Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

1 Christus waerschouwt sijne discipelen voor den suerdeessem der Pharizeen. 4 leert wien men meest moet vreesen. 6 vermaent tot vertrouwen op de voorsienigheyt Godts, ende tot belijdenisse sijns naems, ende waerschouwt voor de lasteringe tegen den Heyligen Geest. 13 Weygert een scheytsman te wesen van erfenisse tusschen broeders. 15 Maent af van gierigheyt met de gelijckenisse eens rijckenmans, die sijne schueren wilde grooter maken. 22 Leert door het exempel der raven ende lelien dat men de sorge deses levens Godt sal bevelen, ende voor al sijn Koninckrijck soecken. 33 Vermaent tot geven van aelmoessen. 35 ende waken tegen sijne toekomste, 41 Beschrijft het doen ende de belooninge eenes getrouwen dienstknechts. 45 als oock het doen ende de straffe eenes ontrouwen dienstknechts. 49 Seght dat hy gekomen is om te lijden, ende het vyer op aerden te brengen. 54 Bestraft de Ioden, dat sy den tijt harer besoeckinge niet waer en namen. 58 ende vermaent tot versoeninge met sijne wederpartije.

1

¹ Daer en tusschen ^a als vele ² duysenden der schare by een vergadert waren, soo dat sy malkanderen vertraden, begon hy te seggen tot sijne discipelen, Voor eerst ³ wacht u selven voor den suerdeessem der Pharizeen, welcke is geveynstheyt.

1 Namelick, dat de Pharizeen ende Schriftgeleerde op hem aenhielden met vragen: gelijck in het voorgaende Capittel vers 53. te sien is.

a Matth. 16.6. Marc. 8.15.

2 Gr. tienduysenden.

3 Namel. op dat ghy daer door niet en wort bedrogen, of haer exempel niet en volget.

2

^b Ende daer en is niets bedeckt, dat niet en sal ontdeckt worden: ende verborgen, dat niet en sal geweten worden.

b Iob 12.22. Matth. 10.26. Marc. 4.22. Luce 8.17.

3

Daerom al wat ghy ⁴ in duysternisse geseght hebt, sal in ’t licht gehoort worden: ende wat ghy in de oore gesproken hebt, in de binnenkamers, sal ⁵ op de daken gepredickt worden.

4 Dat is, in ’t heymelick.

5 Dat is, in’t openbaer, voor een yeder. siet de reden van dese maniere van spreken in de aenteeck. Matth. 10.27.

4

Ende ick segge u mijnen vrienden, ^c En vreest u niet voor de gene die ’t lichaem dooden, ende daer na ⁶ niet meer en konnen doen.

c Iesa. 51.7. Ierem. 1.8. Matth. 10.28.

6 Gr. niet hebben wat sy overvloediger doen souden.

5

Maer ick sal u toonen wien ghy vreesen sult: vreest dien, die na dat hy gedoot heeft, [oock] macht heeft in ⁷ de helle te werpen: ja ick segge u, vreest dien.

7 Gr. de gehenne. siet daer van Matt. cap. 5. vers 22.

6

^d En worden niet vijf muschkens verkocht voor twee ⁸ penninghskens? ende niet een van die en is voor Godt vergeten.

d Matth. 10.29.

8 Gr. Assariois, van welcker penninghskens weerde siet Matth. 10.29.

7

^e Ia oock de hayren uwes hoofts zijn alle getelt. En vreest dan niet: ⁹ ghy gaet vele muschkens te boven.

e 1.Sam. 14.45. 2.Sam. 14.11. 1.Reg. 1.52. Luce 21.18.

9 Gr. ghy verscheelt van vele muschkens.

8

^f Ende ick segge u, Een yegelick die my belijden sal voor de menschen, dien sal oock de Sone des menschen belijden voor de Engelen Godts.

f Matth. 10.32.

9

^g Maer wie my verloochenen sal voor de menschen, die sal verloochent worden voor de Engelen Godts.

g Matth. 10.33. Marc. 8.38. Luce 9.26. 2.Timoth. 2.12. 1.Ioan. 2.23.

10

Ende een yegelick die ¹⁰ [eenigh] woort spreken sal ¹¹ tegen den Sone des menschen, het sal hem vergeven worden: ^h maer wie ¹² tegen den Heyligen Geest gelastert sal hebben, dien en sal ’t niet vergeven worden.

10 D. yet.

11 Dat is, die uyt menschelicke swackheyt, vreese, ofte onwetenheyt Christi persoon, ampt, ende leere tegen spreeckt ofte lastert.

h 1.Ioan. 5.16.

12 Dat is, wie my moetwillighlick ende uyt haet, tegen de overtuyginge des Heyligen Geests sal geloochent, ofte gelastert hebben. Siet hier van breeder verklaringe Matth. 12.vers 32.

