 1, 2.

25

De vrouwe seyde tot hem, Ick weet dat de ²³ Messias ²⁴ komt (die genaemt wort Christus) wanneer die sal gekomen zijn, soo sal hy ons ²⁵ alle dingen verkondigen.

23 Siet van dit woort Ioan. cap. 1. vers 42.

24 Dat is, haest komen sal.

25 Namelick, die tot den Godtsdienst ende ter saligheyt noodigh zijn.

26

Iesus seyde tot haer, ^{n 26} Ick ben ’t, die met u spreke.

n Ioan. 9.37.

26 Namelick, de Messias, daer ghy van seght dat hy komen sal.

27

Ende daer op quamen sijne discipelen, ende verwonderden haer dat hy met een vrouwe sprack: Nochtans en seyde niemant, Wat vraeght ghy? ofte, Wat spreeckt ghy met haer?

28

Soo verliet de vrouwe dan haer wa-[kolom]tervat, ende gingh henen in de ²⁷ stadt, ende seyde tot de ²⁸ lieden,

27 Namelick, Sichar, vers 5.

28 Gr. menschen, namelick van die stadt.

29

Komt siet een mensche, die my geseght heeft ²⁹ alles wat ick gedaen hebbe: Is dese niet de Christus?

29 Namelick, oock heymelicke ende verborgene saken.

30

³⁰ Sy dan gingen uyt der stadt, ende quamen tot hem.

30 Namel. de inwoonders van Sichar.

31

Ende ondertusschen baden hem de Discipelen seggende, Rabbi, ³¹ eet.

31 Namel. van dese spijse, die wy tot het middaghmael gekocht hebben.

32

Maer hy seyde tot haer, ³² Ick hebbe een spijse om te eten, die ghy niet en weet:

32 Dit wort verklaert vers 34.

33

Soo seyden dan de discipelen tegen malkanderen, Heeft hem yemant te eten gebracht?

34

Iesus seyde tot haer, Mijn spijse is, dat ick doe den wille des genen die my gesonden heeft, ende ³³ sijn werck ³⁴ volbrenge.

33 Namel. dat my de Vader opgeleght heeft, om het Euangelium te prediken, als de menschen tot my komen, gelijck de Samaritanen terstont doen souden.

34 Ofte, voleynde.

35

Seght ghylieden niet, Het zijn noch vier maenden, ende [dan] komt ³⁵ den oogst? Siet ick segge u, heft uwe oogen op, ende aenschouwt de landen: ^o want sy zijn alreede wit ³⁶ om te oogsten.

35 Namelick, den lichamelicken oogst, welcke begon in Iudea van Paesschen aen. Siet Lev. 23. versen 10, 15. Deut. 16. vers 9.

o Matth. 9.37. Luce 10.2.

36 Gr. tot den oogst. Dit moet verstaen worden van eenen geestelicken oogst, welcke hier waren de Samaritanen, die met menighte over de velden quamen, om Christum te hooren, en derhalven als rijp waren om geestelick geoogst, D. tot de gemeynte gebracht te worden.

36

Ende die maeyt ontfanght loon, ende vergadert vrucht ten eeuwigen leven, op dat hem te samen verblijde, beyde die zaeyt ende die maeyt.

37

Want hier in is die ³⁷ spreucke waerachtigh, Een ander is het die zaeyt, ende een ander die maeyt.

37 Gr. woort, ofte, reden.

38

Ick hebbe ³⁸ u uytgesonden om te maeijen het gene ghy niet bearbeyt en hebt: ³⁹ andere hebben het bearbeyt, ende ghy zijt tot haren arbeyt ingegaen.

38 Namel. Apostelen.

39 Namelick, de voorgaende Propheten, ende Ioannes de Dooper, welcke Christus hier voren by zaeijers vergelijckt, gelijck d’Apostelen by maeijers.

