Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vij. Capittel.

1 De Pharizeen ende Schriftgeleerde berispen de discipelen Christi, datse met ongewasschen handen aten. 6 Welcke Christus verantwoort, ende bestraft der Pharizeen geveynstheyt in hare uytwendige wasschingen. 9 Ende verwerpt hare menschelicke insettingen, insonderheyt in de verklaringe van het vijfde gebodt. 14 Leert wat den mensche eygentlick ontreynight, ofte niet. 24 Werpt eenen duyvel uyt de dochter van een vrouwe uyt Syrophenicien. 31 Geneest eenen dooven ende stommen. 37 Ende wort daer over seer gepresen.

1

^a ENde tot hem vergaderden de Pharizeen, ende sommige der Schriftgeleerde, ¹ die van Ierusalem gekomen waren.

a Matth. 15.1.

1 Namelick, van de kloeckste ende bitterste, daer toe van Ierusalem uytgesonden, om op sijne leere ende wercken te letten, ende die te berispen, ende by het volck verdacht te maken.

2

Ende siende dat sommige van sijne discipelen met ² onreyne, dat is, met ongewasschen handen ³ broot aten, ⁴ berispten sy [haer.]

2 Gr. gemeyne: alsoo wort doorgaens genaemt het gene onreyn ofte onheyligh is. siet Act. 10. vers 14. Want de Pharizeen meenden als sy yet gemeyns mochten aengetast hebben, hoewel het in de wet niet en was voor onreyn verklaert, datse evenwel onreyn ofte onheyligh waren, soo lange sy niet weder gewasschen en waren, het welck Christus hier bestraft, niet om de burgerlicke eerbaerheyt in het wasschen van de handen voor ’t eten, maer om hare superstitien ende geveynstheyt te wederspreken.

3 D. spijse.

4 Ofte, klaeghden daer over.

3

Want de Pharizeen ende alle de Ioden en eten niet, ’t en zy dat sy [eerst] de handen ⁵ dickmael wasschen, ⁶ houdende de insettinge der ⁷ Ouden.

5 Of, met de vuyst, gelijck de gene die hare handen wel schoon willen wasschen, met de vuyst in de hant plachten te wrijven. Ofte, neerstelick, ofte, tot den elleboge toe, gelijck sommige getuygen der Ioden gewoonte geweest te zijn.

6 Gr. vasthoudende de overleveringe.

7 Of, der Ouderlingen.

4

Ende van de ⁸ merckt [komende] en eten sy niet, ’t en zy datse [eerst] ⁹ gewasschen zijn. Ende vele andere dingen zijnder, die sy aengenomen hebben te houden, [als namelick] de wasschingen der drinckbekeren, ¹⁰ ende kannen, ende kopere vaten, ende ¹¹ bedden.

8 Om datse daer met allerley soorten van menschen als Heydenen ende andere handelden, ende andere dingen aenraeckten, waer door sy meynden ontreynight te zijn.

9 Gr. gedoopt, het welck indoopen in het water, ende oock afwasschen beteeckent, waer van den Heyligen Doop sijnen naem heeft.

10 Het Griecks woort Xestes, beteeckent het seste part van een Congius, Dat is, ontrent ander half pinte na onse mate.

11 Dat is, de bedsteden, ofte de sponden van de beddekens, daer op de oude om te eten aen de tafel lagen ofte leenden, in plaetse dat wy aensitten.

5

Daer na vraeghden hem de Pharizeen ende de Schriftgeleerde, Waerom en ¹² wandelen uwe discipelen niet na de insettinge der ¹³ Ouden, maer eten het broot met ongewasschen handen?

12 Dat is, leven: een Hebreeusche maniere van spreken, gelijck Psalm 1. vers 1. ende doorgaens.

13 Ofte, der Ouderlingen.

6

Maer hy antwoordde ende seyde tot haer, ¹⁴ Wel heeft Esaias van u geveynsde gepropheteert, gelijck geschreven is, ^b Dit volck eert my met de lippen, maer haer herte ¹⁵ houdt hem verre van my.

14 Siet van dese geheele antwoorde de aenteeck. op Matth. 15. vers 7, etc.

b Iesa. 29.13. Ezech. 33.31.

15 Dat is, is verre van my.

7

^c Doch te ¹⁶ vergeefs ¹⁷ eeren sy my [kolom] leerende leeringen, [die] geboden [zijn] der menschen.

c Matth. cap. 15. vers 9. Coloss. 2.18, 20. Tit. 1.14.