11

ⁱ Ende wanneer sy u henen brengen sullen in de Synagogen, ende [tot] de Overheden ende de Machten, soo en ¹³ zijt niet besorght hoe ofte wat ghy tot verantwoordinge seggen, ofte wat ghy spreken sult.

i Matth. 10.19. Marc. 13.11. Luce 21.14.

13 Siet hier van de verklaringe Matth. cap. 10. vers 19.

12

Want de Heylige Geest sal u in deselve ure ¹⁴ leeren het gene [ghy] spreken moet.

14 Matth. 10.19. staet geven. D. ingeven.

13

Ende een uyt de schare seyde tot hem, Meester, seght mijnen broeder, dat hy met my de erfenisse deele.

14

Maer hy seyde tot hem, Mensche, wie heeft my tot een rechter ofte scheytsman over u-lieden gestelt?

15

Ende hy seyde tot haer, Siet toe ende wacht u ^k van ¹⁵ de gierigheyt: ¹⁶ want het en is niet in den overvloet [gelegen,] dat yemant leeft uyt sijne goederen.

k 1.Timoth. 6.7.

15 ’t Griecks woort beteeckent een onverzadelicke begeerte om altijt meer te hebben.

16 Gr. want niet, in het overvloeijen van yemant, is sijn leven uyt sijne goederen.

16

Ende hy seyde tot haer een gelijcke-

[fol. 34v]

nisse, ende sprack, Eenes rijcken mensches ¹⁷ lant hadde wel gedragen:

17 Gr. lantschap, D. een groote streke lants, die dese man besat.

17

Ende hy overleyde by hemselven, seggende, Wat sal ick doen? want ick en hebbe niet, waer in ick mijne vruchten sal versamelen.

18

Ende hy seyde, Dit sal ick doen: ick sal mijne schueren afbreken, ende grooter bouwen, ende sal aldaer versamelen alle dit mijn gewas, ende dese mijne goederen:

19

Ende ick sal tot mijne ziele seggen, ^l Ziele, ghy hebt vele goederen, ¹⁸ die opgeleght zijn voor vele jaren, neemt ruste, eet, drinckt, zijt vrolick.

l Eccles. 11.9. 1.Corinth. 15.32. Iacob. 5.5.

18 Gr. leggende.

20

Maer Godt seyde tot hem, ^m Ghy dwaes, in desen nacht ¹⁹ sal men uwe ziele van u afeysschen: ende het gene ghy bereyt hebt, ⁿ wiens sal het zijn?

m Psalm 52.7. Ierem. 17.11.

19 Gr. sullen sy uwe ziele van u eysschen, D. wech halen ofte wech nemen.

n Psalm 39.7.

21

Alsoo [is ’t met dien,] die hemselven ²⁰ schatten vergadert, ende ²¹ niet rijck en is in Gode.

20 Namelick, om alleen tot sijn eygen gemack ende vermaeck te gebruycken.

21 D. die niet en is voorsien met de ware kennisse ende vreese Godts, ende met vertrouwen op hem. siet 1.Tim. 6.17, 18.

22

Ende hy seyde tot sijne discipelen, ^o Daerom segge ick u, en zijt ²² niet besorght voor uw’ ²³ leven, wat ghy eten sult, noch voor ’t lichaem, waer mede ghy u kleeden sult.

o Psalm 55.23. Matth. 6.25. Philip. 4.6. 1.Timoth. 6.8. 1.Petr. 5.7.

22 Nam. met al te groote ende anghstige sorge, Matth. 6. vers 25.

23 Gr. ziele.

23

Het leven is meer dan het voedsel, ende het lichaem dan de kleedinge.

24

^p Aenmerckt de raven, dat sy niet en zaeijen, noch en maeijen, welcke geen spijskamer noch schuere en hebben, ende Godt voedt deselve: ²⁴ hoe veel gaet ghy de vogelen te boven?

p Iob 39.3. Psalm 147.9.

24 Gr. hoe veel meer verschilt ghy van de vogelen.

25

^q Wie doch van u kan met besorght te zijn ²⁵ een elle tot sijne lenghde toe doen?

q Matth. 6.27.

25 Gr. eenen cubijt. Siet Matth. 6.27.

26

Indien ghy dan oock het minste niet en kondt, wat zijt ghy voor de ²⁶ andere dingen besorght?

26 Gr. overige, namelick die daer behooren tot onderhoudt des lichaems ende deses levens.

27

Aenmerckt de lelien, hoe sy wassen. Sy en arbeyden niet, noch en spinnen niet: ende ick segge u, oock Salomon in alle sijne heerlickheyt en is niet bekleet geweest als een van dese.

28

Indien nu Godt ²⁷ het gras, dat heden op het velt is, ende morgen in den oven geworpen wort, alsoo bekleet, hoe veel meer u ghy kleyngeloovige?

