Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

1 Christus vast in de woestijne veertigh dagen, ende wort van den duyvel versocht. 14 Keert wederom na Galileam, ende leert in de Synagoge tot Nazareth, uyt Esaie Cap. 61. dat hy de beloofde Messias was. 23 ende wijst aen met de exempelen Elie ende Elisei, waerom hy daer geen wonderwercken en dede. 28 Waerom sy toornigh zijnde trachten hem te dooden. 31 Leert te Capernaum op den Sabbath. 33 ende drijft aldaer eenen duyvel uyt. 38 Geneest de schoonmoeder Petri van de kortse, ende vele andere krancke ende besetene. 42 Gaet van daer ende predickt oock in de andere steden van Galilea.

1

ENde ^a Iesus vol des Heyligen Geests keerde wederom van den Iordaen, ende wiert ¹ door den Geest geleydet in de woestijne,

a Matth. 4.1. Marc. 1.12.

1 Gr. in den Geest, namelick, van welcke hy te voren gesproken hadde.

2

Ende wert ² veertigh dagen versocht van den duyvel: ^b ende ³ en at gantsch niet in die dagen, ende als deselve ge-eyndight waren, soo hongerde hem ten laetsten.

2 Doch voornamelick op ’t eynde wanneer hem de satan op ’t allerheftighste versocht heeft, gelijck blijckt uyt Matth. cap. 4. vers 2.

b Exod. 34.28. 1.Reg. 19.8.

3 Van dit vasten Christi, mitsgaders dese versoeckingen, siet de verklaringen op Matth. cap. 4.

[fol. 29r]

3

Ende de duyvel seyde tot hem, Indien ghy Godts Sone zijn, seght tot desen steen, dat hy broot worde.

4

Ende Iesus antwoordde hem, seggende, ^c Daer is geschreven, dat de mensche by broot alleen niet en sal leven, maer by alle woort Godts.

c Deut. 8.3. Matth. 4.4.

5

⁴ Ende als hem de duyvel geleyt hadde op eenen hoogen bergh, toonde hy hem alle de Koninckrijcken der werelt, in eenen ⁵ oogenblick tijts.

4 Mattheus verhaelt dit voor de derde versoeckinge, c. 4. vers 8. waer uyt blijckt dat de Euangelisten haer soo seer niet en binden aen de ordre als aen de sake selve.

5 Gr. stipken, ofte puntgen des tijts.

6

Ende de duyvel seyde tot hem, Ick sal u alle dese macht ende de heerlickheyt der selver [Koninckrijcken] geven: ⁶ want sy is my over gegeven, ende ick geefse wien ick oock wil.

6 Hoewel de duyvel tegen de waerheyt hemselven dit toeschrijft, als zijnde een leugenaer, Ioan. cap. 8. vers 44. nochtans soo misbruyckt hy dickwils, door Godts toelatinge ende rechtveerdigh oordeel tegen de sonden der menschen, de eere ende de rijckdommen der werelt, om de menschen te verleyden, hemselven dragende als een Overste ende Godt deser werelt, Ioan. c. 12. vers 31. Eph. 6. vers 12. 2.Cor. 4.4.

7

Indien ghy dan my sult ⁷ aenbidden, soo sal het all’ uwe zijn.

7 Ofte, voor my neder vallen, Namelick, om my aen te bidden.

8

Ende Iesus antwoordende seyde tot hem, ⁸ Gaet wech van my satan: want daer is geschreven, ^d Ghy sult den Heere uwen Godt aenbidden, ende hem alleene dienen.

8 Gr. gaet wech achter my.

d Deuter. 6.13. ende 10.20. 1.Sam. 7.3.

9

Ende hy leydde hem na Ierusalem, ende stelde hem op de tinne des tempels, ende seyde tot hem, Indien ghy de Sone Godts zijt, worpt u selven van hier nederwaerts.

10

Want daer is geschreven, ^e dat hy sijne Engelen van u bevelen sal, dat sy u bewaren sullen.

e Psalm 91.11.

11

Ende dat sy u op de handen nemen sullen, op dat ghy uwen voet niet t’eeniger tijt aen eenen steen en stootet.

12

Ende Iesus antwoordende seyde tot hem, daer is geseght, ^f Ghy en sult den Heere uwen Godt niet versoecken.

f Deuter. 6.16.

13

Ende als de duyvel alle versoeckinge voleyndight hadde, weeck hy van hem ⁹ voor eenen tijt.

9 Want het blijckt, dat hy tegen den tijt van sijn lijden hem wederom heftelick aengevallen is, Ioa. cap. 14. vers 30.

14

^g Ende Iesus keerde wederom ¹⁰ door de kracht des Geests na Galileen: ende het geruchte van hem gingh uyt door het geheele omliggende lant.

g Matth. 4.12. Marc. 1.14. Ioan. 4.43. Actor. 10.37.

