Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiiij. Capittel.

De Overpriesters ende Schriftgeleerde soecken gelegentheyt om Christum te dooden. 3 Een vrouwe salft hem te Bethanien, welcke daet Christus verantwoort. 10 Hy wort van Iuda om gelt verkocht aen de Overpriesters. 12 Doet het Pascha bereyden, ende eet het met sijne discipelen. 18 ende openbaert de verraderije Iude. 22 Stelt sijn Avontmael in. 27 Voorseght sijnen discipelen hare verstroyinge, ende Petro sijnen val. 32 Begint in het hofken sijn lijden met grooten anghst, ende bidt den Vader. 37 vermanende sijne discipelen tot waken. 43 Wort van Iuda verraden met eenen kus. 46 Van de Ioden gevangen. 47 waer over Petrus een van deselve de oore afhouwt. 50 wort van de sijne verlaten. 53 voor den Ioodschen Raet gebracht. 56 van valsche getuygen beschuldight. 60 Van den Hoogepriester ondervraeght. 63 als een Godtslasteraer des doots schuldigh verklaert, ende smadelick mishandelt. 66 Petrus versaeckt hem drie mael. 72 ende beweent sijnen val.

1

^a ENde het ¹ Pascha, ende [het feest] ² der ongehevelde [brooden] was na twee dagen, ende de Overpriesters ende de Schriftgeleerde sochten, hoe sy hem met listigheyt vangen ende dooden souden.

a Matth. 26.2. Luce 22.1. Ioan. 11.55. ende 13.1.

1 Siet hier van Matth. 26.2.

2 Soo wort het feest van Pascha genaemt, om dat men op dat feest seven dagen langh geen gehevelt broot en mocht eten. siet Exod. 12. vers 15. Levit. 23.6.

2

Maer sy seyden, Niet in het feest, op dat niet misschien oproer ³ onder het volck en worde.

3 Gr. des volcks.

3

^b Ende als hy te Bethanien was in het huys Simonis des melaetschen, daer hy aen [tafel] sat, quam ⁴ een vrouwe hebbende een alabaster flessche met salve van ⁵ onvervalschte nardus, van grooten prijs: ende de alabaster flessche gebroken hebbende goot die op sijn hooft.

b Matth. 26.6. Luce 7.37. Ioan. 11.2. ende 12.3.

4 Namel. Maria de suster Lazari. siet Ioan. 12.3.

5 Gr. pistike, D. trouwe, of oprechte. Doch sommige setten ’t over, vloeijende, ofte, drinckelicke, om dat het met den dranck oock plach gemenght te worden. Anders, balsem van spica-nardus. Siet Ioan. 12.3.

4

Ende daer waren ⁶ sommige die dat seer qualick namen by haer selven, ende seyden, Waer toe is dit verlies der salve geschiet?

6 Van dewelcke de voornaemste was Iudas de verrader. Siet Ioan. 12.4.

5

Want deselve hadde konnen boven de drie hondert ⁷ penningen verkocht, ende [die] den armen gegeven worden: ende sy ⁸ vergrimden tegen haer.

7 Gr. Denarien. Waer van de weerde verklaert wort Matth. 18.28. soo dat dese somma soude bedragen omtrent negentigh guldens.

8 Ofte, morreden met verstoortheyt.

6

Maer Iesus seyde, Laet af van haer: wat doet ghy haer moeyte aen? Sy heeft een goet werck aen my gewrocht.

7

^c Want de arme hebt ghy altijt met u, ende wanneer ghy wilt kondt ghy haer wel doen, maer my en hebt ghy niet altijt.

c Deuter. 15.11.

8

Sy heeft gedaen ⁹ ’t geen sy konde: sy is voorgekomen om mijn lichaem te ¹⁰ salven, [tot een voorbereydinge] ter begraeffenisse.

9 Gr. het gene sy hadde.

10 Ofte, balsemen, gelijck men gewoon was de lichamen van treffelicke lieden, met kostelicke salve van specerijen gemaeckt, te balsemen, eerse begraven wierden, om die te bewaren voor verrottinge. siet Genes. cap. 50. vers 26.

9

Voorwaer segge ick u, alwaer ¹¹ dit Euangelium gepredickt sal worden in de geheele werelt, [daer] sal oock tot harer gedachtenisse gesproken worden, van het gene sy gedaen heeft.