39

Ende vele der Samaritanen uyt die stadt geloofden in hem, om het woort der vrouwe die getuyghde, Hy heeft my geseght alles wat ick gedaen hebbe.

40

Als dan de Samaritanen tot hem gekomen waren, baden sy hem dat hy by haer bleve: ende hy bleef aldaer twee dagen.

41

Ende daer geloofdender veel meer ⁴⁰ om sijns woorts wille.

40 D. om dat sy hemselve nu gehoort, ende de kracht sijns woorts gevoelt hadden.

42

Ende seyden tot de vrouwe, Wy en gelooven niet meer om uwes seggens wille, ^p want wy selve hebben [hem] gehoort, ende weten dat dese waerlick is de Christus, de Salighmaker der werelt.

p Ioan. 17.8.

43

Ende na de twee dagen gingh hy van daer, ende gingh henen ⁴¹ na Galileen.

41 Namel. niet na Nazareth, maer na Cana, gelijck blijckt uyt het 46 vers.

44

Want Iesus heeft selve getuyght, ^q dat een Propheet in sijn eygen ⁴² vaderlant geen eere en heeft.

q Matth. 13.57. Marc. 6.4. Luce 4.24.

42 Hier wort reden gegeven waerom hy na Cana, ende andere steden van Galileen gingh ende niet na Nazareth. Siet Matth. 13.54, 57.

45

Als hy dan in Galileen quam, ⁴³ ontfingen hem de Galileers, gesien hebbende alle de dingen, die hy te Ierusalem ⁴⁴ op het feest gedaen hadde: want oock sy waren tot het feest gegaen.

43 D. namen sijne leere aen.

44 Namelick, van Paesschen.

46

Soo quam dan Iesus wederom ^r tot Cana in Galileen, daer hy het water wijn gemaeckt hadde. Ende daer was een seker ⁴⁵ Konincklick [hovelingh,] wiens sone kranck was te Capernaum.

r Ioan. 2.1, 11.

45 Gr. Konincklick, Namelick, Officier ofte Heere, in dienst, ofte uyt het hof des Koninghs Herodis, welcke sommige meynen dat Chusa soude geweest zijn, de Rentmeester Herodis, wiens huysvrouwe Ioanna, beneffens andre vrouwen, den Heere Christo dienden van hare goederen, Luce c. 8. vers 3. het welck oock het drie en vijftighste vers schijnt te bevestigen.

47

Dese gehoort hebbende dat Iesus uyt Iudea in Galileen quam, gingh tot hem, ende badt hem dat hy afquame, ende sijnen sone gesont maeckte: want hy ⁴⁶ lagh op sijn sterven.

46 Gr. hy soude sterven.

48

Iesus dan seyde tot hem, ^s Het en zy dat ghylieden teeckenen ende wonderen siet, soo en sult ghy niet gelooven.

s 1.Corinth. 1.22.

49

De Konincklicke [hovelingh] seyde tot hem, Heere komt af eer mijn kint sterft.

50

Iesus seyde tot hem, Gaet henen, uw’ sone ⁴⁷ leeft. Ende de mensche geloofde het woort, dat Iesus tot hem seyde: ende gingh henen.

47 D. is weder gesont geworden, ende van het sterven voor desen tijt bevrijt.

51

Ende als hy nu af gingh, quamen

[fol. 45r]

hem sijne dienstknechten te gemoete, ende boodtschapten, seggende, Uw’ kint leeft.

52

Soo vraeghde hy dan van haer de ure, in welcke het beter met hem geworden was: ende sy seyden tot hem, Gisteren te ⁴⁸ seven uren verliet hem de kortse.

48 Dat is, ontrent een ure na den middagh.

53

De vader bekende dan, dat het op deselve ure [was] in dewelcke Iesus tot hem geseght hadde, Uw’ sone leeft: Ende hy geloofde selve, ende sijn geheel huys.

54

Dit tweede teecken heeft Iesus wederom gedaen, als hy uyt Iudea in Galileen gekomen was.