Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

1 Christus gaet wederom na Ierusalem op het feest, ende geneest aldaer op den Sabbath een mensche, die acht en dertigh jaren kranck gelegen hadde, aen het badtwater Bethesda. 8 welcke op Christi bevel sijn bedde wech draeght, ende van de Ioden daer over bestraft zijnde, hem beroept op Christum. 16 waer over de Ioden Christum soecken te dooden, als een die den Sabbath brack, ende hemselven Gode gelijck maeckte. 19 Christus verantwoort sijn doen, ende betuyght dat hy sijnen Vader gelijck is in alle sijne werckingen, als daer zijn, het leven te geven, 22 oordeelen, 23 Godtlicke eere aennemen, 24 saligh maken, 25 opwecken uyt den dooden. 31 Beroept hem voorts op ’t getuygenis sijns Vaders, 33 Ioannis, 36 ende sijner wonderwercken. 38 Bestraft der Ioden ongeloove. 39 ende wijst haer tot het ondersoecken der Schriften. 45 oock selfs der Schriften Mosis.

1

NA desen was ¹ een ^a feest der Ioden, ende Iesus gingh op na Ierusalem.

1 Dit schijnt geweest te zijn ’t Paesschenfeest, gelijck afgenomen wort uyt Ioan. 4.35. alsoo tusschen dien tijt ende Paesschen geen ander feest en quam, ende den oogst van Paesschen begon, Levit. 23.10. Soo dat dit het tweede Paesschen souden zijn na den doop Christi.

a Levit. 23.2. Deut. 16.1.

2

Ende daer is te Ierusalem aen de ² schaeps-[poorte] ³ een badtwater het welck in ’t Hebreeusch toegenaemt wort ⁴ Bethesda, hebbende vijf ⁵ zalen.

2 Of, schapemerckt: alsoo wort dese plaetse genaemt, om dat de schapen, die tot offeranden gebruyckt wierden, ofte daer verkocht, ofte door deselve poorte ingebracht wierden, als zijnde na by den tempel. Siet Nehem. 3. versen 1, 32. ende 12. vers 39.

3 Ofte, vijver. Vele meynen dat dit de vijver is geweest, van welcke men leest 2.Reg. 20. vers 20. waer in de offerbeesten schijnen gewasschen geweest te zijn, eerse in den tempel wierden gebracht.

4 Dat is, een huys der uytstortinge, namelick, van wateren, om dat het water door sekere gangen in den vijver geleyt wiert. Ofte, gelijck de Syrische oversettinge leest, Bethchesda, D. een huys der weldadigheyt, om dat de siecke hier besorght, ende sommige door dit bysonder mirakel genesen wierden.

5 Gr. galerijen, panden, Dat is, kameren, daer de siecke in waren.

3

In deselve lagh een groote menighte van krancke, blinde, kreupele, ⁶ verdorde, wachtende op de roeringe des waters.

6 Namelick, aen eenige leden.

4

Want een Engel daelde neder op ⁷ sekeren tijt in dat badtwater, ende beroerde het water: die dan eerst daer in quam na de beroeringe van het water, die wiert gesont, van wat sieckte hy oock bevangen was.

7 Die nochtans den lieden onbekent was.

5

Ende aldaer was een seker mensche die acht ende dertigh jaren ⁸ kranck gelegen hadde.

8 Gr. in kranckheyt hadde, Dat is, over gebracht hadde.

6

Iesus siende dese liggen, ende wetende dat hy nu langen tijt gelegen hadde, seyde tot hem, Wilt ghy gesont worden?

7

De krancke antwoordde hem, Heere, ick en hebbe niet een mensche om my te werpen in het badtwater, wanneer het water beroert wort: ende terwijle ick kome, soo daelt een ander voor my neder.

8

Iesus seyde tot hem, ^b Staet op, ⁹ neemt uw’ beddeken op, ende wandelt.

b Matth. 9.6. Marc. 2.11. Luce 5.24.

