| |
| |
| |
1 Christus spijsight met vijf brooden ende twee visschen vijf duysent mannen. 14 die hem daer over tot eenen Koningh willen maken, maer hy ontwijckt haer. 16 Wandelt in den nacht op de zee, ende komt tot sijne discipelen in het schip. 22 Wort van de schare gesocht, ende te Capernaum gevonden. 26 welcke hy vermaent te soecken de onverganckelicke spijse, die door het geloove te vinden is. 41 Waer over de Ioden murmureeren. 43 Welcken Christus antwoort, dat het geloove in hem van den Vader komt, ende leert dat sijn vleesch de ware spijse, ende sijn bloet de ware dranck is, die men eten ende drincken moet om het eeuwige leven te verkrijgen. 59 Aen welcke leere vele sijner discipelen te Capernaum haer stooten. 61 waerom Christus haer onderrecht van den rechten sin sijner woorden. 66 Vele sijner discipelen verlaten hem. 67 Petrus ende d’andere Apostelen bekennen dat hy de woorden des levens heeft, ende blijven by hem. 70 Doch Christus verklaert, dat een van haer een duyvel was. [kolom]
| |
1
NA desen vertrock Iesus 1 over de zee van Galilea, welcke is [de 2 zee] van Tiberias.
| |
2
Ende hem 3 volghde een groote schare, om dat sy sijne teeckenen sagen, die hy dede aen de krancke.
| |
3
Ende Iesus gingh op 4 den bergh, ende sat aldaer neder met sijne discipelen.
| |
4
Ende 5 het Pascha, a het feest der Ioden, was na by.
| |
5
b Iesus dan de oogen opheffende, ende siende dat een groote schare tot hem quam, seyde tot Philippum, 6 Van waer sullen wy brooden koopen op dat dese eten mogen?
| |
6
(Doch dit seyde hy hem beproevende: want hy 7 wist selve wat hy doen soude.)
| |
7
Philippus antwoordde hem, Voor twee hondert 8 penningen broot en is dese niet genoegh, op dat een yegelick van haer een weynigh neme.
| |
8
Een van sijne discipelen, [namelick] Andreas, de broeder Simonis Petri, seyde tot hem,
| |
9
Hier is een jonghsken, dat vijf gersten brooden heeft, ende twee 9 vischkens: maer c wat zijn dese onder soo vele?
| |
10
Ende Iesus seyde, Doet de menschen 10 neder sitten: ende daer was veel 11 gras in die plaetse. Soo saten dan de mannen neder, ontrent 12 vijf duysent in ’t getal.
| |
11
Ende Iesus nam de brooden, d ende 13 gedanckt hebbende deylde hyse den discipelen, ende de discipelen den genen die neder geseten waren: desgelijcks oock van de vischkens, soo vele 14 sy wilden.
| |
12
Ende als sy 15 verzadight waren seyde hy tot sijne discipelen, Vergadert de overgeschotene brocken, op datter niets verloren en ga.
| |
13
Sy vergaderdense dan, ende vulden twaelf korven met brocken van de vijf gersten brooden, welcke over geschoten waren den genen die gegeten hadden.
| |
14
De menschen dan gesien hebbende het teecken dat Iesus gedaen hadde, seyden, e Dese is waerlick 16 de Propheet, die in de werelt 17 komen soude.
| |
15
Iesus dan wetende dat sy soude komen, ende hem met gewelt nemen op dat sy hem 18 Koningh maeckten, 19 ontweeck wederom op den bergh, hy selve alleen.
| |
16
f Ende als het avont geworden was, gingen sijne discipelen af na de zee.
| |
17
Ende in het schip gegaen zijnde quamen sy 20 over de zee na Capernaum. Ende het was alreede 21 duyster geworden, ende Iesus en was tot haer niet gekomen.
| |
18
Ende de zee verhief haer, overmits daer een groote windt waeyde.
| |
19
Ende als sy ontrent vijf ende twintigh ofte dertigh 22 stadien 23 gevaren waren, sagen sy Iesum 24 wandelende op de zee, ende komende by het schip, ende sy wierden bevreest.