11 Namelick, dat ick tot noch toe geleert ende verkondight hebbe.

10

^d Ende Iudas Iscarioth, een van de twaelfve gingh henen tot de Overpriesters, op dat hy hem haer soude overleveren.

d Matth. 26.14. Luce 22.4.

11

Ende sy [dat] hoorende waren verblijdt, ende beloofden hem ¹² gelt te geven, ende hy socht hoe hy hem ¹³ bequamelick overleveren soude.

12 Gr. silver, Namelick, dertigh silvere penningen, gelijck Matth. 26.15.

13 Gr. ter bequamer tijt, ofte, met goede gelegentheyt.

12

^e Ende op den eersten dagh ^f der ongehevelde [brooden] ¹⁴ wanneer sy ’t Pascha slachteden, seyden sijne discipelen tot hem, Waer wilt ghy dat wy henen gaen, ende bereyden dat ghy ¹⁵ het Pascha etet?

e Matth. 26.17. Luce 22.7.

f Exod. 12.17.

14 D. na Godts wet moesten slachten, gelijck Luce 22. vers 7. spreeckt. Andersins hebben de Ioden het selve op dese reyse, daeghs daer aen geslachtet, waer van de reden verklaert staet in de aenteeckeninge op Matth. cap. 26. vers 20.

15 Dat is, het Paeschlam. Een sacramentlicke wijse van spreken.

13

Ende hy sondt twee van sijne discipelen uyt, ende seyde tot haer, Gaet henen in de ¹⁶ stadt, ende u sal een mensche ontmoeten, dragende ¹⁷ een kruycke waters, volght dien.

16 Namelick, Ierusalem, daer het Pascha geslacht ende gegeten moest worden. Siet Deuter. cap. 16. vers 5.

17 Ofte, een aerden vat.

14

Ende soo waer hy in gaet, seght tot den ¹⁸ heere des huys, De Meester seght,

18 Dat is, den huysvader.

[fol. 24v]

Waer is de ¹⁹ eetzale, daer ick het Pascha met mijne discipelen eten sal?

19 Gr. uytspanninge. Dat is, de kamer daer men de gasten ontfanght.

15

Ende hy sal u wijsen een groote opperzale, ²⁰ toegerust [ende] gereedt: bereyt het ons aldaer.

20 Gr. gespreyt, gevloert, bestroyt.

16

Ende sijne discipelen gingen uyt, ende quamen in de stadt, ende vonden het gelijck hy haer geseght hadde, ende bereydden het Pascha.

17

^g Ende als ’t avont geworden was, quam hy met de twaelve.

g Matth. 26.20. Luce 22.14.

18

Ende als sy aensaten ende aten, seyde Iesus, Voorwaer ick segge u, ^h dat een van u, die met my eet, my sal verraden.

h Psalm 41.10. Actor. 1.17.

19

Ende sy begonden bedroeft te worden, ende ²¹ de een na d’ander tot hem te seggen, Ben ick ’t? ende een ander, Ben ick ’t?

21 Gr. een na een.

20

Maer hy antwoordde ende seyde tot haer, ²² [Het is] een uyt de twaelve, die met my in de schotel indopt.

22 Siet Matth. cap. 26. vers 23.

21

De Sone des menschen gaet wel henen, gelijck van hem geschreven is, maer wee dien mensche, door welcken de Sone des menschen verraden wort: Het waer hem goet, soo die mensche niet geboren en ware geweest.

22

ⁱ Ende als sy aten, nam Iesus broot, ende als hy gezegent hadde, brack hy het, ende gaf het haer, ende seyde, Nemet, etet, ²³ dat is mijn lichaem.

i Matth. 26.26. Luce 22.19. 1.Corinth. 11.23.

23 Van dese woorden der instellinge des Avontmaels siet d’aenteeckeninge op Matth. 26.26. ende volgende.

23

Ende nam den drinckbeker, ende gedanckt hebbende gaf haer [dien:] ende ²⁴ sy droncken alle uyt den selven.

24 Namel. gelijck Christus haer bevolen hadde, Matth. cap. 26. vers 27.

24

Ende hy seyde tot haer, Dat is mijn bloet, het [bloet] des Nieuwen Testaments, het welck voor vele vergoten wort.