10 Gr. in de kracht.

15

Ende hy leerde in hare Synagogen, ende wiert van allen ¹¹ gepresen.

11 Gr. verheerlickt.

16

^h Ende hy quam tot Nazareth, daer hy opgevoedt was, ende gingh, na sijne gewoonte, op den dagh ¹² des Sabbaths in de Synagoge: ⁱ ende stont op om te lesen.

h Matth. 13.54. Marc. 6.1. Ioan. 4.43.

12 Gr. der Sabbathen.

i Nehem. 8.5, 6.

17

Ende hem wiert ¹³ gegeven het boeck des Propheten Esaie, ende als hy het boeck ¹⁴ open gedaen hadde vondt hy ¹⁵ de plaetse daer geschreven was,

13 D. gelanght, ofte toegereyckt. Siet Actor. 13.15.

14 Gr. ontvouwt, of, ontrolt hadde, gelijck veeltijts de boecken in oude tijden op parkementen ofte papieren rollen geschreven wierden, Psalm 40. vers 8. Hebr. 10.7. Apoc. 6.14.

15 Hier schijnt Christus twee plaetsen uyt Iesaia te samen gevoeght te hebben: Want sommige van dese woorden staen Iesa. 61. vers 1. ende sommige Iesa. 42.7.

18

^k De Geest des Heeren [is] op my, daerom heeft hy my gesalft: hy heeft my gesonden ^l om den armen het Euangelium te verkondigen, om te genesen die gebroken zijn van herten,

k Iesa. 61.1.

l Matth. 11.5.

19

^m Om den gevangenen te prediken loslatinge, ende den blinden ¹⁶ ’t gesichte, om ¹⁷ de verslagene henen te senden ¹⁸ in vryheyt: om te prediken ¹⁹ het aengenaem jaer des Heeren.

m Iesa. 61.1, 2. ende 42.7.

16 Gr. het verkrijgen des gesichts.

17 Of, verwondde.

18 Gr. in loslatinge.

19 Soo wort de tijt van de toekomste des Messiae, ende der predicatie des Euangeliums genaemt, om dat het aengenaem Iubeljaer daer van een voorbeelt is geweest, op welcke alle goederen die vervreemt waren tot haren eersten eygenaer quamen, ende alle dienstknechten uyt de Israëliten in vryheyt gestelt wierden, Levit. 25.8, etc.

20

Ende als hy het boeck toegedaen, ende ²⁰ den dienaer weder gegeven hadde, sat hy neder: ende de oogen van allen in de Synagoge waren op hem geslagen.

20 Nam. van den Oversten der Synagoge.

21

Ende hy begon tot haer te seggen, ²¹ Heden is dese Schrift in uwe ooren vervult.

21 D. ghy hoort nu met uwe ooren dat huyden geschiet, ’t gene in dese prophetie te voren geseght is.

22

Ende sy gaven hem alle ²² getuygenisse, ⁿ ende verwonderden haer ²³ over de aengename woorden, die uyt sijnen mont voort quamen: ende seyden, ^o Is dese niet de sone Iosephs?

22 Nam. dat hy een voortreflick Leeraer was. Siet Marc. 6.2.

n Iesa. 50.4. Matth. 13.54. Marc. 6.2. Luce 2.47.

23 Gr. over de woorden der genade, ofte, aengenaemheyt. Siet Psalm 45.3. Ioan. 1.14.

o Ioan. 6.42.

23

Ende hy seyde tot haer, Ghy sult sonder twijffel tot my ²⁴ dit spreeckwoort seggen, Medicijnmeester geneest u selven: al wat wy gehoort hebben, ^p dat in ²⁵ Capernaum [kolom] geschiet is, doet [dat] oock hier in uw’ vaderlant.

24 Gr. dese parabel.

p Matth. 4.13.

25 Daer Christus sijne woonplaetse voor desen genomen hadde, ende vele mirakelen gedaen, Matth. 4.13. ende 11.23.

24

Ende hy seyde, Voorwaer ick segge u, ^q dat geen ²⁶ Propheet aengenaem en is in sijn vaderlant.

q Matth. 13.57. Marc. 6.4. Ioan. 4.44.

26 D. Leeraer des woorts Godts.

25

Maer ick segge u in der waerheyt, Daer waren ^r vele weduwen in Israël in de dagen Elie, doe den hemel drie jaren ende ses maenden ²⁷ gesloten was: soo dat daer grooten hongers noot wiert over het geheele lant.

r 1.Reg. 17.7. Iacob. 5.17.

27 D. sonder regenen, 1.Reg. 17.1, 7.

26

Ende tot geene van haer en wiert Elias gesonden, dan na Sarepta ²⁸ Sidonis, tot een vrouwe, [die] weduwe [was.]