27 Siet hier van Matth. 6.30.

29

Ende ghylieden ²⁸ en vraeght niet wat ghy eten, ofte wat ghy drincken sult: ende ²⁹ en weest niet wanckelmoedigh.

28 Ofte, en soeckt niet.

29 Of, twijfelmoedigh. Gr. en sweeft niet herwaerts ende derwaerts, namelick met uwe sorge ende gedachten. Een maniere van spreken genomen van de wolcken, die om hooge in de lucht herwaerts ende derwaerts drijven.

30

Want alle dese dingen soecken ³⁰ de volckeren der werelt: maer uwe Vader weet, dat ghy dese dingen behoeft.

30 Of, Heydenen, Dat is, de wereltsche menschen.

31

^r Maer soeckt het Koninckrijcke Godts, ende alle dese dingen sullen u ³¹ toegeworpen worden.

r 1.Reg. 3.13. Psalm 37.25.

31 Gr. toegeleght, ofte, toegeset worden.

32

En vreest niet, ghy kleyn kuddeken: want het is uwes Vaders welbehagen u-lieden ³² het Koninckrijck te geven.

32 Namel. Godts, ofte der hemelen.

33

^{s 33} Verkoopt het gene ghy hebt, ende geeft aelmoesse. ^t Maeckt u selven buydels die niet en verouden, eenen schat die niet af en neemt, in de hemelen, daer de dief niet by en komt, noch de motte en verderft.

s Matth. 19.21. Luce 16.9.

33 Namelick, liever dan dat ghy de arme in haren noodt soudt verlaten. Siet Actor. 4.34.

t Matth. 6.20. ende 19.21. Luce 16.9. 1.Timoth. 6.19.

34

Want waer uwen schat is, aldaer zal oock uw’ herte zijn.

35

^v Laet ³⁴ uwe lendenen omgordet zijn, ende de keerssen brandende.

v Ephes. 6.14. 1.Petr. 1.13.

34 D. zijt bereyt. Een maniere van spreken genomen van des lants wyse, daer soo wel mans als vrouwen lange kleederen droegen, die sy opschortten, als sy haer bereydden om te reysen, ofte yet te doen.

36

Ende zijt ghy den menschen gelijck, die op haren Heere ³⁵ wachten, wanneer hy ³⁶ weder komen sal van de bruyloft, op dat als hy komt ende klopt, sy hem terstont mogen open doen.

35 Dit wort genomen van de gelijckenisse der bruyloften, die ’s nachts gehouden wierden, Matt. cap. 25. versen 1, 6.

36 Gr. uyt de bruyloft sal scheyden, sal los, ofte, ontslagen worden.

37

Saligh zijn die dienstknechten, welcke de Heere als hy komt sal wakende vinden: Voorwaer ick segge u, dat hy hem sal omgorden, ende salse doen aensitten, ende bykomende sal hy haer dienen.

38

^x Ende soo hy komt in de tweede ³⁷ [nacht-] wake, ende komt in de derde [kolom] wake, ende vindtse alsoo, saligh zijn deselve dienstknechten.

x Matth. 24.42.

37 De nacht wiert gedeelt in vier waken, op dat de een na de ander de wacht soude houden. Siet van dese waken Matth. 14.25.

39

^y Maer weet dit, dat indien de heere des huys geweten hadde in welcke ure de dief soude komen, hy soude gewaeckt hebben, ende en soude sijn huys niet hebben laten doorgraven.

y Matth. 24.43. 1.Thess. 5.2. 2.Petr. 3.10. Apocal. 3.3. ende 16.15.

40

^z Ghy dan zijt oock bereyt: want in welcke ure ghy het niet en meynt, sal de Sone des menschen ³⁸ komen.

z Matth. 24.44. ende 25.13. Marc. 13.33. Luce 21.34. 1.Thessal. 5.6.

38 Namelick, ten oordeele, 1.Thess. 3 vers 13. 2.Petr. 3. vers 10. Apocal. 3.3. ende 16.15.

41

Ende Petrus seyde tot hem, Heere, seght ghy dese gelijckenisse tot ons, ofte oock tot allen?

42

Ende de Heere seyde, ^a Wie is dan de getrouwe ende voorsichtige huysbesorger, dien de Heere over sijne dienstboden sal setten, om [haer] ter rechter tijt ³⁹ het bescheyden deel spijse te geven.

a Matth. 24.45. ende 25.21. 1.Corinth. 4.2.

39 Gr. toegemetene spijse, ofte, koorn.

43

Saligh is de dienstknecht, welcken sijn heere, als hy komt, sal vinden alsoo doende.

44

Waerlick ick segge u-lieden, dat hy hem over alle sijne goederen setten sal.