| |
20
Maer hy seyde tot haer, Ick ben het en zijt niet bevreest.
| |
21
25 Sy hebben dan hem gewillighlick in het schip genomen: ende terstont quam het schip aen ’t lant, daer sy na toe voeren.
| |
22
Des anderen daeghs de schare, die aen 26 d’andere zijde der zee stont, siende dat aldaer geen ander scheepken en was dan dat eene, daer sijne discipelen in gegaen waren, ende dat Iesus met sijne discipelen in dat scheepken niet en was gegaen, maer [dat] sijne discipelen alleen wech gevaren waren:
| |
23
(Doch daer quamen andere scheepkens van Tiberias na by de plaetse daer sy het broot gegeten hadden, als de Heere 27 gedanckt hadde.)
| |
| |
| |
24
Doe dan de schare sagh dat Iesus aldaer niet en was, noch sijne discipelen, soo gingen sy oock in de schepen, ende quamen te Capernaum, soeckende Iesum.
| |
25
Ende als sy hem gevonden hadden 28 over de zee, seyden sy tot hem, Rabbi, wanneer zijt ghy hier gekomen?
| |
26
Iesus antwoordde haer ende seyde, Voorwaer voorwaer segge ick u, ghy soeckt my, 29 niet om dat ghy teeckenen gesien hebt, maer 30 om dat ghy van de brooden gegeten hebt, ende verzadight zijt.
| |
27
g 31 Werckt niet [om] de spijse die vergaet, maer [om] 32 de spijse die blijft tot in het eeuwige leven, welcke de Sone des menschen u-lieden geven sal: h want desen heeft Godt de Vader 33 verzegelt.
| |
28
Sy seyden dan tot hem, Wat sullen wy doen, op dat wy 34 de wercken Godts mogen wercken?
| |
29
Iesus antwoordde ende seyde tot haer, i Dit is het werck Godts, dat ghy geloovet in hem, dien hy gesonden heeft.
| |
30
Sy seyden dan tot hem, 35 Wat k teecken doet ghy dan, op dat wy het mogen sien, ende u gelooven? Wat werckt ghy?
| |
31
l Onse vaders hebben het 36 manna gegeten in de woestijne: gelijck geschreven is, m Hy gaf haer ’t broot 37 uyt den hemel te eten.
| |
32
Iesus dan seyde tot haer, Voorwaer voorwaer segge ick u, Moses en heeft u niet gegeven het broot uyt den hemel: maer mijn Vader geeft u dat 38 ware broot uyt den hemel.
| |
33
Want 39 het broot Godts is 40 hy die uyt den hemel 41 neder daelt, ende die 42 der werelt het leven geeft.
| |
34
Sy seyden dan tot hem, Heere geeft ons 43 altijt dit broot.
| |
35
Ende Iesus seyde tot haer, Ick ben het broot 44 des levens: n 45 die tot my komt, 46 en sal geensins hongeren, ende die in my gelooft, en sal nimmermeer dorsten.
| |
36
Maer ick hebbe u geseght, dat ghy my oock gesien hebt, ende ghy en gelooft niet.
| |
37
47 Al wat my de Vader geeft sal tot my komen: ende die tot my komt, en sal ick geensins 48 uytwerpen.
| |
38
Want ick ben 49 uyt den hemel neder gedaelt, o niet op dat ick 50 mijnen wille soude doen, maer den wille des genen die my gesonden heeft.
| |
39
Ende dit is de wille des Vaders die my gesonden heeft, p dat al wat hy my gegeven heeft, ick daer uyt 51 niet en verliese, maer het selve 52 opwecke ten uytersten dage.
| |
40
Ende dit is de wille des genen die my gesonden heeft, q dat een yegelick die den Sone aenschouwt, ende in hem gelooft, het eeuwige leven hebbe: ende ick sal hem opwecken ten uytersten dage.
| |
41
De Ioden dan murmureerden 53 over hem, om dat hy geseght hadde, Ick ben het broot dat uyt den hemel neder gedaelt is.
