Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xx. Capittel.

1 Christus van de Overpriesters ende Pharizeen gevraeght zijnde, uyt wat macht hy dese dingen dede, antwoort met een wedervrage, van waer de doop Ioannis was. 9 Dreyght haer Godts straffe door de gelijckenisse van eenen wijngaert aen de lantlieden verhuert, die de dienstknechten hares heeren mishandelden, ende sijnen sone doodden. 20 Beantwoort de vrage, of het geoorloft was den Keyser schattinge te geven. 27 Bewijst uyt de wet Mosis de opstandinge der dooden, tegen der Sadduceen voorstellinge van seven broeders die eene selve vrouwe gehadt hadden. 41 Vraeght hoe Christus een sone Davids is, daer David hem sijnen Heere noemt. 45 Waerschouwt het volck voor de eergierigheyt ende geveynstheyt der Schriftgeleerde.

1

^a ENde het geschiedde in een van die dagen, als hy in den tempel het volck leerde, ende ¹ het Euangelium verkondighde, dat de Overpriesters ende Schriftgeleerde met de Ouderlingen daer over quamen.

a Matth. 21.23. Marc. 11.27. Actor. 4.7. ende 7.27.

1 Gr. Euangelizeerde.

[fol. 38v]

2

Ende spraken tot hem, seggende, Seght ons ² door wat ³ macht ghy ⁴ dese dingen doet: Ofte wie hy is die u dese macht heeft gegeven?

2 Gr. in hoedanige.

3 D. autoriteyt.

4 Namel. die in het voorgaende Capittel verhaelt worden.

3

Ende hy antwoordende seyde tot haer, Ick sal u oock ⁵ een woort vragen: ende segget my,

5 D. een dingh, ofte sake. Hebr.

4

⁶ De Doop Ioannis was die ⁷ uyt den hemel, ofte uyt de menschen?

6 Siet hier van d’aenteeckeninge op Matth. 21.25.

7 D. van Godt: gelijck Luce 15.18.

5

Ende sy overleyden ⁸ onder haer, seggende, Indien wy seggen, Uyt den hemel: soo sal hy seggen, Waerom en hebt ghy dan hem niet gelooft?

8 Ofte, by haerselven.

6

Ende indien wy seggen, Uyt de menschen: soo sal ons alle het volck steenigen: Want sy houden voor seker dat Ioannes een Propheet was.

7

Ende sy antwoordden, dat sy niet en wisten van waer ⁹ [die was.]

9 Namel. de doop Ioannis.

8

Ende Iesus seyde tot haer, Soo en segge ick u oock niet, ¹⁰ door wat macht ick dese dingen doe.

10 Gr. in.

9

^b Ende hy begon tot het volck ¹¹ dese gelijckenisse te seggen, Een seker mensche plantede eenen wijngaert, ende hy verhuerde dien aen lantlieden, ende trock ¹² eenen langen tijt buyten ’s lants.

b Psalm 80.9. Iesa. 5.1. Ierem. 2.21. ende 12.10. Matth. 21.33. Marc. 12.1.

11 Van dese gelijckenisse siet de verklaringe Matth. 21.33.

12 Gr. genoeghsame, of, tamelicke tijden.

10

Ende als het ¹³ de tijt was, sandt hy tot de lantlieden eenen dienstknecht, op dat sy hem van de vrucht des wijngaerts geven souden: maer de lantlieden sloegen den selven, ende sonden [hem] ledigh henen.

13 Namel. dat de vruchten rijp zijnde ingesamelt worden. siet Matth. 21.34.

11

Ende ¹⁴ wederom sandt hy noch eenen anderen dienstknecht, maer oock dien geslagen ende smadelick gehandelt hebbende, sonden sy [hem] ledigh henen.

14 Gr. ende hy dede daer toe, ende sondt. Hebr. Gelijck oock in het volgende vers.

12

Ende wederom sandt hy noch eenen derden: maer sy verwondden oock desen, ende wierpen [hem] uyt.

13

Ende de heere des wijngaerts seyde, ¹⁵ Wat sal ick doen? Ick sal mijnen geliefden sone senden: mogelick desen siende sullen sy [hem] ontsien.

15 Dit zijn woorden uytdruckende niet eenige twijfelinge, maer na menschelicke wijse van spreken, een groote genegentheyt om haer te rechte te brengen: gelijck Hose. 6.4.

14

Maer als de lantlieden hem sagen, overleyden sy onder malkanderen, ende seyden, ^c Dese is de erfgenaem, ^d komt, laet ons hem dooden, op dat de erffenisse onse worde.

c Psalm 2.8. Hebr. 1.2.

d Genes. 37.18. Psalm 2.1. Matth. 26.3. ende 27.1. Ioan. 11.53.

15

Ende als sy hem buyten den wijngaert uytgeworpen hadden, doodden sy [hem.] Wat sal dan de heere des wijngaerts haer doen?

