Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 De tijt wanneer Ioannes de Dooper sijn ampt heeft aengevangen. 3 Den inhoudt van sijne predicatie. 7 Sijne vermaninge tot bekeeringe aen de gene die quamen om van hem gedoopt te worden. 10 Sijne antwoorde op de vrage der schare. 12 der tollenaren. 14 ende der krijghslieden wat een yegelick moeste doen. 15 Sijne getuygenisse van Christo, ende van sijnen doop. 19 Sijne gevangenisse. 21 Christus wort van Ioanne gedoopt. 23 ende sijn geslacht-register wort verhaelt tot Adam toe.

1

ENde in het vijftiende jaer der regeeringe des Keysers ¹ Tiberij, als ² Pontius Pilatus Stadthouder was over Iudea, ende Herodes ³ een Viervorst over Galilea, ende Philippus sijn broeder een Viervorst over Iturea ende over het lant Trachonitis, ende Lysanias een Viervorst over Abilene.

1 Dese was de derde Keyser in het Roomsche Rijck, die na Augustus in het Rijck is gevolght, onder wiens regeeringe Christus oock gestorven is.

2 Na dat Archelaus de oudtste sone van Herodes de Groote, die over Iudea regeerde, Matt. cap. 2. vers 22. om sijn quaet regiment van de Romeynen gebannen was, hebben de Romeynsche Keysers ’t selve lant voortaen door hare Stadthouders laten regeeren, onder welcke dese Pilatus de vijfde geweest is. Het overige van ’t lant Canaan wiert by de andere sonen van Herodes geregeert.

3 Van dese Viervorsten siet d’aenteeckeninge op Matth. 14.1. in welcker landen, die hier genoemt worden, Christus veel gepredickt heeft, gelijck oock in Abilene, ’t welck in Decapoli lagh, Matth. 4.25. Marc. 5.20.

2

Onder de ^a Hoogepriesters ⁴ Anna ende Cajapha, geschiedde het woort Godts tot Ioannem den sone Zacharie, ⁵ in de woestijne.

a Actor. 4.6.

4 Annas was de schoonvader van Cajaphas, Ioan. 18.13. ende sy worden hier als twee Hoogepriesters gestelt, ofte om dat de Hoogepriesters altijt eenen Stadthouder hadden, die alsse onreyn ofte sieck waren, hare plaetse bewaerde. Siet Numer. 3.32. 1.Reg. 4.4. 2.Reg. 23.4. ende 25.18. Ofte om datse doen ter tijt, d’eene het een jaer ende de andere het ander jaer het Hoogepriester-ampt bedienden. Siet Ioan. 11. 49, 51. ende Actor. 4.6. alsoo de successie van de rechte Hoogepriesters van Aaron afkomstigh in verloop was gekomen, ende dat ampt nu eene weldaet, ofte gifte der Romeynen was geworden.

5 Van dese woestijne siet Matth. 3.1.

3

^b Ende hy quam in alle het omliggende lant des Iordaens, predikende den doop der bekeeringe tot vergevinge der sonden.

b Matth. 3.1. Marc. 1.4.

[fol. 28v]

4

Gelijck geschreven is in het boeck der woorden ^c Esaie des Propheten, seg-gende, ⁶ De stemme des roependen in de woestijne, Bereydt den wegh des Heeren, maeckt sijne paden recht.

c Iesa. 40.3. Matth. 3.3. Marc. 1.3. Ioan. 1.23.

6 Van dese stemme ende prophetie siet d’aenteeckeninge op Matth. 3.3. ende Iesa. 40.3.

5

Alle dal sal gevult worden, ende alle bergh ende heuvel sal vernedert worden, ende de kromme [wegen] sullen tot eenen rechten [wegh] worden, ende de oneffene tot effene wegen.

6

^d Ende ⁷ alle vleesch sal ⁸ de saligheyt Godts sien.

d Psalm 98.2. Iesa. 52.10.

7 D. allerley soorten van menschen. Siet Ioël 2. vers 28. Actor. 2.17.

8 Siet Capit. 2. vers 30.

7

Hy seyde dan tot de scharen, die uytquamen om van hem gedoopt te worden, ^e Ghy ⁹ adderen gebroetsels, wie heeft u aengewesen te vlieden van den toekomenden toorn?

e Matth. 3.7. ende 23.33.

9 Dese zijn een soorte van slangen, die seer fenijnigh zijn. siet Actor. 28. versen 3, 6.

8

Brenght dan vruchten voort der bekeeringe ¹⁰ weerdigh: ende en begint niet te seggen ¹¹ by u selven, ^f Wy hebben Abraham tot eenen vader. Want ick segge u, dat Godt selfs uyt dese steenen Abraham kinderen kan verwecken.

10 Of, betamelick, ende met de ware bekeeringe over een komende.

11 Gr. in u selven.

f Matth. 3.9. Ioan. 8.39. Actor. 13.26.

9

^g Ende ¹² de bijle light oock alreede aen de wortel der boomen: alle boom dan, die geen goede vrucht voort en brenght, wort uytgehouwen, ende in het vyer geworpen.

g Matth. 3.10. ende 7.19.