| |
42
Ende sy seyden, r Is dese niet Iesus de sone Iosephs, wiens vader ende moeder wy kennen? 54 Hoe seght dese dan, Ick ben uyt den hemel neder gedaelt? [kolom]
| |
43
Iesus antwoordde dan, ende seyde tot haer, En murmureert niet onder malkanderen.
| |
44
s Niemant en kan tot my komen, ’t en zy dat de Vader die my gesonden heeft, hem 55 trecke: ende ick sal hem opwecken ten uytersten dage.
| |
45
Daer is geschreven 56 in de Propheten, t Ende sy sullen alle 57 van Godt geleert zijn. Een yegelick dan die [het] van den Vader gehoort, ende 58 geleert heeft, die komt tot my.
| |
46
v Niet dat yemant den Vader gesien heeft 59 dan die 60 van Godt is: 61 dese heeft den Vader gesien.
| |
47
Voorwaer voorwaer segge ick u, x die in my gelooft, heeft het eeuwige leven.
| |
48
Ick ben het broot des levens.
| |
49
y Uwe vaders hebben ’t manna gegeten in de woestijne, 62 ende sy zijn gestorven.
| |
50
Dit is het broot dat uyt den hemel neder daelt, op dat 63 de mensche daer van ete, ende niet en sterve.
| |
51
Ick ben dat 64 levende broot, dat uyt den hemel neder gedaelt is: z soo yemant van dit broot eet, die sal in der eeuwigheyt leven. a Ende het broot dat ick geven sal, is 65 mijn vleesch, het welck ick geven sal voor het leven der werelt.
| |
52
De Ioden dan 66 streden onder malkanderen, seggende, b Hoe kan ons dese [sijn] vleesch te eten geven?
| |
53
Iesus dan seyde tot haer, Voorwaer voorwaer segge ick u-lieden, 67 ’t en zy dat ghy het vleesch des Soons des menschen etet, ende sijn bloet drincket, soo en hebt ghy geen leven in u selven.
| |
54
68 c Die mijn vleesch eet, ende mijn bloet drinckt, die 69 heeft het eeuwige leven: ende ick sal hem opwecken ten uytersten dage.
| |
55
Want mijn vleesch is 70 waerlick spijse, ende mijn bloet is waerlick dranck.
| |
56
Die mijn vleesch eet, ende mijn bloet drinckt, die 71 blijft in my, ende ick in hem.
| |
57
Gelijckerwijs my de levende Vader gesonden heeft, ende ick 72 leve door den Vader, [alsoo] die 73 my eet, deselve sal leven door my.
| |
58
Dit is het d broot dat uyt den hemel neder gedaelt is. Niet gelijck uwe vaders het manna gegeten hebben, ende zijn 74 gestorven: die dit broot eet sal in der eeuwigheyt leven.
| |
59
Dese dingen seyde hy in de Synagoge, leerende te Capernaum.
| |
60
Vele dan van sijne discipelen [dit] hoorende, seyden, 75 Dese reden is hardt: wie kan deselve hooren?
| |
61
Iesus nu wetende 76 by hemselven dat sijne discipelen daer over murmureerden, seyde hy tot haer, Ergert u-lieden dit?
| |
62
77 [Wat soud’et] dan [zijn] e soo ghy den Sone des menschen saget 78 opvaren 79 daer hy te voren was?
| |
63
80 f De Geest is het die levendigh | |
| |
maeckt: 81 ’t vleesch en is niet nut. De woorden die ick tot u spreke 82 zijn geest ende zijn leven.
| |
64
Maer daer zijn sommige van u-lieden 83 die niet en gelooven. g Want Iesus wist 84 van den beginne wie sy waren die niet en geloofden, h ende wie hy was die hem verraden soude.
| |
65
Ende hy seyde, i Daerom hebbe ick u geseght, dat niemant tot my komen en kan, ’t en zy dat het hem gegeven zy 85 van mijnen Vader.
| |
66
Van doen af gingen vele sijner discipelen te rugge, ende en wandelden niet meer met hem.
| |
67
Iesus dan seyde tot de twaelve, 86 Wilt ghylieden oock niet wech gaen?