16 Dat is, sonder vrucht, alsoo sulcken dienst den Heere niet aengenaem en is.

17 Ofte, dienen.

8

Want nalatende het gebodt Godts, houdt ghy de insettingen der menschen, [als namelick] wasschinge der kannen, ende drinckbekers, ende andere diergelijcke dingen doet ghy vele.

9

Ende hy seyde tot haer, Ghy doet [seker] Godts gebodt wel te niete, op dat ghy uwe insettinge soudet onderhouden.

10

Want Moses heeft geseght, ^d Eert uwen vader ende uwe moeder. Ende, ^e Wie vader ofte moeder ¹⁸ vloeckt, die sal den doot sterven.

d Exod. 20.13. Deuter. 5.16. Ephes. 6.2.

e Exod. 21.17. Levit. 20.9. Deuter. 27.16. Proverb. 20.20.

18 D. met quade woorden aengaet, scheldende ofte dreygende.

11

Maer ghylieden seght, Soo een mensche tot vader ofte moeder seght, ¹⁹ [het is] Corban (dat is [te seggen] een gave) soo wat u van my soude konnen te nutte komen, [die voldoet,]

19 Of, de Corban, D. gave die van my geoffert wort, sal u te nutte komen. Siet hier van de aent. op Matth. 15.5. Of, ’t zy Corban, ’t gene u van my soude mogen te nutte komen.

12

Ende ghy en laet hem niet meer toe, yet aen sijnen vader ofte sijne moeder te doen.

13

^{f 20} Makende [alsoo] Godts woort krachteloos door uwe insettinge, die ghy ingeset hebt, ende diergelijcke dingen doet ghy vele.

f Matth. 15.6. 1.Timoth. 4.3. 2.Timoth. 3.2.

20 Gr. afkeurende, ofte, sijn aensien ende kracht benemende.

14

^g Ende tot hem de gantsche schare geroepen hebbende, seyde hy tot haer, Hoort my alle ende verstaet:

g Matth. 15.10.

15

^h Daer en is ²¹ niet van buyten den mensche in hem ingaende, ’t welck hem kan ²² ontreynigen. Maer de dingen die van hem uytgaen, die zijn het welcke den mensche ontreynigen.

h Actor. 10.15. Rom. 14.17, 20. Tit. 1.15.

21 Nam. van spijse ofte dranck, matelick ende met dancksegginge gebruyckt zijnde, 1.Tim. 4.4.

22 Gr. gemeyn maken.

16

²³ Soo yemant ooren heeft om te hooren, die hoore.

23 Siet Matth. 11. vers 15.

17

ⁱ Ende doe hy van de schare in huys gekomen was, vraeghden hem sijne discipelen van de ²⁴ gelijckenisse.

i Matth. 15.15.

24 Gr. Parabel, welck woort beteeckent niet alleen eene gelijckenisse, maer oock eene bysondere leeringe ofte spreucke.

18

Ende hy seyde tot haer, Zijt oock ghy alsoo onwetende? En verstaet ghy niet, dat al wat van buyten in den mensche ingaet, hem niet en kan ontreynigen?

19

Want het en gaet niet in sijn herte, maer in den buyck, ende gaet in de heymelickheyt uyt, ²⁵ reynigende alle de spijsen.

25 D. ’t gene onbequaem is tot voedsel, wort daer door als onreyn uytgeworpen, ende wort het blijvende voedsel daer door gereynight.

20

Ende hy seyde, Het gene uytgaet uyt den mensche, dat ontreynight den mensche.

21

^k Want van binnen uyt het herte der menschen komen voort, quade ²⁶ gedachten, overspelen, hoererijen, dootslagen,

k Genes. 6.5. ende 8.21. Ierem. 17.9. Proverb. 6.14.

26 Of, overleggingen, overdenckingen, of, t’samensprekingen.

22

Dieverijen, ²⁷ gierigheden, boosheden, bedrogh, ²⁸ ontuchtigheyt, ²⁹ boose ooge, lasteringe, hoovaerdije, ³⁰ onverstant.

27 Ofte, begeerten van altijt meer ende meer te hebben.

28 Of, dertelheyt, geyligheyt.

29 D. nijdigheyt, ofte afgunstigheyt. siet Matth. 20.15.

30 Of, dwaesheyt.

23

Alle dese boose dingen ³¹ komen voort van binnen, ende ontreynigen den mensche.

