Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xj. Capittel.

1 Christus schrijft sijnen discipelen een formulier voor, om te bidden. 5 ende leert door de gelijckenissen van een vrient, ende van een vader, datse sullen verhoort worden, die in’t gebedt volherden. 14 Werpt eenen stommen duyvel uyt, ende wederspreeckt de lasteringe der gene die seyden dat hy sulcks door Beelzebul dede. 24 Verhaelt des menschen elendigen staet, in welcken de onreyne geest weder in keert. 27 Een vrouwe prijst saligh den buyck die Christum gedragen heeft. 29 Christus betuyght dat den Ioden het teecken Ione sal gegeven worden. 31 Stelt tegen hare hardtneckigheyt het exempel der Koninginne van ’t Zuyden, ende der Nineviten. 33 Leert door gelijckenisse van een keersse, dat men het licht des Euangeliums niet en moet verbergen. 37 Bestraft der Pharizeen ende Schriftgeleerden geveynstheyt, eergierigheyt, ende wreetheyt tegen alle Propheten ende Apostelen, ende dreyght haer de straffe Godts. 53 waer op de Pharizeen hem nieuwe lagen leggen.

1

ENde het geschiedde, doe hy in een seker plaetse was biddende, als hy ophieldt, dat een van sijne discipelen tot hem seyde, Heere ¹ leert ons bidden, gelijck oock Ioannes sijne discipelen geleert heeft.

1 D. geeft ons een voorschrift des gebedts, het welck wy mogen gebruycken, ende na ’t welck wy onse gebeden mogen rechten.

2

Ende hy seyde tot haer, ^a Wanneer ghy biddet, soo segget: ² Onse Vader, die in de hemelen [zijt,] uwen name worde geheylight: uw’ Koninckrijcke kome: uwen wille geschiede, gelijck in den hemel, [alsoo] oock op der aerden.

a Matth. 6.9

2 Siet de verklaringe van dit gebedt by Matth. 6.9, etc.

3

Geeft ons ³ elcken dagh ons ⁴ dagelicks broot.

3 Ofte, van dagh tot dagh, ofte, alle dagen.

4 Ofte, genoeghsaem. siet Matth. cap. 6. vers 11.

4

Ende vergeeft ons onse sonden: want oock wy vergeven eenen yegelicken die ons schuldigh is. Ende en leyt ons niet in versoeckinge, maer verlost ons van den boosen.

5

Ende hy seyde tot haer, Wie van u sal eenen vrient hebben, ende sal ⁵ ter middernacht tot hem gaen, ende tot hem seggen, Vrient leent my drie brooden:

5 Dat is, selfs ter ongelegenster tijt.

6

Overmits mijn vrient ⁶ van de reyse tot my gekomen is, ende ick en hebbe niet dat ick hem voorsette:

6 Gr. van den wegh.

7

Ende dat die van binnen antwoordende soude seggen, Doet my geen moeyte aen: de deure is nu gesloten, ende mijne kinderen zijn met my ⁷ in de slaepkamer: ick en kan niet opstaen, om u te geven.

7 Ofte, te bedde.

8

Ick segge u-lieden, hoewel hy niet en soude opstaen ende hem geven, om dat hy sijn vrient is, nochtans om sijne ⁸ onbeschaemtheyts wille, sal hy opstaen, ende hem geven ⁹ soo veel als hy’er behoeft.

8 D. moeijelick ende ontijdigh aenhoudens wille, het welck wel somwijlen onaengenaem is by de menschen, maer niet by Godt, Luce 18.1. 1.Thesss. 5.17.

9 Namel. brooden.

9

Ende ick segge u-lieden, ^{b 10} Biddet, ende u sal gegeven worden: soecket, ende ghy sult vinden: kloppet, ende u sal open gedaen worden.

b Matth. 7.7. ende 21.22. Marc. 11.24. Ioan. 14.13. ende 15.7. ende 16.24. Iacob. 1.5, 6. 1.Ioan. 3.22. ende 5.14.

10 Siet hier van de verklaringe Matth. cap. 7. vers 8.

10

Want een yegelick die bidt, die ontfanght: ende die soeckt, die vindt: ende die klopt, dien sal open gedaen worden.

11

^c Ende wat vader onder u, dien de sone om broot bidt, sal hem eenen steen geven? Of oock om eenen visch, sal hem voor eenen visch een slange geven?

c Matth. 7.9.

12

Ofte soo hy oock om een ey soude bidden, sal hy hem een scorpioen geven?

13

Indien dan ghy die boos zijt, weet uwe kinderen goede gaven te geven, hoe veel te meer sal de ¹¹ hemelsche Vader den Heyligen Geest geven den genen die hem bidden?