| |
68
Simon Petrus dan antwoordde hem, Heere, 87 tot wien sullen wy henen gaen? ghy hebt de woorden 88 des eeuwigen k levens:
| |
69
Ende wy hebben gelooft ende bekent, l dat 89 ghy zijt de Christus, de Sone des levendigen Godts.
| |
70
Iesus antwoordde haer, m En hebbe ick niet u twaelve 90 uytverkoren, ende een uyt u is 91 een duyvel?
| |
71
Ende hy seyde [dit van] Iudas Simonis Iscarioth. Want dese soude hem verraden, zijnde een 92 van de twaelve.
|
-
1
- Dat is, over eenen schoot of inham des meyrs: want Betsaida lagh aen deselve zijde des meyrs daer Tiberias aen lagh. siet Matt. c. 14. vers 13. Luce cap. 9. vers 10.
-
2
- Van dese zee siet breeder Matth. 4. vers 18. Luce 5.1.
-
3
- Nam. te lande. Siet Matth. 14.13.
-
4
- Namelick, die by Betsaida lagh.
-
5
- Dit was het derde Pascha na den doop Christi. Van ’t eerste siet Ioan. 2. vers 13. ende van het tweede Ioan. 5.1.
-
a
- Exod. 12.18. Levit. 23.5, 7. Numer. 28.16. Deut 16.1.
-
b
- Matth. 14.14. Marc. 6.34. Luce 9.13.
-
7
- Dat is, hadde nu al by hemselven besloten.
-
8
- Gr. denarien, dat is, schellingen ofte realen. siet Matth. cap. 18. vers 28.
-
9
- Gr. eygentlick, gebraden vischkens.
-
10
- Gr. neder vallen, na het gebruyck der oude, die op den elleboge liggende aten.
-
11
- Namel. groen gras, Marc. 6.39.
-
12
- Nam. boven de vrouwen ende kinderen, Matth. 14.21.
-
13
- D. met dancksegginge die gezegent hebbende. siet Luce cap. 9. vers 16.
-
14
- Nam. de scharen, gelijck uyt het volgende blijckt.
-
e
- Luce 7.16. ende 24.19. Ioan. 4.19.
-
16
- Namelick, van dewelcke Moses gepropheteert heeft, Deut. 18.15, 18.
-
18
- Namelick, een wereltsch Koningh, hoedanigh sy verkeerdelick meenden, dat de Messias moeste zijn.
-
19
- Namelick, om te toonen dat sijn Koninckrijck van dese werelt niet en was, Ioan. 18.36.
-
f
- Matth. 14.23. Marc. 6.47.
-
20
- Namel. voor by Betsaida, gelijck Christus haer bevolen hadde, Marc. 6. vers 45.
-
22
- Een stadium is een lenghte van hondert ende vijf en twintigh schreden. Siet Luce 24.13.
-
24
- Namelick, sijn lichaem door sijne Godtlicke kracht ondersteunende.
-
25
- Gr. sy wilden dan hem in het schip nemen, Nam. na datse hem wierden kennende. siet Matth. c. 14. vers 32. Marc. cap. 6. vers 51.
-
26
- D. aen d’ander zijde van dien schoot des meyrs, tusschen Betsaida ende Capernaum. siet vers 24.
-
27
- D. gezegent hadde. Siet vers 11.
-
29
- D. niet om dat ghy door de teeckenen, die ghy van my gesien hebt, in my gelooft.
-
30
- D. om dat ghy hoopt, dat ick u noch meer op sulcker wijse sal verzadigen.
-
g
- Ioan. 3.16. ende 4.14. ende 6.40, 54.
-
31
- D. doet neerstigheyt om te bekomen, Philip. 2.12.
-
32
- Welcke dese spijse zy, wort verklaert versen 51, 55.
-
h
- Matth. 3.17. ende 17.5. Marc. 1.11. ende 9.7. Luce 3.22. ende 9.35. Ioan. 1.33. ende 5.37. ende 8.18. 2.Petr. 1.17.
-
33
- Dat is, geordineert, ende op menigerley wijse geopenbaert ende bevestight, dat hy de ware Messias is, ende van hem gesonden was, gelijck de Princen met verzegelde credentien bevestigen de autoriteyt der gene die van haer gesonden worden, Ephes. 4.30.