28 D. liggende onder het gebiedt der stadt Sidon.

27

Ende daer waren ^s vele melaetsche in Israël ²⁹ ten tijden des Propheten Elisei, ende geen van haer en wiert gereynight dan Naaman de Syrier.

s 2.Reg. 5.14.

29 Ofte, onder den Propheet Eliseus.

28

Ende sy wierden alle in de Synagoge met toorne vervult, als sy dit hoorden.

29

Ende opstaende wierpen sy hem uyt buyten de stadt, ende leydden hem op den top des berghs, op den welcken hare stadt gebouwt was, om hem van de steylte af te werpen.

30

Maer hy door het midden van haer ³⁰ doorgegaen zijnde gingh wech.

30 Namelick, hare oogen door sijne Goddelicke kracht houdende, datse hem niet en sagen, ofte haer wederhoudende, alsoo sijne ure noch niet gekomen en was, Ioan. c. 7. vers 30.

31

^t Ende hy quam af tot Capernaum, een stadt van Galilea, ende leerde haer op de Sabbathdagen.

t Matth. 4.13. Marc. 1.21.

32

^v Ende sy versloegen haer over sijne leere, want sijn woort was ³¹ met macht.

v Matth. 7.29. Marc. 1.22.

31 Gr. in macht, D. van groot aensien ende kracht, Matth. cap. 7. vers 29.

33

^x Ende in de Synagoge was een mensche hebbende eenen geest ³² eens onreynen duyvels, ende riep uyt met grooter stemme,

x Marc. 1.23.

32 D. die eenen onreynen duyvel was.

34

Seggende, Laet af, wat hebben wy met u [te doen,] ghy Iesu Nazarener? Zijt ghy gekomen om ons te verderven? Ick kenne u wie ghy zijt, [namelick] ³³ de Heylige Godts.

33 D. de Salighmaker, die daer toe van Godt geheylight ofte afgesondert is, Ioan. 10.36.

35

Ende Iesus bestrafte hem, seggende, ³⁴ Swijght stil, ende gaet van hem uyt. Ende de duyvel hem in het midden geworpen hebbende, voer van hem uyt, sonder hem yet ³⁵ te beschadigen.

34 Gr. wort gemuyl-bant. Siet de aent. op Marc. 1.25.

35 Of, te quetsen.

36

Ende daer quam een verbaestheyt over alle, ende sy spraken te samen tot malkanderen, seggende, Wat woort is dit, dat hy met macht ende kracht den onreynen geesten gebiedt, ende sy varen uyt?

37

Ende het geruchte van hem gingh uyt in alle plaetsen des omliggenden lants.

38

^y Ende [Jesus] opgestaen zijnde uyt de Synagoge, gingh in het huys ³⁶ Simonis: ende Simonis wijfs moeder was met een groote kortse bevangen, ende sy baden hem voor haer.

y Matth. 8.14. Marc. 1.29.

36 Namel. Petri. Siet Matth. 8.14.

39

Ende staende ³⁷ boven haer, bestrafte hy de kortse, ende [de kortse] verliet haer: ende sy van stonden aen opstaende diende haerlieden.

37 Ofte, over haer. Namelick, met sijn hooft over haer buygende, om haer aen te spreken.

40

^z Ende ³⁸ als de sonne onder gingh, alle die krancke hadden, met verscheydene sieckten [bevangen,] brachten die tot hem, ^a ende hy leyde een yegelick van haer de handen op, ende genas deselve.

z Matth. 8.16. Marc. 1.32.

38 D. als de Sabbath over was. siet Marc. 1.32.

a Marc. 7.32. ende 8.23, 25.

41

^b Ende daer voeren oock duyvelen uyt van velen, roepende, ende seggende, Ghy zijt de Christus, de Sone Godts. Ende [haer] bestraffende en liet hy die niet ³⁹ spreken, om dat sy wisten dat hy de Christus was.

b Marc. 1.34. ende 3.11.

39 Of, seggen dat sy wisten dat hy die Christus was. De reden hier van siet Marc. 1.25.

42

^c Ende als het dagh wiert, gingh hy uyt ende trock na ⁴⁰ een woeste plaetse: ende de scharen sochten hem, ende quamen tot by hem, ende hielden hem op, dat hy van haer niet en soude wech gaen.

c Marc. 1.35.

40 D. een eensame plaetse, om alleen te zijn.

43

Maer hy seyde tot haer, Ick moet oock andere steden ⁴¹ ’t Euangelium des Koninckrijcks Godts verkondigen: want daer toe ben ick ⁴² uytgesonden.

41 Gr. het Koninckrijcke Godts Euangelizeeren.

42 Namelick, van Godt den Vader.

44

Ende hy predickte in de Synagogen van Galilea.