25

Voorwaer ick segge u, dat ick niet meer en sal drincken van de vrucht des wijnstocks, tot op dien dagh, wanneer ick deselve sal nieuw drincken in ’t Koninckrijcke Godts.

27[26]

Ende als sy den lofsangh gesongen hadden, gingen sy uyt na den olijfbergh.

27

^k Ende Iesus seyde tot haer, Ghy sult in desen nacht alle ²⁵ aen my ge-ergert worden: Want daer is geschreven, ^l Ick sal den herder slaen, ende de schapen sullen verstroyt worden.

k Matth. 26.31. Ioan. 16.32.

25 D. ghy sult aenstoot lijden in uw’ geloof, door het gene my sal over komen.

l Zachar. 13.7.

28

^m Maer na dat ick sal opgestaen zijn, sal ick u voorgaen na Galileen.

m Matth. 26.32. ende 28.10. Marc. 16.7.

29

Ende Petrus seyde tot hem, Of sy oock alle ge-ergert wierden, soo en sal ick doch ²⁶ niet [ge-ergert worden.]

26 Namelick, aen u, gelijck uytgedruckt wort Matth. cap. 26. vers 31.

30

ⁿ Ende Iesus seyde tot hem, Voorwaer ick segge u, dat heden in desen nacht, eer de haen ²⁷ twee mael gekraeyt sal hebben, ghy my drie mael sult verloochenen.

n Matth. 26.34. Luce 22.34. Ioan. 13.38.

27 Andere Euangelisten seggen simpelick, eer de haen kraeijen sal, ofte, sal gekraeyt hebben: doch Marcus seght twee mael, om datse gemeenlick op twee stonden plegen te kraeijen, eens na de middernacht, ende eens tegen den dagh, welcke beyde stonden hier worden verstaen.

31

^o Maer hy seyde noch dies te meer, Al moeste ick met u sterven, soo en sal ick u geensins verloochenen. Ende insgelijcks seyden sy oock alle.

o Ioan. 13.37.

32

^p Ende sy quamen in een ²⁸ plaetse, welcker name was Gethsemane, ende hy seyde tot sijne discipelen, Sit hier neder tot dat ick gebeden sal hebben.

p Matth. 26.36. Luce 22.39. Ioan. 18.1.

28 Ofte, gehuchte van huysen, ofte hofsteden. siet Matth. cap. 26. vers 36.

33

Ende hy nam met hem Petrum, ende Iacobum, ende Ioannem, ende begon verbaest ende seer beanghst te worden.

34

Ende seyde tot haer, ^q Mijn ziele is ²⁹ geheel bedroeft tot der doot toe: Blijft hier ende waeckt.

q Ioan. 12.27.

29 Ofte, aen alle zijden.

35

^r Ende een weynigh voort gegaen zijnde viel hy op de aerde, ende badt, soo’t mogelick ware, dat ³⁰ die ure van hem voorby ginge.

r Luce 22.41.

30 Namelick, van dit swaer aenstaende lijden. Van dit geheel gebedt siet de aenteeck. Matt. 26. vers 39.

36

Ende hy seyde, ³¹ Abba, Vader, alle dingen zijn u mogelick: Neemt desen drinckbeker van my wech: ^s Doch niet wat ick wil, maer wat ghy [wilt.]

31 Dit is een Syrisch woort, ende beteeckent Vader: welck woort Vader de Euangelist oock daer by voeght, niet alleen tot verklaringe, maer om door dit dobbel verhael uyt te drucken d’overgroote beweginge Christi in dit gebedt. Siet hier van Rom. 8.15. Galat. 4.6.

s Ioan. 6.38.

37

^t Ende hy quam ende vandt haer slapende, ende seyde tot Petrum, Simon slaept ghy? En kondt ghy niet een ure waken? [kolom]

t Matth. 26.40. Luce 22.45.

38

Waket ende biddet, op dat ghy niet in versoeckinge en komt: ^v De geest [is] wel gewilligh, maer het vleesch is swack.

v Galat. 5.17.

39

Ende wederom henen gegaen zijnde, badt hy, sprekende deselve ³² woorden.

32 Gr. woort, of, reden.

40

Ende weder gekeert zijnde vondt hyse wederom slapende: want hare oogen waren beswaert, ende sy en wisten niet wat sy hem antwoorden souden.

41

Ende hy quam ten derden mael, ende seyde tot haer, ³³ Slaept [nu] voorts ende rust. Het is genoegh: de ure is gekomen. Siet de Sone des menschen wort overgelevert in de handen ³⁴ der sondaren.