16

Hy sal komen ende dese lantlieden verderven, ende sal den wijngaert aen ¹⁶ andere geven. Ende als sy [dat] hoorden, seyden sy, ¹⁷ Dat zy verre.

16 Nam. den Heydenen, Matt. 21.43.

17 Namel. dat wy den sone souden dooden, ende dat ons sulcks soude overkomen, als ghy hier seght.

17

Maer hy saghse aen, ende seyde, Wat is dan dit, het welck ^e geschreven staet, ¹⁸ De steen dien de bouwlieden verworpen hebben, dese is tot een hooft des hoecks geworden?

e Psalm 118.22. Iesa. 8.14. ende 28.16. Matth. 21.42. Marc. 12.10. Actor. 4.11. Rom. 9.33. 1.Petr. 2.4, 7.

18 Siet d’aent. op Matth. 21.42.

18

^f Een yegelick die ¹⁹ op dien steen valt, sal verplettert worden, ^g ende ²⁰ op wien hy valt, dien sal hy vermorselen.

f Iesa. 8.15. Zachar. 12.3.

19 D. die haer aen hem stooten, ende hem ongehoorsaem zijn, 1.Petr. 2.7, 8.

g Dan. 2.34.

20 Namel. door de swaerte sijnes oordeels ende straffe, Psalm 2.9.

19

Ende de Overpriesters ende de Schriftgeleerde sochten te dier selver ure de handen aen hem te slaen: maer sy vreesden het volck: want sy verstonden dat hy dese gelijckenisse tegen haer gesproken hadde.

20

^h Ende sy namen [hem] waer, ende sonden ²¹ verspieders uyt, die haer selven veynsden ²² rechtveerdigh te zijn: op dat sy hem in [sijne] reden ²³ vangen mochten, om hem der heerschappije ende der macht des Stadthouders over te leveren.

h Matth. 22.16. Marc. 12.13.

21 Ofte, laeghleggers.

22 D. als die oprechtelick met hem wilden handelen, ende niet geerne en souden yet doen ofte lijden dat onrecht ware, ofte tegen Godts bevel.

23 D. behalen, ofte achterhalen, ofte sijne reden berispen.

21

Ende sy vraeghden hem, seggende, Meester wy weten dat ghy recht spreeckt, ende leert, ende ²⁴ den persoon niet aen en neemt, maer leert den wegh Godts in der waerheyt, [kolom]

24 Gr. aengesicht. Siet de verklaringe Matth. 22.16.

22

Is ’t ²⁵ ons geoorlooft den Keyser schattinge te geven, ofte niet?

25 Namel. die wy Ioden ende Godts volck zijn, aen eenen Heydenschen Keyser. Van dese schattinge siet Matth. 17.24.

23

Ende hy hare arghlistigheyt bemerckende, seyde tot haer, Wat versoeckt ghy my?

24

Toont my eenen ²⁶ penningh: wiens beelt ende opschrift heeft hy? Ende sy antwoordende seyden, Des Keysers.

26 Gr. denarius, waer van siet Matth. 22. vers 19.

25

Ende hy seyde tot haer, ⁱ Geeft dan den Keyser dat des Keysers is, ende Gode dat Godes [is.]

i Matth. 17, 25. ende 22.21. Rom. 13.7.

26

Ende sy en konden hem in [sijn] woort niet ²⁷ vatten voor den volcke: ende haer verwonderende over sijne antwoorde swegen sy stille.

27 Ofte, behalen, achterhalen. Ofte, sijn woort berispen.

27

^k Ende tot hem quamen sommige der ²⁸ Sadduceen, welcke ²⁹ tegensprekende [seggen] datter geen opstandinge en is, ende vraeghden hem,

k Matth. 22.23. Marc. 12.18. Actor 23.8.

28 Van de secte der Sadduceen siet breeder Actor. 23.8.

29 Gr. tegenspreken, Namel. de rechte leere van desen artijckel.

28

Seggende, Meester, ^l Moses heeft ons ³⁰ geschreven, Soo yemants broeder sterft, die een wijf heeft, ende hy sterft sonder kinderen, dat sijn broeder het wijf nemen sal, ende sijnen broeder ³¹ zaet verwecken.

l Deuter. 25.5.

30 Dat is, in sijne schriften bevolen, Deuter. 25.5.

31 D. een sone by haer gewinnen, die des eersten broeders name soude dragen, ende sijn erfgenaem zijn.

29

Daer waren nu seven broeders: ende de eerste nam een wijf, ende hy stierf sonder kinderen.

30

Ende de tweede nam dat wijf, ende [oock] dese stierf sonder kinderen.

31

Ende de derde nam het selve [wijf:] ende desgelijcks oock ³² de seven, ende en hebben geen kinderen na gelaten, ende zijn gestorven.

32 Dat is, de andere vier tot seven toe.

32

Ende ten laetsten na alle stierf oock het wijf.