9 Namelick, tot bewijs van Godts genade tegen u, ende van uwe volkomene genesinge door my mirakeleuselick geschiet. Anders was het niet geoorloft sonder noot lasten te dragen op den Sabbath, Ierem. cap. 17. versen 22, 24, 27. Van dit Griecks woort Krabbaton, siet Marc. cap. 2. vers 4.

9

Ende terstont wiert de mensche gesont, ende nam sijn beddeken op, ende wandelde. ^c Ende het was Sabbath op den selven dagh.

c Ioan. 9.14.

10

De Ioden seyden dan tot den genen die genesen was, ^d Het is Sabbath, ’t en is u niet geoorloft het beddeken te dragen.

d Exod. 20.10. Deuter. 5.13. Ierem. 17.21. Matth. 12.2. Marc. 2.24. Luce cap. 6. vers 2.

11

Hy antwoordde haer, Die my gesont gemaeckt heeft, die heeft my geseght, Neemt uw’ beddeken op, ende wandelt.

12

Sy vraeghden hem dan, Wie is de mensche, die u geseght heeft, Neemt uw’ beddeken op, ende wandelt?

13

Ende die gesont gemaeckt was en wist niet wie hy was: want Iesus was ¹⁰ ontweecken, ¹¹ alsoo daer een [groote] schare in die plaetse was.

10 Gr. uytgeswommen.

11 Ofte, uyt de schare, die in die plaetse was.

14

Daer na vondt hem Iesus in den tempel, ende seyde tot hem, Siet, ghy zijt gesont geworden: ^e en sondight niet meer, op dat u niet wat ergers en geschiede.

e Matth. 12.45. Ioan. 8.11.

15

De mensche gingh henen, ende boodt-[kolom]schapte den Ioden, dat het Iesus was die hem gesont gemaeckt hadde.

16

Ende daerom vervolghden de Ioden Iesum, ende sochten hem te dooden, om dat hy dese dingen op den Sabbath dede.

17

Ende Iesus antwoordde haer, ^{f 12} Mijn Vader werckt tot nu toe, ende ick wercke [oock.]

f Ioan. 14.10.

12 Christus verantwoort hemselven met het exempel Godts sijns Vaders, alsoo de Ioden hem ofte hadden tegen geworpen, ofte konden tegen werpen, dat Godt selve op den Sabbath van sijne wercken gerust heeft, Genes. cap. 2. vers 2. Exod. c. 20. vers 11. Nam. hoewel Godt gerust heeft van de wercken der scheppinge, dat hy evenwel noch werckt, oock op Sabbathdagen, in het onderhouden ende regeeren van alle creaturen.

18

^g Daerom sochten dan de Ioden te meer hem te dooden, om dat hy niet alleen den Sabbath ¹³ brack, maer oock seyde dat Godt sijn ¹⁴ eygen Vader was, hemselven Gode even gelijck makende.

g Ioan. 7.19.

13 Gr. ontbondt, Namelick, na haer gevoelen.

14 Dat is, sijnen natuerlicken Vader, van het selve wesen ende macht, gelijck dit de Ioden uyt Christi woorden wel besloten. Ende alsoo wort oock Christus de eygen Sone Godts genaemt, Rom. 8.32.

19

Iesus dan antwoordde, ende seyde tot haer, Voorwaer voorwaer segge ick u, ^h de Sone en kan niets ¹⁵ van hemselven doen, ’t en zy hy den Vader ¹⁶ dat siet doen: ⁱ want soo wat ¹⁷ die doet, ¹⁸ het selve doet oock de Sone desgelijcks.

h Ioan. 5.30. ende 8.38. ende 9.4.

15 Namel. sonder des Vaders macht ende wille, die hy met den Vader gemeyn heeft, Ioan. cap. 10. vers 30. soo dat gelijck de Vader alles werckt door den Sone, alsoo oock de Sone niet en werckt dan van den Vader door deselve kracht.

16 Gr. yet, dat is, het selve.

i Iesa. 53.5. Ioan. 10.30. ende 14.9. ende 17.5.