33 Siet Matth. cap. 26. vers 45.

34 Dat is, der Heydenen: gelijck Matth. 20.19.

42

Staet op, laet ons gaen: Siet die my verraet is na by.

43

^x Ende terstont als hy noch sprack, quam Iudas aen, die een was van de twaelve, ende met hem een groote schare met sweerden ende ³⁵ stocken, [gesonden] van de Overpriesters, ende de Schriftgeleerden, ende de Ouderlingen.

x Matth. 26.47. Luce 22.47. Ioan. 18.3.

35 Gr. houten, D. spiessen ofte lancien.

44

Ende die hem verriedt, hadde haer ³⁶ een gemeyn teecken gegeven, seggende, Dien ick kussen sal, die is ’t, grijpt hem, ende leyt hem sekerlick henen.

36 D. een lose, die sy onder malkanderen souden verstaen.

45

Ende als hy gekomen was, gingh hy terstont tot hem, ende seyde, Rabbi, Rabbi: ende ^y kuste hem.

y 2.Sam. 20.9.

46

Ende sy sloegen hare handen aen hem, ende grepen hem.

47

Ende ³⁷ een der gene, die daer by stonden, het sweert treckende, sloegh den dienstknecht des Hoogenpriesters, ende hieuw hem sijne oore af.

37 Namelick, Simon Petrus, gelijck blijckt uyt Ioan. 18. vers 10.

48

Ende Iesus antwoordende seyde tot haer, ³⁸ Zijt ghy uytgegaen met sweerden ende stocken als tegen ³⁹ eenen moordenaer om my te vangen?

38 Dese woorden spreeckt hy eygentlick tot eenige Overpriesters ende Hooftmannen des tempels, die dese krijghslieden mede gebracht hadden, Luce c. 22. vers 52.

39 Ofte, een straetschender.

49

Dagelijcks was ick by u-lieden in den tempel leerende, ende ghy en hebt my niet gegrepen: maer ⁴⁰ [dit geschiet] ^z op dat de Schriften vervult souden worden.

40 Alsoo verhaelt dit Matth. 26.56.

z Psalm 22.7. ende 69.10. Luce 24.25.

50

^a Ende ⁴¹ sy hem verlatende zijn alle gevloden.

a Iob 19.13. Psalm 88.9.

41 Namelick, sijne discipelen.

51

Ende een seker jongelingh volghde hem, hebbende een lijnwaet ⁴² omgedaen over het naeckte [lijf,] ende ⁴³ de jongelingen grepen hem.

42 Gr. omgeworpen.

43 Dit schijnen geweest te zijn eenige jonge soldaten. Dese historie wort verhaelt om aen te wijsen de wreetheyt der gene die Christum vingen.

52

Ende hy het lijnwaet verlatende is naeckt van haer gevloden.

53

^b Ende sy leyden Iesum henen tot ⁴⁴ den Hoogenpriester: ende by hem vergaderden alle de Overpriesters, ende de Ouderlingen, ende de Schriftgeleerde.

b Matth. 26.57. Luce 22.54. Ioan. 18.13, 24.

44 N. Cajaphas. siet Matth. 26.57. Ioan. 18.13.

54

Ende Petrus volghde hem van verre, tot binnen in de zale des Hoogenpriesters, ende hy was mede sittende met de dienaren, ende hem warmende ⁴⁵ by het vyer.

45 Gr. by het licht.

55

^c Ende de Overpriesters ende de geheele ⁴⁶ Raet sochten getuygenisse tegen Iesum, om hem te dooden, ende en vonden niet.

c Matth. 26.59. Actor. 6.13.

46 Gr. Synedrion. siet daer van Matt. cap 5. vers 22.

56

Want vele getuyghden valschelick tegen hem, ende de getuygenissen ⁴⁷ en waren niet eenparigh.

47 D. en quamen niet over een.

57

Ende ⁴⁸ eenige opstaende getuyghden valschelick tegen hem, seggende,

48 Mattheus c. 26. vers 61. seght van twee, waer van d’een anders sprack als de ander, gelijck oock de Euangelisten der selver getuygenissen verscheydelick verhalen.