33

In de opstandinge dan, wiens wijf van desen sal sy zijn? Want die seven hebben deselve tot een wijf gehadt.

34

Ende Iesus antwoordende seyde tot haer, De kinderen ³³ deser eeuwe trouwen, ende worden ten houwelicke uytgegeven:

33 Door dese worden verstaen, niet de wereltsche menschen, gelijck Luce 16.8. maer de gene die in dese werelt leven. Want het houwelick is eerlick onder allen, Hebr. 13.4.

35

Maer die weerdigh sullen ³⁴ geacht zijn ³⁵ die eeuwe te verwerven, ende de opstandinge uyt den dooden, en sullen noch trouwen, noch ten houwelicke uytgegeven worden.

34 Namelick, van Godt uyt genade, 2.Thess. 1 versen 5, 11. alsoo wort dit woort oock genomen in het volgende Capittel, vers 36.

35 D. het eeuwige leven, ende de opstandinge ter heerlickheyt in de toekomende eeuwe. Want de godtloose sullen oock opstaen, maer ter verdoemenisse, Ioan. 5.29.

36

Want sy en konnen niet meer sterven: want sy zijn, ^m den Engelen gelijck. Ende sy zijn ³⁶ kinderen Godts, dewijle sy kinderen der opstandinge zijn.

m 1.Ioan. 3.2.

36 Namel. geopenbaert in heerlickheyt, dewijle sy der saliger opstandinge deelachtigh zijn. Siet 1.Ioan. 3.2.

37

Ende dat de doode opgeweckt sullen worden, heeft oock ³⁷ Moses ³⁸ aengewesen by den doornenbosch, ³⁹ als hy ⁿ den Heere noemt den Godt Abrahams, ende den Godt Isaacs, ende den Godt Iacobs.

37 Christus bewijst de opstandinge der dooden uyt de schriften Mosis, om dat de Sadduceen deselve daer tegen hadden voort gebracht.

38 Ofte, te kennen gegeven, getoont, namelick in de beschrijvinge van de verschijninge des Heeren in den doornenbosch.

39 Van de kracht deses besluyt-redens siet Matth. 22.32.

n Exod. 3.6. Actor. 7.32. Hebr. 11.16.

38

[Godt] nu en is niet een Godt der doode, maer der levende: want ⁴⁰ sy leven hem alle.

40 Namelick, niet alleen na de ziele, die onsterffelick is, maer oock na het lichaem: om dat het selve weder opgeweckt sal worden, ende by Godt alle toekomende dingen alreede als tegenwoordigh zijn, Rom. 4.17.

39

Ende sommige der Schriftgeleerde antwoordende seyden, Meester ghy hebt wel geseght.

40

Ende ⁴¹ sy en dorfden hem niet meer yet vragen.

41 Namelick, de Schriftgeleerde. siet Marc. 12.34.

41

^o Ende hy seyde tot haer, Hoe seggen sy, dat de Christus Davids sone is?

o Matth. 22.42. Marc. 12.35.

42

Ende David selve seght in het boeck der Psalmen, ^p De Heere heeft geseght tot mijnen Heere, Sit aen mijner rechter [hant.]

p Psalm 110.1. Actor. 2.34. 1.Corinth.15.25. Hebr. 1.13. ende 10.13.

43

Tot dat ick uwe vyanden sal geset hebben tot een voetbanck uwer voeten.

44

David dan noemt hem [sijnen] Heere, ende ⁴² hoe is hy sijn sone?

42 D. indien hy alleen een sone Davids, dat is, een bloot mensche uyt David is, hoe noemt hem dan David, die een souvereyn Koningh was ende geenen heer boven hem en erkende als Godt alleen, sijnen Heere. Waer op sy niet en konden antwoorden, om datse den Messiam niet en hielden waerachtigh Godt te zijn.

45

Ende daer alle het volck [het] hoorde, seyde hy tot sijne discipelen,

46

^q Wacht u van de Schriftgeleerde,

q Matth. 23.5, 6. Marc. 12.38, 39. Luce 11.43.

[fol. 39r]

die daer willen wandelen in ⁴³ lange kleederen, ende beminnen de groetingen op de merckten, ende de voor-gestoelten in de Synagogen, ende de voor-aensittingen in de ⁴⁴ maeltijden:

43 Gr. Stolais. siet Marc. 12.38.

44 Gr. Avontmalen.

47

^r Die der weduwen ⁴⁵ huysen op eten, ende onder eenen schijn lange gebeden doen: Dese sullen ⁴⁶ swaerder ⁴⁷ oordeel ontfangen.

r Matth. 23.14. Marc. 12.40. 2.Timoth. 3.6. Titum 1.11.

45 D. de middelen waer door sy hare huysgesinnen souden onderhouden.

46 Gr. overvloediger.

47 D. straffe in het oordeel.