-
34
- Dat is, die Godt van ons eyscht om saligh te worden, alsoo oock in het volgende vers. siet dergelijcke wijse van spreken Psalm 51.19.
-
35
- Namelick, dat wat bysonders ofte groots is, daer uyt wy sekerlick konnen verstaen, dat ghy de Messias zijt.
-
k
- Matth. 12.38. ende 16.1. Marc. 8.11. Luce 11.29. 1.Cor. 1.22.
-
l
- Exod. 16.4, 14. Num. 11.7.
-
36
- Van dit manna siet Exod. 16.15, 32. Num. 11.7, 8.
-
m
- Psalm 78.24. 1.Cor. 10.3.
-
37
- D. dat uyt de lucht neder viel.
-
38
- D. het recht geestelick ende hemelsch broot, waer van het manna maer een figure of schaduwe geweest en is: gelijck waerheyt dickwils tegen figuren gestelt wort, Ioan. 1.17. Hebr. 8.2.
-
39
- D. dat Godt de menschen geeft om eeuwelick te leven.
-
40
- Namelick, de Sone Godts.
-
41
- Dat is, neder gedaelt is, D. die van den Vader tot een Middelaer is gesonden in de werelt, ende tot dien eynde de menschelicke nature op der aerden heeft aengenomen, Philip. 2.6, 7. 1.Tim. 3.16.
-
42
- D. de uytverkorene ende geloovige door de geheele werelt, soo wel Heydenen als Ioden, Ioan. 11.52.
-
43
- D. alle dage, gelijck eertijts Moses het manna gaf. Verstaende dit van het tijtlick broot.
-
44
- D. dat het geestelick ende eeuwigh leven geeft.
-
n
- Iesa. 55.1. Ioan. 4.14. ende 7.37.
-
45
- D. die in my gelooft, gelijck Christus in het tweede lidt van dit vers selver verklaert.
-
46
- D. sal met alle geestelick goet verzadight worden, hier met vasten troost, ende namaels met eeuwige vreughde.
-
47
- D. alle de gene die de Vader van eeuwigheyt uytverkoren, ende my als Middelaer heeft gegeven, om haer saligh te maken, Ioan. cap. 10. vers 28. ende 17.6.
-
48
- Gr. buyten uytwerpen, Dat is, niet verstooten, maer eeuwighlick behouden, Ioan. 17.12.
-
49
- Siet hier van de verklaringe vers 33.
-
o
- Matth. 26.39. Marc. 14.36. Luce 22.42. Ioan. 5.30.
-
50
- D. het gene my alleen soude behagen, ende niet den Vader.
-
p
- Ioan. 10.28. ende 17.12. ende 18.9.
-
51
- D. niet en late verloren gaen.
-
52
- Namelick, tot de eeuwige saligheyt. Want de andere sullen oock opgeweckt worden, maer ter verdoemenisse, Ioan. 5.29. ende 2.Corinth. cap. 5. vers 10.
-
q
- Ioan. 3.16. ende 4.14. ende 6.27, 54.
-
r
- Matth. 13.55. Marc. 6.3.
-
54
- Dat is, hoe kan het dan waer zijn dat dese seght?
-
55
- D. ’t en zy dat hy den genen, die van naturen onbequaem ende onwilligh is, door de krachtige werckinge sijns Heyligen Geests, daer toe bequaem ende willigh maeckt, Act. 16.14. Philip. 2.13.
-
56
- D. in dit deel der Schrifture, het welck de boecken der Propheten vervat.
-
t
- Iesa. 54.13. Ierem. 31.33. Hebr. 8.10. ende 10.16.
-
57
- Gr. geleerde van Godt, ofte, Godtsgeleerde, gelijck 1.Thess. 4.9. dat is, alle die tot my komen, vers 44. of, gelijck Iesaias spreeckt, cap. 54. vers 13. alle kinderen van ’t geestelick Ierusalem, sullen geleert worden van Godt, die door sijnen Heyligen Geest, de predicatie des Godtlicken woorts in haer krachtigh maeckt.