58

Wy hebben hem hooren seggen, ^d Ick sal desen tempel, die met handen gemaeckt is, afbreken, ende in drie dagen eenen anderen sonder handen gemaeckt, bouwen.

d Marc. 15.29. Ioan. 2.19.

59

Ende oock alsoo en was haer getuygenisse niet eenparigh.

60

^e Ende de Hoogepriester in het midden opstaende vraeghde Iesum, seggende, En antwoort ghy niets? Wat getuygen dese tegen u?

e Matth. 26.62.

61

^f Maer hy sweegh stille ende en antwoordde niets. Wederom vraeghde hem de Hoogepriester, ende seyde tot hem, Zijt ghy

f Iesa. 53.7. Actor. 8.32.

[fol. 25r]

de Christus, de Sone des gezegenden [Godts?]

62

Ende Iesus seyde, Ick ben het: ^g Ende ghylieden sult den Sone des menschen sien sitten ⁴⁹ ter rechter [hant] der kracht [Godts,] ende komen ⁵⁰ met de wolcken des hemels.

g Dan. 7.13. Matth. 16.27. ende 24.30. ende 25.31. Luce 21.27. Actor. 1.11. 1.Thess. 4.16. 2.Thess. 1.10. Apoc. 1.7.

49 Dat is, aen de krachtige rechter hant Godts.

50 D. op de wolcken, Matth. 26.64. Ofte in de wolcken, gelijck Marc. 13.26.

63

Ende de Hoogepriester verscheurende sijne ⁵¹ kleederen, seyde, Wat hebben wy noch getuygen van nooden?

51 Gr. rocken.

64

Ghy hebt de [Godts-] lasteringe gehoort: wat dunckt u-lieden? Ende sy alle veroordeelden hem des doots schuldigh te zijn.

65

Ende sommige begonden hem te bespouwen, ende sijn aengesicht te bedecken, ende ^h met vuysten te slaen, ende tot hem te seggen, Propheteert: ende de dienaers ⁵² gaven hem kinnebackslagen.

h Iesa. 50.6. Iob 16.10. Ioan. 19.3.

52 Ofte, sloegen hem met stocken ofte garden.

66

ⁱ Ende als Petrus beneden in de zale was, quam eene van de dienstmaeghden des Hoogenpriesters,

i Matth. 26.58, 69. Luce 22.55. Ioan. 18.16, 17.

67

Ende siende Petrum hem warmende, sagh sy hem aen, ende seyde, Oock ghy waert ⁵³ met Iesu den Nazarener.

53 Namel. als een van sijne discipelen.

68

Maer hy heeft het geloochent, seggende, Ick en kenne [hem] niet, noch ick en weet niet wat ghy seght. Ende hy gingh buyten in de ⁵⁴ voorzale, ende de haen ⁵⁵ kraeyde.

54 Ofte, portael.

55 Namelick, voor d’eerste mael, gelijck blijckt vers 72.

69

^k Ende de dienstmaeght hem ⁵⁶ wederom siende begon te seggen, tot de gene die daer by stonden, Dese is een van die.

k Matth. 26.71. Luce 22.58. Ioan. 18.25.

56 Namelick, ontrent een ure daer na. Siet Luce 22.59.

70

Maer hy loochende het wederom. Ende een weynigh daer na ⁵⁷ die daer by stonden seyden wederom tot Petrum, Waerlick ghy zijt een van die: want ghy zijt oock een Galileer, ende uwe sprake ⁵⁸ gelijckt.

57 Namelick, een dienaer des Hoogenpriesters die maeghschap was van de gene dien Petrus de oore afgehouwen hadde. Siet Ioan. cap. 18. vers 26.

58 Dat is, komt met hare sprake over een.

71

Ende hy begon [hemselven] te vervloecken ende te sweeren, Ick en kenne desen mensche niet, dien ghy segget.

72

Ende de haen kraeyde de tweede mael, ende Petrus wiert indachtigh des woorts, ’t welck Iesus tot hem geseght hadde, ^l Eer de haen twee mael gekraeyt sal hebben, sult ghy my drie mael verloochenen. Ende hy ⁵⁹ [hem] van daer makende, weende.

l Matth. 26.34, 75. Luce 22.61. Ioan. 13.38. ende 18.27.

59 Gr. werpende, namelick hemselven in, ofte, door, ofte onder, namelick, het volck. Ofte, aenvangende, uytberstende, namelick, tot schreijen.