17 Namelick, de Vader.

18 Dat is, het selve werck, ende door deselve Godtlicke kracht, Ioan. 1.3. Coloss. c. 1. vers 16. Hebr. 1.3.

20

Want de vader heeft den Sone lief, ende ^{19 k} toont hem alles wat hy doet: ende hy sal hem ²⁰ grooter wercken toonen dan ²¹ dese, ²² op dat ghy u verwonderet.

19 D. maeckt den Sone alle sijne wercken gemeyn, alsoo dat de Vader alles door den Sone werckt als door een medewercker met den Vader, gelijck uyt het volgende blijckt.

k Ioan. 1.2. ende 3.35. ende 7.16. ende 8.28. ende 14.24.

20 Namelick, die daer na verhaelt worden versen 21, 22.

21 Namelick, dese ende dergelijcke genesingen.

22 Ofte, soo dat ghy u verwonderen sult.

21

Want gelijck de Vader de doode opweckt ende levendigh maeckt, alsoo maeckt oock de Sone levendigh die hy wil.

22

Want oock de Vader ²³ en oordeelt niemant, ^l maer heeft alle het oordeel den Sone gegeven.

23 Namel. alleen, sonder den Sone: maer oordeelt ende regeert alles door den Sone, Ioan. 3.35. ende 17.2.

l Matth. cap. 11. vers 27. Ioan. cap. 3. vers 35.

23

Op dat sy alle den Sone eeren, gelijck sy den Vader eeren. ^m Die den Sone niet en eert, en eert den Vader niet die hem gesonden heeft.

m 1.Ioan. 2.23.

24

ⁿ Voorwaer voorwaer segge ick u, die mijn woort hoort, ende gelooft hem die my gesonden heeft, die ²⁴ heeft het eeuwige leven, ende en ^o komt niet in ²⁵ de verdoemenisse: maer is uyt den doot over gegaen in ’t leven.

n Ioan. 3.18. ende 6.40, 47. ende 8.51.

24 Dat is, heeft daer van het beginsel ende vaste sekerheyt, Rom. cap. 8. vers 24. Ephes. 2.6. 1.Ioan. cap. 3. vers 2.

o Luce 23.43.

25 Gr. oordeel, Dat is, veroordeelinge.

25

Voorwaer, voorwaer segge ick u, ²⁶ de ure komt ende is nu, ^p wanneer ²⁷ de doode sullen hooren de stemme des Soons Godts, ende diese ²⁸ gehoort hebben, sullen ²⁹ leven.

26 Dat is, de tijt, namelick, dat de menschen in meerder menighte ende met grooter kracht door de predicatie des Euangeliums uyt den doot der sonden, tot een geestelick leven sullen opgeweckt worden.

p Ephes. 2.1, 5. 1.Timoth. 5.6.

27 Dat is, die geestelick doot zijn door de misdaden, ende sonden, Ephes. cap. 2. versen 1, 5.

28 Namelick, alsoo datse die oock door den geloove hebben aengenomen, Ioan. 1.12.

29 D. een nieuw geestelick leven krijgen, welck genaemt wort d’eerste opstandinge, Apoc. 20.6. Siet van dit geestelick leven Rom. 6.4. Galat. 2.20.

26

Want gelijck de Vader ³⁰ ’t leven heeft in hemselven, alsoo heeft hy oock den Sone ³¹ gegeven het leven te hebben in hemselven.

30 Dat is, het Godtlick wesen, het welck in hemselven het leven is, ende een oorsake, ende een fonteyne des levens in allen. Siet Psalm 36.10.

31 Namelick, het selve Godtlick wesen door de eeuwige geboorte uyt den Vader, Psalm 2.7. Mich. 5.1.

27

Ende heeft hem macht gegeven oock ³² gerichte te houden, ³³ om dat hy des menschen Sone is.