-
58
- D. alsoo gehoort heeft, dat hem oock ’t herte van den Vader is verlicht ende geopent, om ’t selve wel te verstaen ende aen te nemen, Actor. cap. 16. vers 14.
-
v
- Matth. 11.27. Luce 10.22. Ioan. 1.18. ende 7.29. ende 8.19.
-
61
- Namel. Sone, die in den schoot des Vaders is, Ioan. 1. vers 18.
-
y
- Exod. 16.4. Num. 11.7. Psalm 78.24.
-
62
- D. hoewel sy het manna gegeten hebben, zijn evenwel gestorven, niet alleen den tijtlicken doot, maer sommige oock, om haers ongeloofs wille, den eeuwigen doot. siet 1.Cor. 10. vers 5. Hebr. cap. 3. versen 16, 19.
-
64
- Dat is, levendigh makende. Siet vers 35.
-
65
- D. mijne menschelicke nature, die ick aen ’t kruys sal over geven, tot een versoen-offer voor de sonden der uyverkorene van de geheele werelt, op dat deselve daer door de vergevinge der sonden ende het eeuwige leven verkrijgen.
-
66
- Namelick, met woorden, D. twisteden.
-
67
- D. ’t en zy dat ghy in my gelooft, die mijn lichaem aen het kruys in den doot sal over geven, ende mijn bloet storten tot vergevinge der sonden. siet vers 35. Want Christus en spreeckt hier niet van ’t uyterlick eten, dat in ’t Avontmael geschiet, alsoo het selve doe noch niet en was ingestelt, maer van het geestelick eten, dat is, Christum met waren geloove aennemen, ende daer door met hem vereenight worden, ’t welck door het uyterlick eten in het Avontmael beteeckent wort.
-
68
- D. die in my gelooft, gelijck boven verklaert wort, vers 47.
-
c
- Ioan. 3.16. ende 4.14. ende 6.27, 40.
-
71
- D. wort ende blijft met my geestelick vereenight, ende ick met hem, Ephes. 3.17.
-
73
- D. in my gelooft, vers 35.
-
75
- Dit seggen sy, om datse Christi woorden niet geestelick maer vleeschelick verstonden. Want soo verstaen zijnde soude het in der daet een harde reden zijn, gelijck oock Nicodemus de woorden Christi van de wedergeboorte alsoo verstont, Ioan. cap. 3. vers 4.
-
76
- Gr. in hemselven, Nam. als een kenner der herten ende gedachten.
-
77
- D. hoe soudt ghy dan mijne woorden verstaen ende gelooven.
-
e
- Marc. 16.19. Luce 24.50. Ioan. 3.13. Actor. 1.9. Ephes. 4.8.
-
78
- Namel. gelijck daer na geschiet is.
-
79
- Namel. in den hemel, na sijne Godtlicke nature, eer hy mensche geworden is.
-
80
- D. het gene ick met de voorgaende woorden wil te kennen geven, moet geestelick verstaen worden, van een geestelick eten: ’t welck door de kracht mijnes Geests te wege gebracht wort, ende dat selve brenght het leven voort.
-
81
- Namel. vleeschlick gegeten zijnde.
-
82
- D. moeten geestelick verstaen worden, ende soo zijn het woorden des levens.
-
83
- Ende daerom ergert ghy u aen mijne woorden.
-
84
- D. van dat hy haer begonnen heeft te prediken.
-
85
- Gr. uyt, D. door ofte van.
-
86
- Dit vraeght hy niet om dat hy daer van onwetende was, maer op dat hy uyt haer een oprechte belijdenisse daer van soude trecken.
-
87
- Namelick, anders als tot u.
-
88
- D. die ons aenwijsen den rechten wegh ten eeuwigen leven.
-
l
- Matth. 16.16. Marc. 8.29. Luce 9.20. Ioan. 11.27.
-
89
- Van dese belijdenisse siet Matth. cap. 16. vers 16.
-
90
- Namelick, tot het Apostelschap.
-
91
- Dat is, een kint des duyvels, hem gelijck, Ioan. 8.44.
|