31 Dat is, hebben haren oorspronck in het herte, ende worden daer na uyterlick volbracht. Siet Iacob. 1.15.

24

^l Ende van daer opstaende gingh hy wech ³² na de lantpalen van Tyrus ende Sidon: ende in een huys gegaen zijnde, en wilde hy niet dat het yemant wiste, ende hy en konde [nochtans] niet verborgen zijn.

l Matth. 15.21.

32 D. tot ontrent. Want Christus en schijnt selve noyt in de steden der Heydenen gepredickt te hebben. Siet vers 27, ende 31. Matth. 15. vers 24.

25

Want een vrouwe, welckers dochterken eenen onreynen geest hadde, van hem gehoort hebbende, quam ende viel neder aen sijne voeten.

26

Dese nu was een ³³ Griecksche vrouwe, ³⁴ van geboorte uyt ³⁵ Syrophenicien, ende sy badt hem, dat hy den duyvel uytwierpe uyt hare dochter.

33 D. Heydensche: gelijck de Ioden ende Griecken doorgaens tegen malkanderen gestelt worden.

34 D. van afkomste.

35 Want Tyrus ende Sidon waren gelegen in Phenicien, welck een deel van Syrien was, gelegen aen de Middelantsche zee.

27

Maer Iesus seyde tot haer, Laet eerst de kinderen verzadight worden: Want het en is niet ³⁶ betamelick, dat men het broot der kinderen neme, ende den ³⁷ hondekens [voor] werpe.

36 Gr. eerlick, ofte, goet.

37 Siet Matth. cap. 15. vers 26.

28

Maer sy antwoordde ende seyde tot hem, Ia Heere, doch oock de hondekens eten onder de tafel van de kruymkens der kinderen.

29

Ende hy seyde tot haer, Om deses ³⁸ woorts wille gaet henen, de duyvel is uyt uwe dochter uytgevaren.

38 Namel. waer mede ghy u geloove ende betrouwen op my betuyght hebt.

30

Ende als sy in haer huys quam, vondt

[fol. 21r]

sy dat de duyvel ³⁹ uytgevaren was, ende de dochter ⁴⁰ liggende op het bedde.

39 Gr. uytgegaen.

40 Gr. geworpen.

31

^m Ende hy wederom wech gegaen zijnde van de lantpalen Tyri ende Sidonis, quam aen de zee van Galilea, door het midden der lantpalen van ⁴¹ Decapolis.

m Matth. 15.29.

41 Siet van dit lant Matth. 4.25.

32

ⁿ Ende sy brachten tot hem eenen dooven, die swaerlick sprack, ende baden hem dat hy ⁴² de hant op hem leyde.

n Matth. 9.32. Luce 11.14.

42 Namelick, om hem te genesen: alsoo hy gewoon was sulcks met oplegginge sijner handen, aenraken, ende andere uytwendige teeckenen te doen.

33

Ende hem van der schare ⁴³ alleen genomen hebbende, ⁴⁴ stack hy sijne vingeren in sijne ooren, ende gespogen hebbende raeckte hy sijne tonge aen.

43 Ofte, bezijden.

44 Dese teeckenen heeft Christus gebruyckt, om dat tusschen deselve, ende de kracht Godts, in het doorbooren van de ooren, ende losmakinge van de tonge eenige gelijckenisse is.

34

Ende ⁴⁵ opwaerts siende na den hemel, ⁴⁶ suchtede hy, ende seyde tot hem, Ephphatha, dat is, wort geopent.

45 Namelick, om sijnen Vader te bidden, gelijck te sien is Ioan. 11.41.

46 Namelick, uyt medelijden over de elende der menschen, waer van dese man als een spiegel was.

35

Ende terstont wierden sijne ooren geopent, ende de bandt sijner tonge wiert los, ende hy sprack recht.

36

Ende hy geboodt henlieden dat sy het ⁴⁷ niemant seggen en souden: maer wat hy haer oock geboodt, soo verkondighden sy het des te ⁴⁸ meer.

47 De reden hier van siet Matth. 12. vers 16.

48 Gr. overvloediger.

37

Ende sy ontsetteden haer boven maten seer, seggende, ^o Hy heeft alles wel gedaen, ende hy maeckt dat de doove hooren, ende de stomme spreken.

o Genes. 1.31.