12 D. de straffe Godts is bereydt ende nakende, voor de gene die de predicatie des Euangeliums hoorende geen vruchten voort en brengen.

10

Ende de scharen vraeghden hem, ^h seggende, ¹³ Wat sullen wy dan doen?

h Actor. 2.37.

13 Namelick, om dese straffe te ontgaen ende saligh te worden.

11

Ende hy antwoordende seyde tot haer, ⁱ Die twee rocken heeft ¹⁴ deyle hem mede, die geen en heeft: ende die spijse heeft, doe desgelijcks.

i Iacob. 2.13, 15. 1.Ioan. 3.17.

14 D. betoone alsoo de liefde tot sijnen armen even naesten, dat eer hy hem gebreck soude laten lijden, hy liever hem een van sijne rocken ende een deel van sijne noodige spijse geve.

12

Ende daer quamen oock tollenaers om gedoopt te worden, ende seyden tot hem, Meester wat sullen wy doen?

13

Ende hy seyde tot haer, En eyscht niet meer, dan ’t gene u ¹⁵ geset is.

15 Namel. van de hooge Overheyt.

14

Ende hem vraeghden oock de krijghslieden, seggende, Ende wy, wat sullen wy doen? Ende hy seyde tot haer, En ¹⁶ doet niemant overlast, noch en ¹⁷ ontvreemt niemant het sijne met bedrogh, ende laet u vergenoegen met uwe besoldingen.

16 ’t Griecks woort beteeckent yemant herwaerts ende derwaerts slingeren of schudden: alsoo dat hier allerley strooperije, moetwille, ende onbillick gewelt den krijghslieden verboden wort.

17 ’t Griecks woort beteeckent wel yemant valschelick beschuldigen, maer Lucas gebruyckt dit woort in sulcken sin als het hier overgeset is, gelijck blijckt Luce 19.8.

15

Ende als het volck ¹⁸ verwachtede, ende alle in hare herten overleyden van Ioanne, of hy niet mogelick de Christus en ware,

18 Ofte, in verwachtinge stont, namelick, van de komste des Messiae.

16

Soo antwoordde Ioannes aen allen, seggende, ^k Ick doope u wel met water: maer hy komt die stercker is dan ick, wien ick niet weerdigh en ben den riem van sijne schoenen te ontbinden: ^l Dese sal u doopen ¹⁹ met den Heyligen Geest ende met ²⁰ vyer.

k Matth. 3.11. Marc. 1.8. Ioan. 1.26. Actor. 1.5. ende 11.16. ende 19.4.

l Iesa. 44.3. Ioel 2.28. Actor. 2.4. ende 11.15.

19 Gr. in.

20 Siet Matth. 3. vers 11.

17

^m Wiens ²¹ wan in sijne hant is, ende hy sal sijnen dorschvloer doorsuyveren, ende de terwe sal hy in sijne ²² schuere t’samen brengen, maer het kaf sal hy met onuytblusschelick vyer verbranden.

m Matth. 3.12.

21 Of, worpschuppe. siet Matth. 3.12.

22 Of, korensolder.

18

Hy dan oock noch vele andere dingen vermanende, verkondighde den volcke het Euangelium.

19

ⁿ Maer als ²³ Herodes de Viervorst van hem bestraft wiert, om Herodias Philippi sijns broeders wijfs wille, ende over alle boose [stucken,] die Herodes dede,

n Matth. 14.3. Marc. 6.18.

23 Siet van dese historie breeder Matth. 14.3.

20

Soo heeft hy oock dit noch boven alles daer toe gedaen, dat hy Ioannem in de gevangenisse gesloten heeft.

21

^o Ende het geschiedde, doe alle het volck gedoopt wiert, ende Iesus [oock] gedoopt was, ende badt, dat den hemel geopent wiert:

o Matth. 3.13. Marc. 1.9. Ioan. 1.32.

22

Ende dat ²⁴ de Heylige Geest op hem neder daelde in lichamelicke gedaente gelijck een duyve: ende datter een stemme geschiedde uyt den hemel, seggende, ^p Ghy zijt mijn geliefde Sone, in u hebbe ick mijn welbehagen. [kolom]

24 Siet hier van Matth. 3.16.

p Iesa. 42.1. Matth. 17.5. Marc. 9.7. Luce 9.35. Coloss. 1.13. 2.Petr. 1.17.

23

Ende hy Iesus begon ontrent ²⁵ dertigh jaren [oudt] te wesen, zijnde (alsoo men meynde) ^q de sone Iosephs, ²⁶ des [soons] Heli,

25 Desen ouderdom moesten de Priesters hebben, eer sy haer ampt ten vollen mochten bedienen, Num. cap. 4. vers 3. 1.Chron. 23.3.

q Matth. 13.55. Ioan. 6.42.

26 Ioseph wort Matth. 1. vers 16. geseght van Iacob gewonnen ofte geboren te zijn, maer wort hier genaemt een sone van Heli, om dat, gelijck vele meynen, hy Mariam, die een dochter van Heli was, getrouwt hadde: gelijck Ruth een dochter van Naëmi genaemt wort, om datse den sone van Naëmi gehadt hadde, Ruth 1.11.