11 Gr. die uyt den hemel is.

14

^d Ende hy wierp eenen duyvel uyt, ende die ¹² was stom. Ende het geschiedde, als de duyvel uytgevaren was, dat de stom-[kolom]me sprack, ende de scharen verwonderden haer.

d Matth. 9.32. ende 12.22.

12 Dat is, maeckte den besetenen mensche stom: ende oock blint, gelijck te sien is Matth. 12.22.

15

Maer sommige van haer seyden, ^e Hy werpt de duyvelen uyt door ¹³ Beelzebul den Oversten der duyvelen.

e Matth. 9.34. ende 12.24. Marc. 3.22.

13 Anders, Beelzebub. Siet daer van Matth. 10.25.

16

Ende andere [hem] versoeckende, ^{f 14} begeerden van hem een teecken ¹⁵ uyt den hemel.

f Matth. 16.1.

14 Gr. sochten.

15 Siet Matt. 16. vers 1.

17

Maer hy kennende hare ¹⁶ gedachten, seyde tot haer, ^g Een yeder Koninckrijck dat tegen hemselven verdeelt is, wort verwoest: ende ¹⁷ een huys tegen hemselven [verdeelt zijnde,] valt.

16 Ofte, overleggingen.

g Matth. 12.25. Marc. 3.24.

17 Gr. huys tegen huys, Dat is, tegen hemselven: gelijck te sien is Matt. 12.25.

18

Indien nu oock de satan tegen hemselven verdeelt is, hoe sal sijn Rijck bestaen? Dewijle ghy seght, dat ick door Beelzebul de duyvelen uytwerpe.

19

Ende indien ick door Beelzebul de duyvelen uytwerpe, door wien werpense uwe ¹⁸ sonen uyt? Daerom sulle dese uwe ¹⁹ rechters zijn.

18 Siet Matt. 12. vers 27.

19 Dat is, met haer doen ende getuygenisse u veroordeelen.

20

Maer indien ick door ²⁰ den vinger Godts de duyvelen uytwerpe, soo is dan het Koninckrijck Godts tot u gekomen.

20 Dat is, door de kracht ofte Geest Godts, gelijck staet Matth. 12. vers 28. Dergelijcke maniere van spreken siet Exod. 8.19.

21

Wanneer een stercke gewapende sijn ²¹ hof bewaert, soo is ²² [al] wat hy heeft in ²³ vrede.

21 Ofte, palleys.

22 Ofte, alle sijne goederen.

23 D. in ruste ende sekerheyt.

22

^h Maer als een daer over komt, die stercker is dan hy, ende hem overwint, die neemt sijne geheele wapenrustinge, daer hy op vertrouwde, ende deelt sijnen ²⁴ roof uyt.

h Coloss. 2.15.

24 Mattheus seght vaten, Dat is, huysraet.

23

ⁱ Wie ²⁵ met my niet en is, die is tegen my: ende wie met my niet en vergadert, die verstroyt.

i Matth. 12.30.

25 Namelick, om Godts eere, ende de saligheyt der menschen te bevorderen. siet Marc. 9.40.

24

^{k 26} Wanneer de onreyne geest van den mensche uytgevaren is, soo gaet hy door ²⁷ dorre plaetsen, soeckende ruste: ende die niet vindende, seght hy, Ick sal weder keeren in mijn huys daer ick uytgevaren ben.

k Matt. 12.43. etc.

26 Siet hier van de verklaringe Matth. cap. 12. vers 43, etc.

27 Gr. waterloose, drooge.

25

Ende komende vindt hy het ²⁸ [met besemen] gekeert ende verciert.

28 Ofte, gevaeght.

26

Dan gaet hy henen, ende neemt met hem seven andere geesten, booser dan hy selve is: ende ingegaen zijnde woonen sy aldaer: ^l ende het laetste van dien mensche wort erger dan het eerste.

l Ioan. 5.14. Hebr. 6.4, 5. ende 10.26. 2.Petr. 2.20.

27

Ende het geschiedde, als hy dese dingen sprack, dat een seker vrouwe de stemme verheffende uyt de schare, tot hem seyde, Saligh is de buyck die u gedragen heeft, ende de borsten, die ghy hebt gezogen.

28

Maer hy seyde, ^{m 29} Ia saligh zijn de gene die het woort Godts hooren, ende dat selve bewaren.

m Matth. 7.21. Ioan. 6.29. Rom. 2.13.

29 Christus en ontkent hier niet dat sijne moeder saligh is, maer leert dat hare ende anderer saligheyt niet voort en komt uyt vleeschelicke geboorte, maer door ’t gehoor des woorts Godts met waren geloove aengenomen.