45

Maer indien deselve dienstknecht in sijn herte soude seggen, Mijn heere vertoeft te komen, ende soude beginnen de knechten ende de dienstmaeghden te slaen, ende te eten ende te drincken, ende droncken te worden,

46

Soo sal de Heere des selven dienstknechts komen ten dage, in welcken hy hem niet en verwacht, ende ter ure die hy niet en weet: ende sal hem ⁴⁰ afscheyden, ende sal sijn deel setten met den ⁴¹ ontrouwen.

40 Namelick, van sijn gesinde. Anders, In tween houwen. Siet Matth. 24.51.

41 Ofte, ongeloovigen. Matth. 24. vers 51. wort geseght geveynsde.

47

^b Ende die dienstknecht welcke geweten heeft den wille sijns heeren, ende [sich] niet bereyt, noch na sijnen wille gedaen en heeft, die sal met vele [slagen] geslagen worden.

b Iacob. 4.17.

48

Maer die [deselve] niet geweten en heeft, ende gedaen heeft [dingen] die slagen weerdigh zijn, die sal met weynige [slagen] geslagen worden. Ende een yegelick dien veel gegeven is, van dien sal veel ge-eyscht worden: ende ⁴² dien men veel vertrouwt heeft, van dien sal men overvloediger eysschen.

42 Ofte, by welcke men veel wech geleyt heeft.

49

Ick ben gekomen om ⁴³ vyer op de aerde te werpen: ende ⁴⁴ wat wil ick indien het alreede ontsteken is?

43 Dat is, de leere des Euangeliums, welcke in haer selven ende ten aensien der geloovige een leere des vredes is, maer door de boosheyt der menschen, die deselve niet en willen verdragen, wort sy een vyer der vervolginge, ende occasie van tweedracht. Siet vers 51. Ier. 23.29. 1.Petr. 1.7.

44 Of, wat wil ick meer, dewijle het alreede onsteken is?

50

^c Maer ick moet met eenen ⁴⁵ doop gedoopt worden: ende hoe worde ick ⁴⁶ geperst, tot dat het volbracht zy?

c Matth. 20.22. Marc. 10.38.

45 D. met swaer lijden. Siet Matth. cap. 20. vers 22.

46 Namelick, ofte met benauwtheyt, ofte met begeerte tot dat het volbracht zy.

51

^d Meynt ghy dat ick gekomen ben om vrede te geven op de aerde? Neen, segge ick u, ^e maer veel eer verdeeltheyt.

d Matth. 10.34.

e Mich. 7.6.

52

Want van nu aen sullender vijve in een huys verdeelt zijn, drie tegen twee, onde twee tegen drie.

53

De vader sal tegen den sone verdeelt zijn, ende de sone tegen den vader: de moeder tegen de dochter, ende de dochter tegen de moeder: de schoonmoeder tegen haer schoondochter, ende de schoondochter tegen hare schoonmoeder.

54

Ende hy seyde oock tot de scharen, ^f Wanneer ghy een wolcke siet opgaen van het Westen, terstont seght ghylieden, Daer komt regen: ende het geschiet alsoo.

f Matth. 16.2.

55

Ende wanneer ghy den Zuyden wint [siet] waeijen, soo seght ghy, Daer sal hitte zijn: ende het geschiet.

56

Ghy geveynsde, ⁴⁷ het aenschijn der aerde ende des hemels weet ghy te ⁴⁸ beproeven: ende hoe en beproeft ghy ⁴⁹ desen tijt niet?

47 D. gestalte, ofte gedaente.

48 D. onderscheyden, gelijck verklaert wort Matth. 16.3.

49 D. de gelegentheyt deses tijts, in welcken soo vele teeckenen der tegenwoordigheyt des Messiae geschieden, welcke hier na genoemt wort de tijt der besoeckinge, Luce 19.44.

57

Ende waerom en oordeelt ghy oock ⁵⁰ van u selven niet het gene recht is?

50 Namel. eer ghy daer toe gedwongen wort, gelijck in’t navolgende vers te sien is.

58

^g Want als ghy henen gaet met uwe wederpartije voor de Overheyt, soo doet neerstigheyt op den wegh om van hem

g Proverb. 25.8. Matth. 5.25.

[fol. 35r]

⁵¹ verlost te worden, op dat hy misschien u niet voor den rechter en trecke, ende de rechter u den ⁵² gerechts-dienaer overlevere, ende de gerechts-dienaer u in de gevangenisse werpe.

51 Namelick, met bevredinge ende voldoeninge van uwe partije.

52 Gr. Practor, D. maner, of af-eyscher van de schult, by den rechter gestelt.

59

Ick segge u, ghy en sult van daer geensins uyt gaen, tot dat ghy oock het laetste ⁵³ penninghsken betaelt sult hebben.

53 Hoe veel een penninghsken weert was, siet Marc. 12. vers 42.