24

Des [soons] Matthat, des [soons] Levi, des [soons] Melchi, des [soons] Ianna, des [soons] Iosephs,

25

Des [soons] Matthathia, des [soons] Amos, des [soons] Naum, des [soons] Esli, des [soons] Naggai,

26

Des [soons] Maath, des [soons] Matthathia, des [soons] Semei, des [soons] Iosephs, des [soons] Iuda.

27

Des [soons] Ioanna, des [soons] Rhesa, des [soons] ²⁷ Zorobabel, des [soons] Salathiel, des [soons] Neri.

27 Sommige meynen dat dese Zorobabel ende Salathiel deselve zijn die Mattheus Cap. 1. vers 12. verhaelt, houdende dat het geslachte Salomons in Iechonia soude uytgestorven zijn, uyt Ierem. 22. vers 30. Doch andere meynen dat dese plaetse Ieremie alsoo kan verstaen worden, dat hy geseght wort sonder kinderen te zijn die als Koningen op sijnen throon souden sitten, overmits de Konincklicke weerdigheyt in Iechonia is ge-eyndight: ende meynen dat uyt 1.Chron. 3. vers 17. blijckt, dat Iechonias eygene kinderen gehadt heeft: ende dat derhalven waerschijnelick zy, dat dese Zorobabel ende Salathiël uyt de linie Nathans andre persoonen zijn geweest, dan die van welcke Mattheus spreeckt: gelijck in verscheyden geslachten die van een stamme afkomstigh zijn dickmael gebeurt dat eenerley namen den nakomelingen gegeven worden, waer van hier in dit selve Capittel, versen 24, 29. een exempel is, alwaer de namen van Mattha ofte Mattath ende Levi twee mael aen malkanderen in verscheyden persoonen gevonden worden.

28

Des [soons] Melchi, des [soons] Addi, des [soons] Cosam, des [soons] Elmodam, des [soons] Er,

29

Des [soons] Iose, des [soons] Eliezer, des [soons] Iorim, des [soons] Matthat, des [soons] Levi,

30

Des [soons] Simeon, des [soons] Iuda, des [soons] Iosephs, des [soons] Ionan, des [soons] Eliakim,

31

Des [soons] Melea, des [soons] Mainan, des [soons] Matthatha, des [soons] ²⁸ Nathan, des [soons] Davids,

28 Mattheus verhaelt het geslacht-register van David door Salomon op Ioseph den man Marie, maer Lucas verhaelt hier het geslacht-register van David door Nathan, die een broeder Salomons, ende een ander sone Davids was, mede uyt Bathseba, 2.Sam. 5.14. 1.Chron. 3.5. ende 14.4. tot op Heli den vader Marie, wiens sone Ioseph genaemt wort, vers 23. om dat hy sijne dochter getrouwt hadde. Soo en is het dan niet vreemt, dat alhier andere namen van David tot op Ioseph worden gevonden als by Mattheus, om datse verscheyden linien beschrijven. Als oock dat Mattheus minder persoonen verhaelt als Lucas, overmits hy verscheydene uytlaet, om hemselven binnen het getal van veertien te besluyten. Siet de aenteeckeninge op Matth. 1.17.

32

Des [soons] Iesse, des [soons] Obed, des [soons] Booz, des [soons] Salmon, des [soons] Naasson,

33

Des [soons] Aminadab, des [soons] Aram, des [soons] Esrom, des [soons] Phares, des [soons] Iuda,

34

Des [soons] Iacobs, des [soons] Isaacs, des [soons] Abrahams, des [soons] ^r Thara, des [soons] Nachor,

r Genes. 11.10, etc.

35

Des [soons] Saruch, des [soons] Rogau, des [soons] Phaleck, des [soons] Heber, des [soons] Sala,

36

Des [soons] ²⁹ Cainan, des [soons] Arphaxad, des [soons] Sem, des [soons] Noë, des [soons] Lamech,

29 Dese name wort niet gevonden in ’t geslacht-register by Mosem verhaelt, Gen. 10. vers 24. ende 11.12. noch oock 1.Chron. 1.24. maer wort gevonden in de Griecksche oversettinge, die onder de Ioden doen ter tijt gebruycklick was: waerom sommige meenen dat dit oock wel over een komt met het gene Moses verhaelt, om dat Arpharad Sala soude hebben gegenereert door sijnen sone Cainan: gelijck men dergelijcke oock kan sien 1.Chron. 2.50. ende 4.1.

37

Des [soons] Mathusala, des [soons] Enoch, des [soons] Iared, des [soons] Malaleël, des [soons] Cainan,

38

Des [soons] Enos, des [soons] Seth, des [soons] ^s Adams, ³⁰ des [soons] Godts.

s Genes. 5.3.

30 Adam wort hier een sone Godts genaemt, om dat hy niet en is voort gekomen van andere menschen, maer van Godt selve na sijn evenbeelt geschapen, gelijck oock de Engelen daerom sonen Godts genaemt worden, Iob 1.6. ende 38.7.