29

Ende als de scharen dicht by een vergaderden, begon hy te seggen, Dit is een boos geslachte: het versoeckt een teecken, ende haer en sal geen teecken gegeven worden, dan ⁿ het teecken Ione des Propheten.

n Ione 1.17. ende 2.10.

30

Want ³⁰ gelijck Ionas den Nineviten een teecken geweest is, alsoo sal oock de Sone des menschen zijn desen geslachte.

30 Siet hier van de verklaringe Christi selver, Matth. 12. vers 40.

31

De Koninginne van het Zuyden sal opstaen in ’t oordeel met de mannen van dit geslachte, ende salse ³¹ veroordeelen: ^o want sy is gekomen ³² van de eynden der aerde, om te hooren de wijsheyt Salomons, ende siet, ³³ meer dan Salomon is hier.

31 Namelick, door haer exempel.

o 1.Reg. 10.1. 2.Paral. 9.1. Matth. 12.42.

32 Gr. uyt.

33 Dat is, een die voortreffelicker is dan Salomon, soo van persoon als van ampt.

32

De mannen van Nineve sullen opstaen in het oordeel met dit geslachte, ende sullen het selve veroordeelen: ^p want sy hebben haer bekeert op de predikinge Ione; ende siet, meer dan Ionas is hier.

p Ione 3.5.

33

^q Ende niemant die een keersse ontsteeckt, set [die] in ’t verborgen, noch onder een koornmate: maer op eenen kandelaer, op dat de gene die in komen ³⁴ het licht sien mogen.

q Matth. 5.15. Marc. 4.21. Luce 8.16.

34 Gr. het schijnsel.

34

^r De keersse des lichaems is de ooge. Wanneer dan uwe ooge eenvoudigh is, soo

r Matth. 6.22.

[fol. 34r]

is oock uw’ geheel lichaem ³⁵ verlicht: maer soo sy boos is, soo is oock uw’ [geheel] lichaem duyster.

35 Ofte, luchtigh. siet Matth. 6.22.

35

³⁶ Siet dan toe, dat niet het licht, het welck in u is, duysternisse en zy.

36 Ofte, siet dan of niet het licht, het welck in u is, duysternisse en zy.

36

Indien dan uw’ lichaem geheel verlicht is, niet hebbende eenigh deel dat duyster is, soo sal het ³⁷ geheel verlicht zijn, gelijck wanneer de keersse met het schijnsel u verlichtet.

37 Namelick, dat van u gedaen wort, ofte voort komt.

37

Als hy nu [dit] sprack, ³⁸ badt hem een seker Pharizeus, dat hy by hem het middaghmael wilde eten: ende ingegaen zijnde sat hy aen.

38 Gr. vraeghde hem.

38

Ende de Pharizeus [dat] siende verwonderde hem, ^s dat hy niet eerst voor het middaghmael hem ³⁹ gewasschen en hadde.

s Marc. 7.3.

39 Gr. gedoopt ware. Siet Marc. 7.4.

39

Ende de Heere seyde tot hem, ^t Nu ghy Pharizeen, ghy reynight het buytenste des drinckbekers ende des schotels: ^v maer ⁴⁰ het binnenste van u is vol van roof ende boosheyt.

t Matth. 23.25.

v Titum 1.15.

40 Het welck verstaen kan worden, ofte van de herten der Pharizeen, ofte van hare schotelen: gelijck uytgedruckt staet Matth. 23.25.

40

Ghy onverstandige, die het buytenste heeft gemaeckt, en heeft hy oock niet het binnenste gemaeckt?

41

^x Doch geeft tot aelmoessen het gene ⁴¹ daer in is: ende siet, ⁴² alles is u reyn.

x Iesa. 58.7. Dan. 4.27. Luce 12.33.

41 Namelick, in de schotel, ofte het gene ghy hebt, gelijck Luce 19.8. of, het gene in u is, Dat is, verandert uwe onrechtveerdigheyt in gerechtigheyt ende weldadigheyt tegen den armen: gelijck Dan. 4.27.

42 D. dan sult ghy de spijse ende dranck met goede conscientie ende dancksegginge gebruycken mogen, 1.Tim. 4.4. Tit. 1.15. And. sal u reyn zijn.

42

^y Maer wee u Pharizeen, want ghy ⁴³ vertient munte ende ruyte, ende ⁴⁴ alle moeskruyt, ende ^z ghy gaet voorby ⁴⁵ het oordeel ende de liefde Godts. Dit moest men doen, ende het ander niet na laten.

y Matth. 23.23.

43 Siet Matt. 23. vers 23.

44 D. allerley.

z 1.Sam. 15.22. Hose. 6.6. Mich. 6.8. Matth. 9.13. ende 12.7.