32 Gr. oordeel te doen, Dat is, om alles te regeeren met macht van leven ende doot, ende voornamelick ten uytersten dage, Matth. 28.18. Rom. 14.9. Apoc. 1.18.

33 Dat is, om dat hy in eenigheyt sijns persoons de menschelicke nature aengenomen hebbende, van Godt tot een Middelaer ende Rechter is gestelt, ende ’t selve ampt oock als mensche sal uytrechten, Dan. 7.13. Actor. 10.42. ende 17.31. Ioan. 17.2.

28

³⁴ En verwondert u daer niet over: want de ure ³⁵ komt, ^q in welcke alle die in de graven zijn ³⁶ sijne stemme sullen hooren.

34 Namelick, als of ick my al te groote dingen soude toeschrijven. Want ick sal noch grooter dingen doen, namelick, alle doode opwecken, gelijck volght.

35 Dat is, sal komen.

q 1.Thess. 4.16.

36 Van dese stemme siet 1.Corinth. 15.52. 1.Thessal. 4.16.

29

^r Ende sullen uytgaen, ³⁷ die het goede gedaen hebben tot de opstandinge des levens: ende die het quade gedaen hebben tot de opstandinge ³⁸ der verdoemenisse.

r Dan. 12.2. Matth. 25.34, 46.

37 Siet hier van Matth. 25.46.

38 Gr. des oordeels.

30

Ick en kan ³⁹ van my selven niets doen. Gelijck ick ⁴⁰ hoore, oordeele ick: ende mijn oordeel is rechtveerdigh: ^s want ick en

39 D. sonder de macht ende wille des Vaders, die ick met hem gemeyn hebbe, gelijck oock het geheele Godtlick wesen.

40 Namelick, van den Vader, dat is, soo my de Vader voorgaet ende beveelt.

s Ioan. 6.38.

[fol. 45v]

soecke niet mijnen wille, maer den wille des Vaders die my gesonden heeft.

31

^t Indien ⁴¹ ick van my selven getuyge, mijn getuygenisse en is ⁴² niet waerachtigh.

t Ioan. 8.14.

41 Namel. alleen.

42 D. ghy soudt daer aen konnen twijfelen. Want andersins is Christi getuygenisse in sich selven altijt waerachtigh ende aennemelick. Siet Ioan. 8. vers 14.

32

Daer ^v is ⁴³ een ander die van my getuyght, ende ick weet dat het getuygenisse het welck hy van my getuyght waerachtigh is.

v Iesa. 42.1. Matth. 3.17. ende 17.5.

43 Namel. mijn Vader. Siet vers 37.

33

^x Ghylieden hebt tot Ioannem gesonden, ende hy heeft ⁴⁴ der waerheyt getuygenisse gegeven.

x Ioan 1.15, 19, 27.

44 Namelick, van my.

34

Doch ick en neme geen getuygenisse ⁴⁵ van een mensche: maer dit segge ick ⁴⁶ op dat ghylieden soudt behouden worden.

45 Namelick, als of ick het voor my van nooden hadde.

46 Namel. soo ghy Ioannis getuygenisse gelooft.

35

Hy was een brandende ende ⁴⁷ lichtende keersse: ende ghy hebt u-lieden voor eenen ⁴⁸ korten tijt ⁴⁹ in sijn licht willen verheugen.

47 Ofte, schijnende, Namel. met leere ende leven.

48 Gr. ure, Dat is, eenen korten tijt.

49 D. sijne leere met vreughde willen aennemen.

36

^y Maer ick hebbe een getuygenisse meerder dan [dat] van Ioannes. ^z Want ⁵⁰ de wercken die my de Vader gegeven heeft om die te volbrengen, deselve wercken die ick doe getuygen van my, dat my de Vader gesonden heeft.

y 1.Ioan. 5.9.

z Ioan. 10.25.