45 Dat is, gerechtigheyt ende billickheyt tegen uwen naesten.

43

^a Wee u Pharizeen, want ghy bemint ⁴⁶ het voorgestoelte in de Synagogen, ende de begroetingen op de merckten.

a Matth. 23.6. Marc. 12.38. Luce 20.46.

46 Of, voorste sittinge.

44

^b Wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde: want ghy zijt gelijck de graven die ⁴⁷ niet openbaer en zijn, ende de menschen die daer over wandelen ⁴⁸ en weten het niet.

b Matth. 23.27.

47 Of, verborgen, namelick, in d’aerde.

48 Ofte, en kennense niet.

45

Ende een van de ⁴⁹ Wetgeleerde antwoordende seyde tot hem, Meester, als ghy dese dingen seght, soo doet ghy oock ons smaetheyt aen.

49 De Schriftgeleerde waren oock wel Wetgeleerde, dan het schijnt dat onder deselve eenige waren, die in wetenschap uytstaken, ende die desen name bysonderlick voerden.

46

^c Doch hy seyde, Wee oock u Wetgeleerde, want ghy belastet de menschen met lasten swaer om dragen, ende selve en raeckt ghy die lasten niet aen met een van uwe vingeren.

c Iesa. 10.1. Matth. 23.4. Actor. 15.10.

47

^d Wee u, want ghy bouwet de graven der Propheten, ende uwe vaders hebben deselve gedoot.

d Matth. 23.29.

48

Soo getuyght ghy dan ⁵⁰ dat ghy mede behagen hebt aen de wercken uwer vaderen: want sy hebbense gedoot, ende ghy ⁵¹ bouwet hare graven.

50 Gr. ende ghy hebt mede behagen.

51 D. als ghy hare graven opbouwt, soo toont ghy daer mede dat ghy rechte kinderen zijt der gene die de Propheten hebben gedoot, Matth. 23. vers 31. Ende hoewel ghy daer mede wilt schijnen uwer vaderen daet te misprijsen, soo blijckt nochtans uyt den haet ende wreetheyt, die ghy bewijst tegen de rechtsinnige Leeraers, dat ghy daer in uwen vaderen gelijck zijt: ende soo ghy in dien tijt geleeft haddet, dat ghy ’t selve oock aen de Propheten soudt hebben gedaen.

49

Daerom oock ⁵² de wijsheyt Godts ⁵³ seght. ^e Ick sal Propheten ende Apostelen tot haer senden, ende van dien sullen sy [sommige] dooden, ende [sommige] sullen sy uytjagen:

52 Dit spreeckt Christus van hemselven, alsoo hy de eeuwige wijsheyt des Vaders is, Proverb. cap. 8. versen 1, 22. ende 1.Corinth. cap. 1. vers 24. gelijck blijckt uyt Matth. 23. vers 34.

53 Ofte, heeft geseght.

e Matth. 10.16. Luce 10.3. Iohan. 16.2. Actor. 7.51. Hebr. 11.35.

50

Op dat van ⁵⁴ dit geslachte afge-eyscht werde het bloet van alle de Propheten, dat vergoten is van de grontlegginge der werelt af.

54 Siet Matth. 23.35.

51

^f Van het bloet Abels ^g tot het bloet ⁵⁵ Zacharie, die gedoot is tusschen den altaer ende ⁵⁶ het huys [Godts:] ja segge ick u, het sal afge-eyscht worden van dit geslachte.

f Genes. 4.8. Hebr. 11.4.

g 2.Paral. 24.21.

55 Van desen Zacharias siet Matth. cap. 23. vers 35.

56 Dat is, den tempel, gelijck verklaert wort Matth. cap. 23. vers 35.

52

^h Wee u ghy Wetgeleerde, want ghy hebt ⁵⁷ den sleutel der kennisse wech genomen: ghy selve en zijt niet ingegaen, ende die in gingen hebt ghy verhindert. [kolom]

h Matth. 23.13.

57 Desen sleutel, is de rechte verklaringe van Godts woort, waer door den menschen den ingangh tot den hemel geopent wort, welcke geweert zijnde, soo wort deselve ingangh als toegesloten. Siet Matth. 23.13.

53

Ende als hy dese dingen tot haer seyde, begonden de Schriftgeleerde ende Pharizeen ⁵⁸ hardt aen te houden, ende hem van vele dingen ⁵⁹ te doen spreken:

58 Of, heftighlick op hem toeleggen.

59 Gr. uyt den mont de woorden te halen.

54

Hem lagen leggende, ende soeckende yet uyt sijnen mont te bejagen, op dat sy hem beschuldigen mochten.