50 Dat is, wonderwercken, gelijck Ioan. 10.37.

37

^a Ende de Vader die my gesonden heeft, die heeft selve van my ⁵¹ getuyght. ⁵² Ghy en hebt noch sijne stemme oyt gehoort, ^b noch sijne gedaente gesien.

a Matth. 3.17. ende 17.5. Marc. 1.11. ende 9.7. Luce 3.22. ende 9.35. Ioan. 1.33. ende 6.27. ende 8.18. 2.Petr. 1.17.

51 Namel. als ick van Ioanne gedoopt wiert. siet Matth. 3. vers 17.

52 D. al is het dat ghy daer van seer roemt, dat uwe vaders Godts stemme gehoort, ende hem in eenige openbaringen gesien hebben, nochtans toont ghy met der daet, dat ghy hem noch gehoort nocht gesien en hebbet, dat is, dat ghy geen ware kennisse van hem ende sijn woort en hebt, overmits ghy in my, sijnen Sone, niet en gelooft.

b Deut. 4.12. Exod. 33.20. 1.Tim. 6.16. 1.Ioan. 4.12.

38

Ende sijn woort en hebt ghy niet in u blijvende: want ghy dien niet en gelooft, dien hy gesonden heeft.

39

^{53 e[c]} Ondersoeckt de Schriften: want ghy meynt in deselve ⁵⁴ het eeuwige leven te hebben: ende ^d die zijn het die van my getuygen.

53 Ofte, ghy ondersoeckt.

e[c] Iesa. 34.16. Luce 16.29. Actor. 17.11.

54 D. dat de wegh om het eeuwige leven te verkrijgen, in deselve geleert ende aengewesen wort, welcke een goede meeninge was.

d Deut. 18.18. Luce 24.27. Ioan. 1.46.

40

Ende ghy en wilt ⁵⁵ tot my niet komen, op dat ghy het leven mooght hebben.

55 Dat is, in my niet gelooven.

41

Ick en neme geen ⁵⁶ eere van menschen:

56 Gr. heerlickheyt, Dat is, ick segge dit niet uyt eergierighyt, maer tot de eere mijns Vaders, ende tot uwe saligheyt.

42

Maer ick kenne u-lieden, dat ghy de liefde Godts in u selven niet en hebt.

43

Ick ben gekomen ⁵⁷ in den name mijns Vaders, ende ghy en neemt my niet aen: soo ⁵⁸ een ander komt ⁵⁹ in sijnen eygenen name, dien sult ghy aennemen.

57 Dat is, van den Vader gestelt ende gesonden.

58 Namelick, valsche leeraer, ofte valsche Christus. Siet Matth. 24. versen 5, 24. Actor. 5.36.

59 Dat is, van selfs hem opwerpende, sonder van Godt gesonden te zijn.

44

^e Hoe kondt ghy gelooven, die ghy eere van malkanderen ⁶⁰ neemt, ende de eere die ⁶¹ van Godt alleen is, niet en soeckt?

e Ioan. 12.43.

60 Dat is, soeckt.

61 Of, van den eenigen Godt, Namelick, dat ghy door het ware geloove sijne kinderen ende erfgenamen meught worden, Ioan. 1.12.

45

En meynt niet dat ick u ⁶² verklagen sal by den Vader: die u verklaeght is ⁶³ Moses, ⁶⁴ op welcken ghy gehoopt hebt.

62 Ofte, beschuldigen, Dat is, dat ick u sal behoeven te beschuldigen.

63 Ofte, daer is een die u verklaeght, namelick Moses, Dat is, de schriften Mosis, Luce 16. vers 29.

64 Dat is, in welcke schriften ghy vertrouwt het eeuwige leven te vinden. Siet vers 39.

46

Want indien ghy Mosi geloofdet soo soudt ghy my gelooven. ^f Want hy heeft van my geschreven.

f Genes. 3.15. ende 22.18. ende 26.4. ende 28.14. Deut. 18.18.

47

Maer soo ghy ⁶⁵ sijne schriften niet en gelooft, hoe sult ghy mijne ⁶⁶ woorden gelooven?

65 Namelick, die ghy soo hooge achtet.

66 Namelick, die ghy soo weynigh achtet.